برنامه‌ریزی برای محیط‌های امن شهری

 کارشناسان ایمنی و مدیریت بحران معتقدند موضوع مدیریت بحران ارتباط خاصی با مباحث برنامه‌ریزی و مدیریت شهری دارد. به‌کارگیری اصول و ضوابط شهرسازی و تبیین مفاهیم موجود در‌ آن مانند فرم، بافت و ساختار شهر،کاربری‌ اراضی شهری، شبکه‌های ارتباطی و زیرساخت‌های شهری و... می‌تواند تا حد زیادی اثرات حوادث را کاهش دهد.

از طرفی مدیریت شهری و نظام اداره امور شهر نیز می‌تواند با توانمندسازی و ظرفیت‌سازی بیرونی و درونی در مقابله با حوادث نقش داشته باشد. علی نوذرپور، صاحب‌نظر حوزه شهری با اشاره به ویژگی ۲۱ شهر بزرگ جهان می‌گوید: به‌طور اخص ۲۱ شهر بزرگ از میان شهرهای ۵ تا ۱۰میلیونی در معرض خطر انواع بلایای طبیعی هستند و با تمرکز بیش از ۱۰ درصد از کل جمعیت جهان در ۵۹ شهر، بحران‌های شهری و آسیب‌پذیری از حوادث بسیار نگران‌کننده‌ است. براساس داده‌های سال ۲۰۱۵ تعداد ۹۹۲ مجموعه شهری با جمعیت بالای ۵۰۰ هزار نفر در جهان وجود دارد که ۳۴ مجموعه آن بالای ۱۰ میلیون نفر جمعیت داشته‌اند و اکثر آنها در معرض یک یا چند حادثه طبیعی قرار دارند. تهران در این دسته قرار می‌گیرد و جزو کلان‌شهرها با درجه آسیب بسیار بالا از منظر زلزله تلقی می‌شود.

او به تغییرات جمعیت شهری در ایران نیز اشاره می‌کند و می‌گوید طی یک دوره پنجاه و پنج ساله جمعیت شهری کشور از ۴/  ۳۱ درصد در سال ۱۳۳۵ به ۵/  ۷۱ درصد در سال ۱۳۹۰ افزایش یافته است. تعداد شهرهای کشور از ۱۹۹ شهر به ۱۲۴۳ شهر تا پایان تیرماه ۱۳۹۴افزایش داشته است. (دفتر تقسیمات کشوری وزارت کشور:۱۳۹۴)تقریبا به لحاظ آسیب‌پذیری ۷۶ درصد از شهرهای ایران در پهنه های با خطر نسبی بسیار بالا، بالا و نسبتا بالای زلزله قرار دارند که وقوع ۳۱ نوع حادثه از مجموع ۴۱ نوع حادثه شناخته شده دنیا در ایران نیز اهمیت توجه به مقوله ایمنی در برابر حوادث را بیشتر نشان می دهد. 

به گفته وی، با توجه به شرایط رشد و توسعه شهرنشینی در جهان و در تطبیق با مباحث آسیب‌پذیری مراکز سکونتگاهی شهری از بلایای طبیعی و انسان ساز، دو رویکرد قابل طرح است. او درباره رویکرد نخست این‌گونه توضیح می‌دهد. در رویکرد اول باید برنامه‌ریزی به سمت کاهش تمرکز جمعیت در نقاط شهری و جلوگیری از شکل‌گیری شهرهای بزرگ جهت‌گیری شود. نوذرپور با اشاره به رویکرد دوم ادامه می‌دهد: ‌برنامه‌ریزی برای ایجاد محیط‌های شهری ایمن مبتنی بر ایجاد فضاها و بناها و تاسیسات شهری مقاوم جهت‌گیری شده و شهروندان نیز آگاهی و آموزش‌های لازم را فراگیرند.

زنان از حضور در فضاهای شهری پراغتشاش و ناامن گریزانند

عضو هیات علمی گروه شهرسازی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر گفت: زنان از حضور در فضاهایی که احساس امنیت نمی‌کنند گریزانند؛ به این معنی که اصلا حضور پیدا نمی‌کنند چه برسد به اینکه با کسی تعامل برقرار کنند.

حسین خسروی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره عوامل موثر در تعاملات اجتماعی زنان در فضای شهری، افزود: البته باید توجه داشت که حیات اجتماعی (عنوان نشست ما) صرفا به تعاملات و یا روابط اجتماعی خلاصه و محدود نمی‌شود، بلکه حیات اجتماعی را باید به تمامی انحاء تبلور، بروز و حضور تک تک افراد جامعه در فضاهای عمومی معنی کرد. به این معنی که حتی ممکن است فردی در جامعه حضور پیدا کند بدون اینکه با کسی حرفی بزند و یا حتی تعمدا از نگاه کردن به دیگران خودداری کند، این خودش گونه خاصی از حیات اجتماعی است؛ حیاتی انزواگونه که ممکن است فرد به دلیل بی‌رغبتی، نارضایتی و یا حتی اندکی بیزاری نسبت به جامعه و شهر خود تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران نداشته باشد.

وی در ادامه بیان کرد: برخی از نظریه‌پردازها، خود این امتناع از برقراری ارتباط را گونه‌ای از تعامل اجتماعی نمادین می‌دانند. به عنوان مثال میلان کوندرا در یکی از رمان‌های خود به الگوی رفتاری غالب در دوره‌ای خاص از تاریخ اروپا اشاره می‌کند که در آن زنان بدون کوچک‌ترین انعطاف و حتی به گونه‌ای خشن در پیاده‌روهای شهر گام برداشته و از تنه زدن به عابرین مقابل امتناعی نداشتند، این نیز گونه‌ای از تعامل اجتماعی است.

عضو هیات علمی گروه شهرسازی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر درباره  اینکه چه عواملی در تعاملات اجتماعی مستقیم، سالم و رغبت‌گونه زنان تاثیرگذار است، افزود: باید به شاخص‌های زیادی از جمله امنیت، میزان آلودگی صوتی فضا، سطح آسایش اقلیمی (مثل سایه‌اندازی و آفتاب‌گیر بودن)، فارغ بودن از رفت و آمد خودرو و امثال این، اشاره کرد. این‌ها عوامل عمومی بوده و تقریبا در هر جامعه و در هر نقطه جغرافیایی جهان بر روابط اجتماعی زنان تاثیر گذارند.

خسروی گفت: تحقیقات زیادی نشان می‌دهد که زنان اساسا از حضور در فضاهایی که احساس امنیت نمی‌کنند گریزانند؛ به این معنی که اصلا حضور پیدا نمی‌کنند، چه برسد به اینکه با کسی تعامل برقرار کنند. معمولا فضاهای تک‌محصولی و مردانه (مثل تعمیرگاه‌ها یا کارواش‌ها)، فضاهایی که بر آنها نظارتی وجود ندارد (مثل مسیرهایی که با ساختمان‌های مسکونی محاط نشده باشند و یا حتی پارک‌ها وقتی کسی از آنها استفاده نمی‌کند)، مسیرهایی که اصطلاحا راه دررو نداشته باشند (مثل پل‌های هوایی)، فضاهایی که به لحاظ ادراکی مالکی ندارند (مثل زیرپل‌ها) و فضاهایی که از آنها خوب نگهداری نمی‌شود (همچون کوچه‌هایی با خانه‌های متروک و شیشه‌های شکسته و یا خیابان‌های کثیف و آلوده) به لحاظ ادراکی از پایین‌ترین سطح امنیت برخوردارند.

او در ادامه افزود: برعکس فضاهایی که طبقه اول آنها از کاربری‌های فعال پوشیده شده و در طبقات فوقانی ساختمان‌های مسکونی با نظارت اجتماعی وجود دارد، فضاهای امن‌تری را شکل می‌دهد. این موضوع در مورد سر و صدا، آسایش و حضور خودرو هم صادق است. یعنی افراد حضور در فضاهای پراغتشاش، خیلی سرد و یا خیلی گرم و یا جایی که مملو از خودرو است را ترجیح نمی‌دهند. ولی باید توجه داشت که این موارد صرفا شرط لازم (و نه کافی) برای تعامل اجتماعی زنان هستند. به عبارتی تنها به‌عنوان پیش‌شرط تعاملات اجتماعی، اینکه چه میزان زنان در فضاهای شهری حضور داشته باشند را تعیین می‌کنند، ولی اینکه در چنین فضاهایی تمایل به برقراری تعامل سالم وجود داشته باشد و یا خیر، به بسیاری از دیگر عوامل مرتبط است.