از خانه‌های ساسانیان تا خانه‌های ونیز !

مجله منزل - گلنار صفدریان: تاریخ پر است از «اولین‌ها». منظورم ابداعات، اکتشافات و نوآوری‌هایی است که در هر زمینه‌ای خلق ‌شده‌اند و حالا هر ملیتی با افتخار از آنچه معلق به سرزمینش است صحبت می‌کند. ما هم اگر سرمنشأ خیلی از آن اولین‌ها را بگیریم به ایران خودمان خواهیم رسید؛ اما به جرأت می‌توانم بگویم که از خیلی‌هایشان بی‌خبریم؛ مثل صنعت بافندگی! یادمان ساسانیان که در زمان خود پیشرفته‌ترین صنعت در زمینه پارچه‌بافی و ریسندگی محسوب می‌شده است؛ بنابراین تصمیم گرفتم در ادامه مطالب گذشته، این بار دکوراسیون داخلی ساسانیان را بررسی نمایم. به این امید که اولین‌هایمان را بهتر و بیشتر از سایر کشورها بشناسیم.

نقش و نگار در دوره ساسانیان

همانند دوره‌های پیشین، نقوش و طرح‌های این دوره هم شامل نقوش حیوانی، انسانی، گیاهی و هندسی است؛ اما به‌طورکلی می‌توانیم بگوییم که هنر این دوره، هنر ایرانی به سنت هخامنشیان و اشکانیان بوده که با نگاهی نوین و ابداعات تازه همراه شده است. از پارچه‌های زربافت، ابریشم و حریر گرفته تا تولید پارچه به شیوه‌ای بسیار ظریف که در بیرون از مرزهای ایران هم نفوذ کرده بود.

لک‌لک، درنا، قو و سیمرغ به‌عنوان پرنده خوش‌یمن و باشکوه در بسیاری از پارچه‌های ساسانی دید می‌شدند، البته خروس به‌عنوان نماد زندگی پس از مرگ، طاووس نشانه آسمان پرستاره و عقاب نماد اهورامزدا محسوب می‌شدند. از میان حیوانات نیز می‌توان قوچ مظهر پیروزی و بز به‌عنوان نیروی زندگی که بر روی پارچه‌ها نقش می‌بستند.

اگر بخواهیم نقوش گیاهی این دوره را بررسی کنیم به انار، نخل و گل سرخ می‌رسیم که در این میان انار نماد باروری آناهیتا و گل سرخ نماد خورشید بوده‌اند. رزت نام دیگری برای گل سرخ بوده و به گل‌هایی پرپر با گلبرگ‌های هلالی شکل نسبت داده می‌شده است.

در زمان حال شاید اشکال هندسی بهترین نمونه‌ها برای ایده گرفتن و احیای دوباره دکوراسیون ساسانیان باشند؛ بنابراین می‌توانیم مانند آن دوره از شکل‌های مربع، حلقوی(دایره و بیضی) و لوزی هشت‌ضلعی تبعیت کنیم، البته ناگفته نماند که پس از مدتی نقش ترنج نیز به نقوش هندسی ساسانی افزوده شد.

مدالیون ؛ امضای هنر ساسانی بر پارچه‌بافی

مدالیون‌ها به‌عنوان مشخصه اصلی هنر ساسانیان شناخته می‌شدند. در آن دوره، طرح‌ها به‌خصوص نقوش حیوانی و گیاهی در داخل قاب قرار می‌گرفتند و درواقع می‌توان گفت مدالیون‌ها همان طرح‌ها و نقوشی هستند که به‌صورت قاب و حاشیه دور سایر تزئینات قرار می‌گرفتند. مدالیون‌های ساسانی چنان موردتوجه سایر کشورهای اطراف قرار گرفتند که به‌طور انبوهی از آنها تقلید می‌شد، به‌طوری‌که نمونه‌های آن در شرق تا چین و در غرب تا اروپای غربی (ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و حتی انگلستان) نیز تأثیرگذار بودند.

تنوع طرح‌های مدالیون بسیار زیاد بوده و نمی‌توان تک‌به‌تک و به‌صورت جداگانه معرفی‌شان کرد؛ اما می‌توان دو دسته کلی برای آنها در نظر گرفت:

• مدالیون دایره شکل و ساده مزین به نقوش دایره‌ای کوچک.
• مدالیون ساده و دایره شکل تشکیل‌شده از باند مسطح و تخت بدون تزئین، البته هر دو دسته بعدها تکامل پیدا کرده و شامل نقوش پیچیده‌تر شده است.

رنگ‌آمیزی در طراحی داخلی ساسانیان

سبک رنگی ساسانیان به‌عنوان یک سبک رنگارنگ با به‌کارگیری رنگ‌های درخشان، شفاف و خالص شناخته می‌شود. گاهی هم در یک طرح تقریباً هفت‌رنگ متفاوت به‌کار برده می‌شده است.بیشتر این رنگ‌ها شامل طیف آبی، قرمز، طلایی، روناسی، سبز و سفید می‌شوند. بر اساس بررسی‌های مختلف پالت‌های رنگی زیر در طرح‌های گوناگون دیده می‌شوند:

• زرد، سبز، آبی، سفید و خاکستری
• زمینه قرمز، نقش‌های کرم، سیاه و سبز تیره
• سرخ سفید و قهوه‌ای روشن

کلام آخر

در یک بررسی کلی در مورد دکوراسیون داخلی ساسانیان می‌توان گفت که با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، شاید بیشترین توجه بر روی پارچه‌ها، آن هم به دلیل صنعت بافندگی فاخر آن زمان بوده است. تکنیک دورو، تکنیکی نو و ابداعی برای پارچه‌های مبلمان، پرده‌ها و به‌خصوص لباس‌ها به شمار می‌رفته است؛ به‌طور مثال یک طرف دارای زمینه نخودی و نقوش قهوه‌ای و طرف دیگر برعکس این بوده است.

تمامی مطالب گفت شده برای شناخت، احیاء و به‌کارگیری دوباره از هنرهای اصیل ایرانی است؛ اما باید این نکته را در نظر داشته باشیم که تقلید جزءبه‌جزء از معماری دوره‌های گذشته اگر بدون نگاه پیشروانه و ایده باشد، ارمغانی به‌جز تکرار نخواهد داشت. در آینده همراه ما باشید تا معماری داخلی دوره‌های بعدی معماری ایرانی با هم بررسی کنیم.