بوم گردشگری؛ فصل مشترک گردشگری و محیط زیست

روزنامه آسمان آبی - مریم آقایی: «ایران، مردمانی مهربان با آغوش باز، فرهنگی کهن پررمز و راز» این شعاری بود که بعد از سفر تعدادی از کارشناسان کنوانسیون جهانی راهنمایان جهانگردی به ایران و انتخاب کشورمان به عنوان میزبان این کنوانسیون در سال 2017، انتخاب و اعلام شد.

ایران با منابع طبیعی و آثار تاریخی بسیاری که دارد، جزو مهم ترین مقاصد گردشگری در دنیاست. تنوع زیستی و آب و هوایی ایران، آن را به کشور چهارفصل معروف کرد و همواره مورد توجه جهانیان و گردشگرهای حرفه ای بوده است.

یکی از نکات مهمی که درباره گسترش گردشگری در کشورمان از گذشته از گذشته تاکنون وجود داشته، تامین امکانات رفاهی و اسباب آسایش و محل اقامت مناسب برای گردشگران بوده است؛ مسئله ای که باعث شده، روز به روز مراکز خرید مدرن و هتل های لوکس، سر به آسمان بکشند، اما آیا این تنها راه است؟ تخریب طبیعت بکر و دست نخورده و تبدیل آن به هتل و مراکز خرید؟ تخریبی که کسب و کارهای بومی را هم از بین می برد و فرهنگ روستانشینی و زندگی روستایی را در مسیر فراموشی قرار می دهد.

 

بوم گردشگری و کاهش آسیب های احتمالی به طبیعت

 

پس از گسترش صنعت حمل و نقل، دیگر کمتر نقطه ای از دنیا وجود دارد که همچنان بکر و دست نخورده باقی مانده و بشر پا به آن نگذاشته باشد. در کنار این در معرض دید قرار گرفتن همه مناطق طبیعی بکر و منحصر به فرد کره زمین، علاقه و اشتیاق مردم به گشت و گذار در طبیعت هم رو به افزایش است. همین موضوع کارشناسان محیط زیست را بر آن داشت تا برای جلوگیری از  آسیب های احتمالی انسان به طبیعت راهکاری بیابند.

 

براساس تعریفی که از سوی جامعه بین المللی اکوتوریسم در سال 2015 ارائه شد، بوم گردشگری یعنی سفری مسئولانه به جاذبه های طبیعی برای لذت بردن، درک کردن و قدر طبیعت را دانستن؛ به طوری که حافظ زیست بوم بوده، کیفیت زندگی مردم منطقه را پایدار کند که شامل آموزش بوده و در آن گردشگر در فعالیت های سودآور اجتماعی- اقتصادی مردم محلی حضور داشته باشد؛ چیزی که درباره بوم گردشگری مهم است و بسیار هم بر آن تاکید شده و می شود، آموزش است؛ هم آموزش به گردشگران و هم آموزش به مردم محلی.

اصول بوم گردشگری

شاید سابقه فعالیت انجمن جهانی بوم گردشگری حدود 25 سال بوده و پدیده ای جوان به نظر رسد، ولی باید درنظر داشت این پدیده هم باید با اصولی دقیق و مشخص پیش برود تا کمترین آسیب را در پی داشته باشد. از اصول مهم بوم گردشگری، استخراجی و مصرفی نبودن فعالیت هایی است که در جریان انتخاب این نوع سفرها انجام می شود؛ یعنی باید از هرگونه فعالیت هایی که آسیب های رفتاری و فیزیکی بر گونه های غیرانسانی در طبیعت ایجاد می کند، جلوگیر شود. همچنین باید ارزش های سازگار با محیط زیست در اولویت قرار گیرد.

 

 

اسیب های فیزیکی، اجتماعی، رفتاری و... در اکوتوریسم (بوم گردشگری) باید به حداقل ممکن برسند. مسافران باید به فرهنگ و محیط زیست مردم بومی احترام بگذارند تا تجربه مثبت و لذت بخشی هم برای خود و هم بومیان آن محل به جای بگذارند. ساخت امکانات رفاهی باید سازگار با محیط باشد تا کمترین آسیبی به منطقه و زیستگاه مردم بومی وارد نشود و البته بسیاری اصول دیگر.

فواید بوم گردشگری

انتخاب بوم گردشگری به جای سفرهای پرهزینه و ساکن شدن در خانه های روستایی و طبیعت بکر به جای هتل های چندستاره، علاوه بر این که مردم نقاط مختلف را با فرهنگ و سبک زندگی یکدیگر آشنا می کند، از آسیب های جدی ای که برای ساخت هتل ها و امکانات رفاهی مورد نیاز مسافران، دوری از آن ها اجتناب ناپذیر است جلوگیری به عمل آید. اما اکوتوریسم (بوم گردشگری) چطور باعث آشنایی و دوستی فرهنگ های مختلف می شود؟

همان طور که گفته شد، یکی از اصول بسیار مهمی که در اکوتوریسم بر آن تاکید می شود، آموزش و ایجاد آگاهی فرهنگی در مردمان یک منطقه است. در بوم گردشگری، گردشگران با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می شوند و در فعالیت های روزمره آنان مشارکت می کنند. با همین علاقه به تدریج حساسیت برای افراد ایجاد و محل و نوع زندگی میزبان برای میهمانان اهمیت پیدا می کند.

در میان متخصصان، اعتقادی وجود ندارد که فایده دیگری از بوم گردشگری را نشان می دهد. «در اکوسیستم تنها رد پای تان در طبیعت باقی می ماند و به جز خاطره ها چیزی از سفرتان به طبیعت با خود به خانه بر نمی گردانید»

همین جمله است که نشان می دهد در بوم گردشگری، گردشگران نهایت سعی خود را می کنند تا کمترین آسیب را به محیط زیست محل سفر خود وارد کنند و به خوبی از آن حفاظت کنند. علاوه بر این، بوم گردشگری فرهنگ مردم منطقه را هم حفظ می کند. به این صورت که میزبان، با فروش صنایع دستی خود و همین طور غذاهای محلی درآمد کسب می کند و به دنبال راه های جایگزینی مانند فروختن زمین های کشاورزی و کوچه به شهرها نیست.

 

وضعیت بوم گردشگری در ایران

بوم گردشگری در کشورمان سابقه بسیار کمتر از سن جهانی اش دارد؛ به طوری که اخیرا این نوع سفر کردن مخاطب پیدا کرده است. در حالی که ایران به دلیل تنوع اقلیمی بی نظیری که دارد می تواند به یکی از مهم ترین مقاصد بوم گردشگری دنیا تبدیل شود؛ چرا که در یک زمان مشخص در نقاط مختلف کشور می توانیم آب و هواهای متفاوتی را تجربه کنیم. همه این ها با کمی صرف وقت و هزینه، اکوتوریسم را در ایران گسترش می دهد. علاقه ای که اخیرا برای این گونه سفرها در کشور ایجاد شده است باید راهی برای گسترش و اصولی کردن بوم گردشگری در ایران و تشویق به رعایت اصول زیست محیطی باشد.