جزئیات مصوبه شورای عالی شهرسازی به استانداران استان‌های سراسر کشور/ تهیه، تدوین و ابلاغ دستورالعمل بناهای شاخص و گردش کار تصویب آنها در ۴ ماده

  دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در نامه‌ای به استانداران استان‌های سراسرکشور، مصوبه شورا را درباره تهیه و تدوین دستورالعمل بناهای شاخص و گردش کار تصویب آنها در چهار ماده، ابلاغ کرد.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، متن مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در خصوص تهیه و تدوین دستورالعمل تشخصی بناهای شاخص و گردش کار تصویب آنها به شرح زیر است:

در راستای اجرای وظایف محوله در بند۲ مصوبه مورخ ۹۳.۴.۲۳ شورایعالی شهرسازی و معماری ایران (موضوع ارزیابی مسابقات معماری) مبنی بر تهیه دستورالعمل تشخیص بناهای شاخص و گردش کار تصویب آنها، ‌ نتایج بررسی طرح پژوهشی "تهیه و تدوین دستورالعمل تشخیص بناهای شاخص" در جلسه مورخ ۹۶.۸.۸ شورایعالی شهرسازی و معماری ایران ارائه و دستورالعمل مذکور  به شرح ذیل مصوب شد. مقتضی است مراتب را به  نحو مطلوب به شهرداران و سایر مراجع مرتبط در استان منعکس فرمائید.

مقدمه

با توجه به ضرورت تدوین معیارهای تشخیص بناهای شاخص و تدوین دستورالعمل های مربوطه به منظور ارتقاء کیفیت سازو کارهای نظارت بر فرآیند طراحی تا ساخت بناهای شاخص و فضاهای شهری و با استناد به وظایف محوله بند ۲ مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، ‌ مورخ ۹۳.۴.۲۳ موضوع ارزیابی مسابقات معماری مبنی بر تهیه دستورالعمل تشخیص بناهای شاخص و همچنین گردش کار تصویب آنها، ‌ دستورالعمل فوق در قالب آیین نامه اجرایی تدوین و مفاد آن از تاریخ ابلاغ برای کلیه نهادهای نظارتی و عملیاتی طراحی، ‌ ساخت و اجرای بناها در شهرها لازم الاجرا خواهد بود.

ماده یک: تعاریف

۱.  بناهای شاخص: بناهایی که به جهت فرم، ‌کالبد، ‌عملکرد، نوع مخاطب، مکان قرارگیری، ماهیت اجتماعی، فرهنگی و ویژگی‌های کیفی بر سیما و منظر پیرامون خود موثر می‌باشد.

۲. وجوه سازنده معماری: مؤلفه‌های تعیین کننده اثر معماری که شامل سه وجه طرح، موضوع و موضع می‌باشد.

۳. موضوع معماری: شامل سه وجه "معنایی"، "کارکردی"و "کالبدی" به شرح زیر است:

- بعد آیینی – اعتقادی: اماکن متبرکه

- بعد اجتماعی – فرهنگی: شامل مراکز فرهنگی، ‌تجاری، آموزشی، حکومتی، اداری دولتی یا خصوصی، مکان‌های ورزشی، فضاهای باز شهری از جمله میادین، گردشگاه‌ها، مراکز تفریحی و بناهای نمادین

- بعد فیزیکی: مجتمع‌های مسکونی، ‌ تجاری خرد مقیاس، مراکز صنعتی، پایانه‌های حمل و نقل، مراکز بهداشتی و درمانی، ‌ مراکز نظامی و مراکز خدمات شهری

- وجه کارکردی: با مقیاس "عملکرد بنا" و "میزان ماندگاری" آن مرتبط بوده و شامل:۱-  میزان بهره‌برداری عمومی (فضاهای عمومی مانند، میدانها، خیابانها و پارک‌های شهری و فضاهای نیمه‌عمومی مانند، ‌ مراکز اداری، ‌ خدماتی، آموزشی، فرهنگی، ‌ از قبیل شهرداری‌ها، مدارس، ‌دفاتر پست، بیمارستان‌ها، ایستگاه‌های مسافری و پارکینگها)، ۲- حوزه نفوذ (فراملی، ‌ ملی، منطقه ای، استانی، ‌ شهری، ‌ ناحیه‌ای و محله‌ای) ‌ و ۳- ماندگاری کارکرد (اماکن متبرکه، ساختمان‌های مهم حکومتی و دولتی، ایستگاههای اصلی راه آهن و فرودگاهها، تأسیسات صنعتی زیربنایی، ‌بناهای یادبود، مراکز عمومی فرهنگی در مقیاس شهری یا ملی) می‌باشد.

- وجه کالبدی: شامل سطح اشغال، تراکم وارتفاع‌  (اندازه کالبد) می باشد

.

۱. موضع معماری: بستری که بنا در آن ساخته می شود. ویژگی های بستر معماری شامل وجوه کیفی و ابعاد کمی بوده و شامل موارد زیر است :الف- کیفیات جغرافیای طبیعی مکان: ویژگی های طبیعی بستر طرح در چشم اندازهای طبیعی و در محیط های ساخته بشر بوده و عبارت اند از، ‌ مکان های دارای ویژگی های طبیعی خاص، مکان های واسط بصری بین مناطق شهری و پدیده های طبیعی، مکان های دارای دید مناسب به پدیده های مطلوب طبیعی، مکان های در معرض دید و‌ مکان های مؤثر بر بستر طبیعی پیرامون.

- کیفیات برخاسته از جغرافیای محیط مصنوع: ویژگی های کیفی مکان مؤثر بر بنا شامل وجوه معنایی (مکانهای با ارزش معنوی و مقدس، ‌ طبیعی، فرهنگی و اجتماعی و میراث ناملموس)، کارکردی(شهری، ناحیه ای، ‌ محله ای)، کالبدی (موقعیت مکانهای مختلف در ساختار فضایی شهرها) می باشد.

۱. معاونت معماری و شهرسازی ادارات کل راه و شهرسازی استانها می‌باشد.

ماده دو: ملاک های تشخیص شاخص بودن یک پروژه

۱. ملاک‌های موضوعی

الف- وجوه کیفی شامل: وجوه معنایی (آیینی، اجتماعی، فرهنگی و ابعاد فیزیکی) می‌باشد.

ب-  وجوه کمی شامل: وجوه کارکردی (از حیث بهره‌برداری عمومی، حوزه نفوذ، ماندگاری کارکرد) و وجوه کالبدی (سطح اشغال، تراکم، ارتفاع) می‌باشد.

۲. ملاک های موضعی

الف- وجوه کیفی بستر معماری شامل: موقعیت تاریخی، موقعیت فرهنگی، کیفیات جغرافیایی محیط طبیعی (خصوصیات فیزیکی و طبیعی بستر) می‌باشد.

ب-  وجوه کمی شامل: وجوه کارکردی (از حیث بهره برداری عمومی، حوزه نفوذ، ماندگاری کارکرد) و وجوه کالبدی (سطح اشغال، تراکم، ارتفاع) می باشد.

جدول ۱. ملاک‌های موضوعی

ملاک‌های موضوعی
وجوه کالبدی						وجوه کارکردی			وجوه معنایی
فناوری با رویکرد زیست‌ محیطی	تکنولوژی یا مصالح ساخت	اندازه کالبدی				زمان	مکان	انسان	تناظر با نیازهای انسانی
		ارتفاع	تراکم	سطح اشغال		عمر کارکرد	مقیاس کارکرد	میزان عمومیت
دارای فناوری خاص زیست محیطی	ویژه	بسیار مرتفع (دارای ارتفاعی بیش از مقدار مصوب در هر منطقه)	متمایز	متمایز		دائمی یا بلند مدت	فرا ملی	عمومی	مرتبۀ آیینی ـ اعتقادی
توجه به مسائل زیست محیطی	متفاوت	بلند(دارای ارتفاعی در محدوده مصوب منطقه)	بیشتر از متوسط بافت	بیشتر از متوسط بافت		میان مدت	ملی	نیمه عمومی	مرتبۀ اجتماعی ـ فرهنگی
بی‌توجه به مسائل زیست محیطی	معمولی	برابر با ارتفاع در بافت	برابر با تراکم بافت	مانند بافت		کوتاه مدت یا موقتی	منطقه‌ای		مرتبۀ فیزیکی ـ کارکردی
							استانی
							شهری
							ناحیه‌ای
							محله‌ای

 

جدول۲- ملاک‌های موضعی

ملاک‌های موضعی
خصوصیات کمی		کیفیات برخاسته از جغرافیای محیط مصنوع			کیفیات برخاسته از جغرافیای محیط طبیعی					مرتبه  ملاک
شکل زمین	اندازه زمین	وجوه کالبدی	وجوه کارکردی	وجوه معنایی	تأثیرگذار بر بستر طبیعی	قرارگیری در معرض دید	دید به پدیده‌های طبیعی مطلوب	واسطۀ بصری بین شهر و پدیده‌های طبیعی	دارای ویژگی‌های طبیعی خاص
متمایز یا ویژه	متمایز از اندازه غالب در بافت	مرکز	شهری	آیینی ـ اعتقادی	بسیار مؤثر بر بستر طبیعی	دید متمایز یا ویژه	دید متمایز یا ویژه	مسدود کننده دید و ارتباط	در برگیرندۀ پدیده‌های خاص طبیعی	اول
معمولی	بزرگتر از اندازه غالب در بافت	مسیر	ناحیه‌ای	فرهنگی‌ـ اجتماعی	با تأثیر اندک یا بی‌تأثیر	دید معمولی	دید مناسب	مؤثر بر دید و منظر	در مجاورت پدیده‌های خاص طبیعی	دوم
	متناسب با بافت	قلمرو	محله‌ای				دید معمولی یا غیرمستقیم	کم تأثیر بر دید و منظر	دارای چشم‌انداز مستقیم به پدیده‌های خاص طبیعی	سوم
									دارای چشم‌انداز غیر مستقیم	چهارم

ماده سه: ضوابط تشخیص ملاک‌ها‌ شاخص پروژه‌های معماری

۱. بناهایی که عموماً‌ در بخش دولتی ساخته می‌شوند و با توجه به مقیاس آنها از نظر کارکردی و کالبدی واجد ارزش فراملی، ‌ ملی و منطقه‌ای می‌باشند. مانند: وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های مرکزی دولتی (استانداری، ‌فرمانداری، شهرداری و...)، ساختمان‌های مرکزی بانک‌ها، سفارتخانه‌ها، ‌ ‌فرودگاهها، ایستگاههای اصلی راه آهن شهرها، ترمینال های شهری، استادیوم ها، ورزشگاههای بزرگ، پردیس ها و دانشگاهها با اهمیت ملی و استانی، مراکز فرهنگی، موزه ها و مراکز اسناد، تالار های فرهنگی، سینماها وتئاترها ‌(در مقیاس شهری)، مراکز انتظامی و نظامی اصلی شهرها، بیمارستانها و مراکز درمانی بزرگ، ‌مصلی ها، مساجد اصلی شهر، بناهای یادمان شهری، دروازه ها، ‌ آرامگاههای بزرگان، ‌ هتل های بزرگ و مراکز توریستی با اهمیت، مراکز تجاری بزرگ و پروژه های طراحی شهری، ‌پروژه های شاخص می باشند.

۲. بر اساس مفاد ماده یک و جدول شماره ۱، چنانچه موضوع پروژه های معماری، به لحاظ وجه معنایی، کارکردی (میزان عمومیت، ‌ حوزه نفوذ، ماندگاری) وکالبدی (سطح اشغال، ‌ تراکم، ‌ ارتفاع) در مرتبه بالاتری قرار گیرد، ‌ آن پروژه شاخص می باشد.

۳. مواضع تعریف شده در طرح های فرادست (مراکز شهری، پهنه های ارزشمند، مجموعه های ورزشی در مقیاس شهری و پهنه های ویژه)، ‌ مواضع پیرامون آثار، بافت ها و مراکز تاریخی و اماکن متبرکه و حریم آنها و مواضع مجاور حریم های مورد نظر سازمان حفاظت محیط زیست، مواضع مؤثر بر ایجاد بناهای شاخص میباشند.

۴. بر اساس مفاد ماده یک و جدول شماره ۲، ‌ بستر پروژه های معماری، چنانچه به لحاظ کیفیات جغرافیای محیط طبیعی و واقع شدن در ساختار فضایی شهر (قلمروها، مسیرها، مراکز شهری، تقاطع مسیرها، ‌مانند چهارراهها) در مرتبه بالاتری قرار گیرد، پروژه معماری که در آن ساخته می شود شاخص میباشند.

۵. موقعیت قرارگیری زمین نسبت به شریان ها، ‌ درجه شریان ها، همچنین موضوع پروژه ای که در آنها احداث شود، ‌ از عوامل تأثیر گذار بر وضعیت ترافیکدر این شریان ها خواهد بود. با توجه به میزان تأثیر گذاری (ایجاد بهبود یا اختلال در وضعیت ترافیک) موقعیت بستر طرح بر میزان نقش آن در شاخص شدن پروژه تأثیر گذار است.

ماده چهار: فرآیند ساز و کار تشخیص پروژه های شاخص

۱. پروژه‌های شاخص موضوعی (بند ۱، ‌ ماده ۳) لزوماً در کمیته "تخصصی معماری، طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش (فنی ۳) " مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

۲.پروژه‌های شاخص موضوعی و موضعی استانی در کمیته‌های سیما و منظر (موضوع مصوبه مورخ ۲۵/۹/۸۷ شورایعالی شهرسازی و معماری ایران) مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

- تبصره: براساس مواضع واجد ارزش و منطبق بر ملاک ها و معیارهای شاخص بودن (مطابق با فهرست موضوعی و موضوعی ماده ۳ ) نقشه پهنه بندی شهرها به جهت تکمیل فرآیند تشخیص، ‌ توسط کمیته سیما و منظر شهری تهیه و مورد تصویب قرار خواهد گرفت.

۳. نظارت بر فرآیند طراحی(بررسی تخصصی، ‌برگزاری مسابقه یا انتخاب مشاور) و اجرای پروژه های شاخص بر عهده دبیرخانه کمیته های ارتقاء کیفی سیما و متظر شهری بوده و گزارش اقدامات توسط دبیرخانه به کمیته" تخصصی معماری، طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش (فنی ۳) " ارسال می گردد.

- تبصره: بنا بر ضرورت بازنگری اعضاء کمیته ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری مصوب مورخ ۲۵/۹/۸۷ شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، ‌ نماینده متخصص (معماری، طراحی شهری) استانداری به اعضا اضافه می گردد.

۴. در خصوص پروژه های موضوعی واجد ارزش ملی یا فراملی پس از طی فرآیند بررسی در "کمیته تخصصصی معماری، طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش(فنی۳)" می بایست جهت برگزاری مسابقه به دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی ارجاع گردد.

- تبصره: در صورت صلاحدید کمیته فوق مبنی بر عدم برگزاری مسابقه می بایست مشاور اصلح جهت طی فرایند طراحی، توسط کمیته مربوطه تعیین گردد.

۵. در خصوص پروژه های موضوعی و موضعی در سطح استانها فرآیند طراحی تا ساخت پروژه، به تشخیص و پیشنهاد کمیته‌های "ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری" صورت پذیرد.

- تبصره: دبیرخانه شورایعالی شهرسازی و معماری ایران مکلف است نتیجه پایش فرآیند بررسی و تشخیص بناهای شاخص در کمیته های" ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری و کمیته تخصصی معماری، ‌طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش (فنی ۳)"را ظرف مدت یک سال، جهت تصمیم گیری های بعدی به شورایعالی شهرسازی و معماری ارائه نماید.

- بنا به ضرورت شناسایی بناهای واجد ارزش و تعیین ملاک ها و معیارهای طراحی بناهای شاخص، دبیرخانه شورایعالی شهرسازی و معماری ایران در این خصوص اقدام و بعد از تأیید کمیته تخصصی معماری، ‌طراحی شهری و بافت های واجد ارزش (کمیته فنی ۳)نتیجهبه شورایعالی شهرسازی ومعماری ارائه شود.

- همچنین شناسایی بناهای واجد ارزش در استانها بر عهده دبیرخانه کمیته های ارتقاء کیفی سیما و متظر شهری بوده و گزارش اقدامات توسط دبیرخانه‌ها به کمیته" تخصصی معماری، طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش (فنی ۳) " ارسال می‌شود.