تهرانِ خاکستری، به دادش برسیم

تهران- ایرنا- کلان شهر تهران در سال های اخیر به دلیل مشکلات فراوان ناشی از توسعه ناپایدار و نبود مدیریت یکپارچه شهری در گرداب چالش هایی چون آلودگی هوا، ترافیک، کمبود وسایل حمل و نقل عمومی، افزایش جمعیت، تراکم و نابسامانی معماری شهری، حاشیه نشینی، فقر زیرساخت و امکانات رفاهی گرفتار شده است.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، متخصصان حوزه برنامه ریزی شهری، توسعه ناپایدار را در تهران عامل اصلی همه مشکلات عنوان کرده و معتقدند که در مقایسه با سایر کلانشهرها به مانند روستای بزرگی است که از فاکتورها و استانداردهای لازم برای زیست شهری برخوردار نیست.
نقاط ضعف و راهکارهای عملی پیش روی شهرداری، شورای شهر و دولت برای رفع چالش های شهر تهران را در نگاهی کلی می توان به چند بخش تقسیم کرد:

1- آلودگی هوا و مشکلات زیست محیطی عمده ترین چالش کلانشهر تهران است. اکنون که فصل پاییز به نیمه های خود رسیده است، بار دیگر پدیده وارونگی هوا در کنار رفت و آمد ماشین های دارای نقص فنی نفس شهروندان تهرانی را تنگ ساخته است.
مسئولان شهری و محیط زیست در سال های اخیر با اجرای طرح هایی چون معاینه فنی، ایجاد محدوده های ترافیکی زوج و فرد و توزیع بنزین یورو 4 تا اندازه ای به تعداد روزهای سالم تهران افزوده اند اما با وجود این، هنوز تهرانی ها 6 ماه دوم سال را در هوای آلوده نفس می کشند.
آلاینده های اصلی تهران خودروهای غیراستاندارد و فرسوده ، واحدهای صنعتی و سوخت منازل است. بیش از 70 درصد از ذرات معلق موجود در هوای تهران را منابع متحرک تولید می کنند. کامیون ها، اتوبوس ها، مینی بوس ها و موتورسیکلت ها سهم 97 درصدی از آلاینده ها را به خود اختصاص داده اند.
نظارت جدی بر معاینه فنی خودروها، نوسازی ناوگان حمل و نقل شهری، حذف موتورسیکلت هایی که اغلب دارای مشکل احتراق اند، واردات موتورسیکلت ها و خودروهای برقی و هیبریدی با قیمت مناسب، جابجایی کارخانه های اطراف تهران، استانداردسازی خودروهای تولید داخل، ایجاد ممنوعیت تردد برای خودروهای با عمر بالا و تقویت حمل و نقل درون شهری با هدف کنترل خودروهای تک سرنشین در کوتاه مدت و بلند مدت آلودگی هوای شهر تهران را کنترل و کاهش خواهد داد.

2- ترافیک معضل دیرینه تهران است. سال ها است که مسئولان و کارشناسان مختلف در این باره راهکارهایی ارائه کرده اند اما به دلیل برطرف نشدن مشکلات ریشه ای و نبود زیرساخت های لازم، این معضل هنوز پابرجا است. آمار دقیقی از تعداد خودروهای تهران وجود ندارد اما طبق برخی آمارها، تهران حدود 4 میلیون خودرو دارد که این میزان بدون محاسبه موتورسیکلت ها و خودروهای پلاک شهرستان در تهران است.
این در شرایطی است که طبق اعلام سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، پایتخت به اندازه ۷۵۰ هزار وسیله ظرفیت دارد در حالی که روزانه بیش از شش برابر ظرفیت تهران، خودرو در آن حرکت می کند. نصب دوربین های متعدد برای ثبت تخلف ها، نظارت دقیق بر محدوده ترافیک و تعریض و گسترش بزرگراه ها از جمله اقدامات صورت گرفته برای حل این معضل بوده است.
به نظر می رسد کاهش حجم سنگین ترافیک تهران به دلیل تعداد بالای خودروها و باریک و غیراستاندارد بودن معابر تهران با اعمال چنین شیوه هایی برطرف نخواهد شد.

کاهش سفرهای تفریحی، آموزش فرهنگ صحیح رانندگی به ویژه حرکت در بین خطوط، تقویت مهندسی ترافیک و معابر، کاهش حجم ترددهای شبانه، فرهنگ سازی استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، محدود ساختن فروش مجوز طرح ترافیک، تنظیم مالیات و عوارض برای مالکان خودروهای شخصی، دریافت عوارض از خودروهای تک سرنشین در مناطق شلوغ شهر، مدیریت سخت ‌گیرانه پارک‌ های حاشیه ای و مدیریت فضاهای پارک خودرو از جمله راهکارهای پیشنهادی جامعه شناسان شهری برای حل معضل ترافیک است.

3- شهر تهران در زمان حاضر از نبود زیرساخت های رفاهی، بهداشتی، ورزشی و تفریحی رنج می برد. تهران کنونی از این نظر با استانداردهای جهانی فاصله بسیار دارد. برای نمونه سرانه فضای سبز پس از سال ها تلاش برای هر تهرانی، 15 مترمربع است اما این شاخص در جهان 20 تا ۲۵ متر مربع برای هر نفر درنظرگرفته شده است.
این کاستی ها در سایر زیرساخت ها مانند امکانات ورزشی و تفریحی و سرویس های بهداشتی نیز مشاهده می شود. ممانعت از ساختمان سازی های بی رویه در تهران، تمرکززدایی اقتصادی و اشتغالزایی و تامین امکانات رفاهی - تفریحی در شهرستان ها به طور حتم از مهاجرت بیش از اندازه به تهران خواهد کاست. ایجاد مهاجرت معکوس در تهران از جمله مهمترین سیاست هایی است که برنامه ریزان شهری و اقتصادی کشور با نگاه جدی تری به آن باید نگریسته و در برنامه های توسعه شهری بگنجانند.

4- افزایش جمعیت و رشد حاشیه نشینی در تهران تنها منجر به شلوغی و کمبود امکانات نشده است بلکه بروز آسیب های اجتماعی و بزهکاری، نخستین پیامد افزایش بی رویه جمعیت پایتخت است.
بر اساس آمارها، بیشترین آسیب ها میان مهاجران و حاشیه نشینان رخ می دهد. به طور طبیعی مهاجرت در سایر نقاط جهان از روستا به دهستان با فرهنگ سازی و مهیا شدن امکانات به سمت شهر صورت می گیرد. اما مشکل عمده تهران مهاجرت مستقیم از روستا به حاشیه شهر است.
بیکاری، شکاف طبقاتی، عدم توانایی تطبیق میان خرده فرهنگ های شهری و روستایی، گمنامی و ناشناس ماندن در شهر به دلیل وسعت و جمعیت و دوری از خانواده زمینه را برای بروز انواع بزهکاری و آسیب ها فراهم می سازد. سرقت، کلاهبرداری، تکدی گری، اعتیاد، قاچاق انسان ، کودکان کار، طلاق و فساد اخلاقی از جمله آسیب های زیر پوست شهر تهران است که بخش عمده ای از آن ناشی از افزایش بی رویه جمعیت و مهاجرت است.

5- آشفتگی معماری و آسمان خراش ها با ارتفاعات نابرابر، چهره نامنظم و ناموزونی از شهر تهران ساخته است. استفاده از مصالح مختلف و معماری های بی هویت در سازه های تجاری و مسکونی، هرج و مرجی را در شهرسازی و معماری تهران ایجاد کرده است که سابقه معماری ایران، به ویژه اصالت معماری ایرانی - اسلامی را زیر سوال برده است.
ناهمخوانی در طراحی نما آشفته بازاری از فضای معماری را ایجاد کرده است. رواج نماهای رومی، اروپایی و مصری معماری ایرانی - اسلامی را به گوشه ای رانده و شهری بی هویت از تهران ساخته است. تا زمانی نهاد یا ارگانی نظارت بر طراحی نماها نداشته باشد، نابسمامانی بر این بخش از ساخت و ساز حاکم خواهد بود.
مشکلات شهری و جمعیتی تهران را نمی توان در یکی دو عنوان خلاصه کرد. موارد یاد شده تنها عمده مشکلاتی بودند که باعث به وجود آمدن دهها آسیب دیگر شده اند. آلودگی صوتی، ابتلا به بیماری های روحی و روانی شهروندان تهرانی، شفاف نبودن جایگاه اقتصاد شهری کلانشهر تهران در اقتصاد ملی، نبود مدیریت واحد و منسجم شهری از جمله راهکارهای برون رفت از مشکلات محسوب می شود .
همچنین فساد اداری و مالی، نبود مدل واحد شهری، اعمال تصمیم های سیاسی، کمبود پارکینگ های عمومی، عدم اصلاح هندسی معابر، وجود شکاف طبقاتی، نبود عدالت در توزیع امکانات و منابع مالی، عدم شایسته سالاری و ده ها مشکل دیگر تهران به شهری بی قاعده و درگیر میان توسعه یافتگی و نیافتگی گرفتار ساخته است. تا زمانی که راهکارها و برنامه ها به مرحله اجرا نرسد، برون رفت از مشکلات امکان پذیر نخواهد بود.