اولویت بهره‌برداران زیبایی ساختمان است؛ نه معماری سبز/ مصالح به کاررفته در ساختمان‌ها سنخیتی با بوم و منطقه ندارد

صما- منشأ ساختمان سبز، فرآیندی است برای احداث ساختمان‌های سازگار با محیط زیست و حفظ انرژی. کاربرد مفاهیم پایایی و اهداف توسعه پایدار در جهت کاهش اتلاف انرژی و آلودگی محیط زیست در معماری، مبحثی به نام معماری پایدار را به وجود آورده است.

در این نوع معماری، ساختمان نه تنها با شرایط اقلیمی منطقه خود را تطبیق می‌دهد، بلکه ارتباط متقابلی با آن برقرار می‌کند.

هرچند تکنولوژی، آسایش و راحتی روزافزونی رابرای انسان فراهم کرده است، اما درنتیجه هجوم افراد به شهرنشینی، بسیاری از زمین‌های طبیعی و جنگل‌ها دستخوش تغییرات شده ‌است. مصرف انرژی برای تردد، ساخت وساز، تامین سرمایش و گرمایش افزایش یافته و درنتیجه آلودگی هوا و آلودگی صوتی بیشتر شده است. شهرها انرژی را مصرف کرده و به جای آن زباله و آلودگی ایجاد می‌کنند.

درنتیجه پیشرفت صنعت، نیاز به بهره‌برداری از منابع طبیعی نیز بیشتر شده است؛ به نحوی که بهره‌برداری غیرمنطقی از منابع طبیعی منجر به نابودی آنها می‌شود. برای ادامه زندگی در این چرخه، احتیاج انسان به انرژی بیشتر شده است. ولی اکنون در مرحله‌ای قرارداریم که منابع انرژی رو به اتمام هستند و این در حالی است که امروزه بخش قابل توجهی از انرژی معادل با بیش از 40 درصد مصرف انرژی کشور، در بخش مسکونی مصرف می شود. این میزان مصرف از آنجایی که بخش خانگی، بخش غیرمولدی را تشکیل می دهد، رقم بسیار بالایی است.

 

معماری سبز، راهی برای افزایش عمر ساختمان‌ها

از سوی دیگر، با توجه به اینکه امروزه عمر مفید ساختمان در کشورهای پیشرفته 120 سال و در ایران 30 سال است، کارشناسان ساختمان سبز را به عنوان راهکاری برای حل این معضل معرفی می‌کنند و معتقدند: حفظ محیط زیست و بهره‌وری انرژی در ساختمان‌سازی، دغدغه امروز جهان است و به همین دلیل حرکت به سمت و سوی ساختمان سبز یا معماری سبز می‌تواند کاهش مصرف انرژی، کاهش تولید دی‌اکسیدکربن، کنترل مصرف منابع طبیعی و حفظ محیط زیست را به دنبال داشته باشد.

بر این اساس دو هدف اصلی اجرای طرح ساختمان سبز، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کنترل مصرف انرژی است و در این ساختمان‌ها نه تنها مصرف انرژی به حداقل می‌رسد، بلکه کیفیت ساخت و درنهایت عمر ساختمان افزایش می‌یابد. چرا که ساختمان سبز به محیط زیست آسیب وارد نمی‌کند، از مصالح بومی و قابل بازیافت در ساخت بهره می‌گیرد و مبحث 19 قانون نظام مهندسی مبنی بر کاهش مصرف انرژی را به طور کامل اجرا می‌کند. با این نگرش و لزوم کاهش مشکلات، ایجاد ساختمان‌های سبز و در عین حال پایدار با توجه به مشکلات زیست‌محیطی موجود برجسته می شود.

توجه بسیار ناچیز به پایداری ساختمان‌ها

حال سوال این است که در کشور ما سبز بودن و پایداری ساختمان‌ها از نظر میزان مصرف انرژی، چقدر در ساخت و سازها مورد توجه قرار می‌گیرد؟

در همین راستا نایب رییس کمیسیون انرژی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور در پاسخ به این پرسش معتقد است: میزان توجه به پایداری ساختمان‌ها از نظر میزان مصرف انرژی بسیار ناچیز است و با نگاهی به سیمای شهرهای مختلف کشور می‌توان این مورد را کاملا احساس کرد. متاسفانه به الگوهای پایداری در معماری نه تنها اهمیت چندانی داده نمی‌شود، بلکه در بسیاری موارد از مصالحی در ساخت و سازها استفاده می‌شود که هیچ سنخیتی با بوم و منطقه ندارد. به طور مثال در شهری با اقلیم گرم و خشک، از مصالح و ورقه‌های فلزی در نما استفاده می‌شود. این اتفاق در شهری با اقلیم سرد و یا در شهری با اقلیم مرطوب هم قابل رؤیت است.

طاهره نصر در گفت‌وگو با «صما» همچنین در ارزیابی خود از وضعیت استانداردها و ضوابط موجود در حوزه احداث ساختمان‌های سبز گفت: هرچند تدوین مقررات ملی ساختمان و یا قرار دادن در شرایط محیطی و منطقه‌ای کشور براساس چک لیست‌های استاندارد LEED را می‌توان فرصت‌هایی در حوزه ساختمان سبز در کشور دانست، اما عواملی همچون بالا بودن هزینه ساخت ساختمان سبز، افزایش قیمت تمام شده در هنگام خرید، سرمایه زیاد اولیه، نبود نظارت دقیق در اجرا، نداشتن استاندارد مناسب در صنعت ساختمان و نبود صنعت نوین ساخت در صنعت ساختمان را می توان از نقاط ضعف در حوزه ساخت ساختمان سبز دانست.

عضو اصلی شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی در ادامه به اشاره به سایر نقاط ضعف در این حوزه گفت: همچنین روند کند ارتقای استانداردهای شفاف ساخت وساز در بخش مصرف انرژی، روند کند ارتقای سطح کیفی اجرا توسط پیمانکاران، نبود آیین‌نامه مناسب در بخش ساختمان، اطلاع‌رسانی نامناسب پیرامون مسئله ساختمان سبز و نبود استقبال زیاد از ساختمان سبز در ساختمان‌های مسکونی از سایر نقاط ضعف در زمینه احداث ساختمان سبز است.

 

لزوم آموزش مهندسان در انتخاب نوع مصالح

براساس این گزارش، در طراحی پایدار علاوه بر فاکتورهای متداول طراحی مانند زیبایی، تناسب، بافت، سایه، نور و امکاناتی که باید مدنظر قرار گیرند، باید به عوامل طولانی‌مدت محیطی، اقتصادی و انسانی هم توجه کرد. در عین حال توجه همزمان به اصول اولیه آن یعنی گوناگونی و تنوع، اقلیم و آب و هوا، پوشش ساختمان‌ها، احیای هویت فرهنگی و منطقه‌ای، حجم ساختمان‌ها و جانمایی فضاهای داخلی ساختمان، مصالح ساختمانی، برآورد نیازهای انسان، هماهنگی با بستر، دارای اهمیت است و در این میان نقش مصالح و تجهیزات هم بسیار مهم است.

در این راستا رئیس گروه تخصصی معماری سازمان نظام مهندسی، درخصوص نقش مصالح و تجهیزات نوین در دستیابی به ساختمان های سبز و پایدار از نظر مصرف انرژی گفت: مصالح ساختمانی استفاده شده در ساختمان، از عوامل اساسی در پایایی به شمار می‌روند. البته نحوه انتخاب این مصالح نیاز به توجه به مواردی از سوی طراح دارد. عواملی همچون توجه به آلودگی محیطی، هزینه‌های زیست محیطی، دوام و قابلیت بازیافت از مواردی است که باید در طراحی پایدار مدنظر قرار گیرد.

نصر در ادامه با تاکید بر اینکه از دیگر موارد توجه به منشأ مصالح ساختمانی است، بیان کرد: در اینجا مسئله مهم این است که آیا منبع تهیه مصالح، در درازمدت مورد آسیب قرار می‌گیرد یا خیر و این مورد در حفظ جنگل‌ها بسیار حائز اهمیت است. توجه به ظرفیت حرارتی مصالح نیز قابل توجه است. چرا که این عامل ارتباط مستقیم با کنترل انرژی در ساختمان دارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز در ادامه سخنان خود در پاسخ به اینکه چه چالش‌هایی در زمینه به کارگیری این مصالح و تجهیزات در ساختمان‌ها وجود دارد، گفت: باید توجه کرد که فرآیند تولید مصالح ساختمانی دارای ضایعات خطرناک محیطی نباشد. در این مورد هم حفظ محیط زیست اهمیت دارد و مصالحی را هم که از خود بخارهای سمی تولید می‌کنند، باید مدنظر قرار داد. بنابراین تا حد امکان باید انتخاب مواد طبیعی قابل توجه باشد که هم انرژی کمتری در جهت تهیه آنها مصرف شده باشد و هم آلودگی‌های کمتری داشته باشد. البته توجه به این امر مهم است که استخراج بی‌رویه سبب ناپایایی منشأ مصالح می‌شود. بنابراین باید با آموزش مهندسان، زمینه آشنایی آنها را در انتخاب نوع مصالح افزایش داد.

 

نبود برنامه مدون برای تحقق توسعه پایدار

به گزارش «صما» این موارد در حالی مطرح می شود که به عقیده کارشناسان حوزه انرژی، هیچ گونه برنامه مدونی برای تحقق توسعه پایدار در بخش تولید انرژی و همچنین در بخش ساخت‌وساز وجود ندارد. حتی در مقررات ملی ساختمان هم که مبنای مقررات فنی ساخت‌وساز است، به مسائل اقلیمی و شرایط و ضوابط بهره‌گیری از انواع انرژی و نوع طراحی مطابق با اقلیم و حفاظت از منابع انرژی، که اصول توسعه پایدار است، توجه اساسی نشده است.

در همین رابطه رییس کمیسیون انرژی، استاندارد مصالح و محیط زیست شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور با تایید این موضوع معتقد است: این مقررات همگام با تکنولوژی و مسائل روز دنیا در این حوزه نیست و شاید تنها قانون مرتبط با توسعه پایدار، قانون اصلاح الگوی مصرف است که در ماده ۱۸ آن به عنوان زیرشاخه توسعه پایدار، به صراحت به ساخت ساختمان سبز اشاره شده، اما متاسفانه تاکنون در کشور اجرایی نشده است.

احمدرضا طاهری اصل درخصوص راه حل توسعه پایدار تاکید کرد: راهکارهایی ازجمله به ‌روزکردن مقررات ملی ساختمان و اجرای آن به عنوان پایه اصلی ضوابط در کنار حذف یارانه‌های انرژی، ایجاد ضوابط و یارانه‌های بهره‌گیری از سیستم‌های کاهش مصرف انرژی، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر و طراحی بر مبنای اقلیمی و طراحی گروهی می تواند راه حل‌های مناسبی برای این منظور باشد.

 

ساختمان‌ سبز، فرمول تحقق توسعه پایدار

به گفته وی، فرمول تحقق توسعه پایدار در سطح کشور ساخت ساختمان‌های سبز مطابق با اقلیم منطقه است که پیش‌نیاز آن هم رعایت مقررات ملی ساختمان و قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی است و برای اجرایی‌شدن این موارد، نیاز به برندسازی ساختمان مطابق با اصول معماری سبز و توسعه پایدار است.

طاهری اصل همچنین در رابطه با چالش‌های سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی عنوان کرد: مهم‌ترین چالش در این بخش، مربوط به یارانه‌های انرژی است و این امر صرفه اقتصادی فعالیت‌های بهینه‌سازی در این حوزه‌ها را به حداقل رسانده و بازگشت سرمایه‌ها فعالیت بهینه‌سازی را طولانی کرده است. نبود اقتصاد پویا در حوزه انرژی باعث شده تا هیچ‌گونه فعالیت مشخص و چشمگیر اقتصادی در این حوزه‌ها صورت نگیرد.

وی دررابطه با راهکار رفع این چالش اظهار داشت: راهکار برون رفت از این مشکلات را می‌توان در بررسی تجربیات کشورهای موفق در زمینه اجرای ساختمان‌های سبز، اجرای مباحث اصلاح الگوی مصرف انرژی و بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر یافت. به این ترتیب جامع‌نگری در سیاست‌گذاری کلان و اجرایی؛ هماهنگی بین نهاد‌های ذیربط و دوری از بخشی‌نگری؛ به روزرسانی ضوابط و مقررات همگام با رشد تکنولوژی و نگاه منطقه‌ای و بالاخره جدیت در حوزه قانون‌گذاری، اجرا و نظارت و کنترل و تامین منابع کلی درحوزه اجرایی، ازجمله مؤلفه‌هایی است که می‌تواند ما را به خروج از چالش‌های مطرح شده رهنمون سازد.

عضو هیئت رئیسه شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی در پایان خاطرنشان کرد: تا زمانی که کمیت به جای کیفیت، ملاک ارزش‌یابی ساختمان باشد، یعنی نمای زیبا، پارکت، نوع کابینت و عواملی از این قبیل ملاک ارزشی ساختمان قرارگیرد، ما نمی‌توانیم مباحث توسعه پایدار در معماری و ساختمان سبز را در کشور عملی و اجرایی کنیم. لذا نیاز است که سند، مدرک و یا گواهینامه‌ای جهت ارزیابی کیفی و آسایشی ساختمان به عنوان معیار و ترازوی سنجش پارامترهای کیفی و صرفه جویی ساختمان اجرایی شود.

یادآور می‌‍شود سومین همایش ملی ساختمان پایدار، مصرف بهینه‌سازی انرژی با همکاری سه‌جانبه مجتمع رسانه‌ای راه و ساختمان ،سازمان نظام‌مهندسی کشور و مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در 20 و 21 آذرماه در محل مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برگزار خواهد شد .