حمام نوبر یکی از باشکوه‌ترین آثار معماری اوایل دوره قاجار است که امروز همچون نگینی درخشان در گوشه‌ای از شهر تاریخی تبریز می‌درخشد و امروز به عنوان سفره خانه‌ای سنتی گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند.
تبریز شهر اولین هاست، شهری که روزگاری در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و حتی در دوره‌ای پایتخت ایران بود. در طول تاریخ در این شهر بنا‌های زیادی ساخته شده که تعدادی از آن‌ها تا به امروز هم پابرجا مانده اند و به دلیل گذر ایام، جنبه تاریخی پیدا کرده اند. یکی از جاذبه‌های تاریخی تبریز حمام نوبر است، حمامی با معماری خیره کننده که قدمت آن به دوره قاجار برمی گردد و امروز به سفره خانه سنتی تبدیل شده است. می‌خواهیم درباره حمام نوبر در تبریز حرف بزنیم، در ادامه ما را همراهی کنید.
حمام نوبر یکی از باشکوه‌ترین آثار معماری اوایل دوره قاجار است که امروز همچون نگینی درخشان در گوشه‌ای از شهر تاریخی تبریز می‌درخشد. حمامی که با مساحت حدود ۷۰۰ متر مربع در تقاطع خیابان امام خمینی و تربیت قرار دارد و امروز به عنوان سفره خانه‌ای سنتی گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. از زمان ایلخانی در شهر‌های مختلف ایران و همینطور در تبریز حمام‌های عمومی زیادی ساخته شد که در اثر گذر زمان و عواملی مثل گرما و رطوبت تعداد زیادی از آن‌ها نابود شد.
در زمان ایلخانی حمام‌ها بیشتر در کنار کاروانسرا‌ها و دروازه اصلی شهر ساخته می‌شدند، اما زلزله ویرانگر تبریز تعداد زیادی از این بنا‌ها را به نابودی کشاند و پس از آن دیوار جدیدی در اطراف تبریز بنا شد که دارای ۸ تا ۱۲ دروازه بود. این طور که از شواهد بر می‌آید در آن دوره هم به سبک گذشته حمام‌هایی در کنار این دروازه‌ها ساخته شده اند، ولی آن زلزله باعث شد تا امروز قدمت حمام‌های تاریخی تبریز به دوره قاجار و بعد از آن برگردد. نقشه‌ها و مدارک قدیمی می‌گوید مسجد نوبر قدمتی حدود ۱۵۰ ساله دارد که در نقشه قدیم تبریز در کنار دروازه نوبر قرار داشت، اما بعد‌ها با بزرگ‌تر شدن تبریز و از بین رفتن دروازه قدیمی، حمام در موقعیت مرکزی شهر قرار گرفت.
حمام نوبر یکی از باشکوه‌ترین آثار معماری اوایل دوره قاجار است که امروز همچون نگینی درخشان در گوشه‌ای از شهر تاریخی تبریز می‌درخشد. حمامی که با مساحت حدود ۷۰۰ متر مربع در تقاطع خیابان امام خمینی و تربیت قرار دارد و امروز به عنوان سفره خانه‌ای سنتی گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. از زمان ایلخانی در شهر‌های مختلف ایران و همینطور در تبریز حمام‌های عمومی زیادی ساخته شد که در اثر گذر زمان و عواملی مثل گرما و رطوبت تعداد زیادی از آن‌ها نابود شد.
در زمان ایلخانی حمام‌ها بیشتر در کنار کاروانسرا‌ها و دروازه اصلی شهر ساخته می‌شدند، اما زلزله ویرانگر تبریز تعداد زیادی از این بنا‌ها را به نابودی کشاند و پس از آن دیوار جدیدی در اطراف تبریز بنا شد که دارای ۸ تا ۱۲ دروازه بود. این طور که از شواهد بر می‌آید در آن دوره هم به سبک گذشته حمام‌هایی در کنار این دروازه‌ها ساخته شده اند، ولی آن زلزله باعث شد تا امروز قدمت حمام‌های تاریخی تبریز به دوره قاجار و بعد از آن برگردد. نقشه‌ها و مدارک قدیمی می‌گوید مسجد نوبر قدمتی حدود ۱۵۰ ساله دارد که در نقشه قدیم تبریز در کنار دروازه نوبر قرار داشت، اما بعد‌ها با بزرگ‌تر شدن تبریز و از بین رفتن دروازه قدیمی، حمام در موقعیت مرکزی شهر قرار گرفت.
یکی از جالب توجه‌ترین جلوه‌های معماری این حمام ستون‌های سنگی آن است که دانشجویان معماری و همینطور علاقمندان به آثار هنری و تاریخی را به این محل می‌کشاند. در اطراف حوض فضایی با متکا‌های متداول دوره قاجار به چشم می‌خورد که زیبایی سالن هشت ضلعی را دوچندان کرده اند و بیشتر گردشگران دوست داند مدتی را در این فضا بنشینند و در کنار آن عکس‌های یادگاری بیندازنند.
اینجا سال‌ها به عنوان یکی از مهمترین حمام‌های عمومی شهر فعال بود و در طول این سال‌ها رطوبت و عوامل دیگر باعث ایجاد آسیب‌هایی در جای جای این اثر تاریخی شده بود. هر بار سازمان میراث فرهنگی مرمت‌هایی را انجام می‌داد تا اینکه بالاخره این بنا در سال ۱۳۷۸ بعد از جای گرفتن در لیست اثار ملی ایران به سفره خانه سنتی تبدیل شد. امروز این حمام تاریخی به اسم رستوران سنتی شهریار مشغول فعالیت است و گردشگران زیادی برای تماشای معماری و امتحان غذا‌های خوشمزه به اینجا می‌روند.
برای اینکه از تمام قسمت‌های حمام استفاده بهینه شود از فضای سربینه و گرمخانه به عنوان سفره خانه و از فضای پشت بام به عنوان چایخانه و محلی برای اجرای مراسم پرده خوانی و نقالی استفاده می‌شود. حمام نوبر، اولین و بزرگ‌ترین سفره خانه سنتی تبریز به شمار می‌رود که در رده آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
معماری حمام نوبر
حمام نوبر به دست معماری به نام «بالاکاظم» از اهالی قره آغاج با مصالحی مثل ملات، آجر و گچ در جرز‌ها و سقف‌ها، و سنگ تراش خورده در ستون ها، کف‌ها و آزاره‌ها بنا شده و امروز یکی از بهترین نمونه‌های به جای مانده از معماری زمان قاجار است. حمام نوبر ترکیبی از اشکال هندسی ست، اشکالی که معماری جذابی را برای این بنا رقم زده اند. حمام از دو بخش سربینه و گرمخانه تشکیل شده است:
سربینه: یا رختکن قاعده‌ای بزرگ و ۸ ضلعی دارد و قسمت میانی اش طاق بندی شده و بر روی ۸ ستون سنگی گنبدی بزرگ و زیبا به چشم می‌خورد. در بخش میانی این قسمت حوضی هشت گوشه هست که پیرامون آن را سکو‌هایی احاطه کرده اند. ستون‌ها و سرستون‌های سنگی مقرنس کاری شده زیبایی چشم نوازی را به این بخش داده است.
گرمخانه: این بخش طاق و گنبدی بزرگ دارد و کادربندی ها، ترکیب آجر و کاشی، و همینطور کتیبه‌هایی مصور در ورودی جذابیت زیادی را به آن بخشیده است. سالن اصلی حمام از ۴ پایه سنگی در مرکز تشکیل شده و ستونی بزرگ بخش مرکزی را پوشانده است.
میان در این حمام، قاعده‌ای مستطیل شکل دارد با تغییر زاویه حرکت از سربینه به گرم خانه ارتباط می‌یابد. گرم خانه نیز در قشمت مرکزی دارای فضایی با قاعده مربع با چهارستون هشت وجهی است. در پیرامون این بخش دیگر فضا‌های گرم خانه به چشم می‌خورند که مرمت‌های اخیر چهره اصلی آن‌ها را دستخوش تغییراتی کرده است، اما می‌توان حدس زد که قسمت شمالی گرمخانه جایگاه خزینه‌ها بوده است به طوری که امروز همچنان تون حمام در پشت این قسمت به جای مانده است.
حمام دو ورودی از خیابان‌های اطراف دارد، دو مسیری که در دو سمت سربینه قرار دارند:
ورودی اصلی به دالانی طولانی باز می‌شود، دالانی که به یک مغازه و در نهایت به سربینه حمام ختم می‌شود.
ورودی دوم دارای مسیری پلکانی ست و همچون ورودی اصلی فقط مخصوص حمام نیست و به مغازه و قهوه خانه هم راه دارد.
این ورودی‌ها و درگاه ورودی به میان در، طوری در سه گوشه سربینه جای گرفته اند که مسیر‌های ورود و خروج حالتی منظم به خود گرفته اند. این رستوران در مرکز تبریز موقعیت دسترسی خوب دارد و پیشنهاد می‌کنیم در سفر به تبریز حتما از آن دیدن و غذایی خوشمزه در آن میل کنید. بیشتر گردشگران در شهری تاریخی همچون تبریز رستوران‌های سنتی را به رستوران‌های لوکس ترجیح می‌دهند و این سفره خانه با قدمتی حدود ۱۵۰ سال و معماری جذاب قاجاری فضایی تاریخی و جذابی را ایجاد کرده است.
منبع: الی گشت
