خطر گسترش فرونشست در شمال اصفهان

در بیست و سومین نشست راهبردی شهرسازی و معماری اصفهان مطرح شد؛

پدیده فرونشست در استان و شهر اصفهان، پایداری این شهر را با خطر مواجه می کند و به نوعی برای شهر اصفهان، تهدید به شمار می آید. این جمله را می توان از مهم‌ترین نتایج بیست و سومین نشست از سلسله نشست های راهبردی سازمان معاونت و شهرسازی اصفهان با موضوع فرونشت زمین در استان و شهر اصفهان عنوان کرد. به گفته رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان، فرونشست به مثابه یک زلزله خاموش است که در شهر اصفهان در حال وقوع است و باتوجه به کاهش و افت سطح سفره های زیر زمینی، این پدیده تشدید خواهد شد.

رئیس اداره مطالعات و برنامه ریزی شهری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه در فلات مرکزی ایران و به خصوص در استان اصفهان شاهد پدیده فرونشست در بسیاری از دشت‌های این استان، از جمله دشت گلپایگان، کاشان و دامنه هستیم، گفت:در شهر اصفهان نیز، در سال‌های اخیر شاهد شکاف هایی در مناطق مختلف شهر بودیم که می توان به مناطق شمالی شهر مانند ملک شهر اشاره کرد. پرهیز ادامه داد:

پدیده فرونشست در استان و شهر اصفهان، پایداری این شهر را با خطر مواجه می‌کند و به‌نوعی برای شهر اصفهان، تهدید به شمار می آید؛ زیرا در شهر اصفهان، شبکه فاضلاب شهری و مترو وجود دارد و با جابه جایی این خطوط، در اثر پدیده فرونشست، عملکرد آنها با اختلال مواجه می شود. وی افزود:کاهش سطح آبهای زیر زمینی و بارگذاری های جمعیتی در شهر، نیازمند مطالعات اساسی است.همایون صفایی، استاد گروه زمین شناسی دانشگاه اصفهان به عنوان سخنران اصلی این نشست  با اشاره به اینکه مخاطرات زمین شناختی، شامل حوادثی می شود که به صورت ناگهانی یا تدریجی اتفاق افتاده و باعث صدمه به انسان و محیط می شود، گفت: مخاطرات زمین شناختی انواع مختلفی دارد که از جمله می توان به فرونشست، زمین لرزه، حرکت ریزگردها، زمین لغزش، سنگ لغزش و روان گرایی اشاره کرد که در شهر اصفهان، پدیده فرونشست، نسبت به مخاطرات نام برده از اهمیت بیشتری برخوردار است.

وی در تشریح علل فرونشست زمین تصریح کرد: ازجمله مسائلی که در اثر برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی اتفاق می افتد، فرونشست است.14 استان کشور با فرونشست درگیر شده که استان اصفهان نیز یکی از آنهاست. وی ادامه داد: در اثر برداشت آب‌های زیر زمینی در رسوباتی که ریز دانه هستند، این فضا و خلل و فرج موجود در بین رسوبات تخلیه شده و سبب نشست زمین می شود و این مسئله در سطح زمین، باعث ایجاد عوارضی چون از جمله لوله زایی، تخریب سازه ها و ساختمان ها و جاده ها می شود.استاد گروه زمین شناسی دانشگاه اصفهان گفت: پدیده فرونشست گاهی به صورت فروچاله در مناطقی که زمین های کارستی دارند، رخ می دهد که با افزایش سطح حجم آب برداشتی، پدیده فرونشست به صورت فروچاله نمایان می شود. به گفته صفایی، فرونشست در شهر تهران نیز کاملا جدی است؛ در قسمت های جنوب غرب تهران، میزان فرونشست تا 36 سانتی  همگنی فرونشست سبب شده تا میزان تخریب کمتری را شاهد باشیم.

وی با اشاره به اینکه استان اصفهان یکی از 14 استانی که با مسئله فرونشست روبه روست گفت: این موضوع در اصفهان به صورت جدی مطرح است. به طوری که دشت‌های کاشان، گپایگان و دامنه و مناطق دیگری ازجمله دشت محیا درگیر مسئله فرونشست هستند. به گفته صفایی، بیشترین آثار ناشی از فرونشست در روستایی در کاشان به نام لتحد، به چشم می خورد و از حدود بیست سال پیش فرونشست در آن شروع شده است. صفایی ادامه داد: در اثر برداشت آب‌های زیر زمینی و نشست زمین ابتدا، شکاف و ترک های خطی جزئی و کوچک مشاهده می شود و در اثر ادامه برداشت ها، ترک ها و شکاف های موجود از نظر طولی و از نظر بازشدگی عرضی، افزایش پیدا می کنند و در ادامه این شکاف ها و ترک ها، رشد آنها متوقف می شود و به موازات شکاف اصلی، ترک‌ها و شکاف های جدیدی ایجاد می شود وبه مرور زمان در اثر فرسایش و با ورود رسوبات به داخل شکاف ها و ترک ها پر خواهند شد، اما این فرآیند به معنای رفع مشکل نیست.

وی گفت: در دشت کاشان، ریشه جهت گیری شکاف ها و ترک ها براساس مطالعات انجام شده در قسمت شرقی و مرکزی دشت کاشان است و ترک ها و شکاف ها با گسل های شناسایی شده تطبیق دارند و در راستای گسل ها، ترک ها و شکاف ها وجود دارند، البته گسل ها سبب ایجاد ترک ها و شکاف های نمی شوند.استاد زمین شناسی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: فرونشست در دشت گلپایگان همانند دشت کاشان است و ترک ها و شکاف ها با گسل ها تطبیق دارند.زمین لزه ای که در اردیبهشت سال 92 در گلشهر گلپایگان با بزرگی9/4 و پس لرزه های زیادی که بعد از آن ثبت شد، در راستای دو گسل رخ داد.

وی افزود: فرونشست در دشت دامنه به شدت زیاد است و میزان تخریب ها از لحاظ افقی و قائم مشاهده می شود که علت بروز شکاف ها و ترک ها در دامنه، بر خلاف دشت کاشان و گلپایگان با گسل هماهنگی ندارد.به گفته این استاد زمین شناسی، براساس عکس هوایی سال 55، مشخص شد که در زمان گذشته به درستی شهر دامنه بر روی دامنه و بر روی رسوبات دامنه دشت واقع شده و در قسمت مرکزی و فعلی شهر،رودخانه ای در جریان بوده که امروزه کاملا خشک شده و شهر توسعه پیدا کرده است. اختلاف جنس رسوبات و ضخامت رسوبات، در ایجاد ترک ها و شکاف ها نقش داشته اند و در بخش مرکزی شهر به دلیل اینکه، رسوبات ریز دانه هستند، فرونشست همگن بوده است و بنابراین تخریب‌ها جزئی است. در مکان هایی چون کاشان و گلپایگان، بحث گسل مهم است؛ اما در شهر دامنه جنس رسوبات متفاوت، تاثیر گذار است.

 

 

    نبود مطالعات جدی درباره فرونشست شهر
صفایی تصریح کرد: در خصوص فرونشست در شهر اصفهان تاکنون مطالعه خاصی صورت نگرفته است و براساس مطالعات انجام شده از سوی شهرداری اصفهان، در منطقه عاشق آباد، تخریب منازل مسکونی مشاهده شده است و براساس این مطالعات ، مشخص شده است که فرونشست در اثر قنات وجود نداشته است. وی ادامه داد: در برخی از مناطق از جمله ملک‌شهر و منازل مسکونی فرودگاه و حتی باند فرودگاه، دچار شکاف ها و ترک هایی شده اند.استاد گروه زمین شناسی دانشگاه اصفهان گفت :از گسل هایی که طی سال 84 شناسایی شد، گسل گورت است که زلزله سال 92 منطبق با این گسل است.از دیگر گسل های شناسایی شده گسل F36 یا گسل فرودگاه است که طول این گسل 130 کیلومتر بوده و این گسل از فرودگاه اصفهان تا مناطق شمالی شهر اصفهان امتداد می یابد که البته ادامه مشکوک این گسل تا ارتفاعات خمینی شهر شناسایی شده است.وی گفت:

این مسئله جای مطالعه دارد که آیا موضوع ترک ها و شکاف هایی که در شمال شهر وجود دارد، مربوط به جنس و نوع رسوبات، جا به جایی مسیر رودخانه و نوع رسوبات و تاثیر گسلی که در طرفین خود ضخامت آبرفت ها را تحت تاثر قرار می دهد، است یا نه. با این حال نهایتا فرونشست در شمال اصفهان در حال گسترش است. صفایی خاطرنشان کرد: بنابراین اینگونه می توان نتیجه گرفت که کاهش نزولات جوّی، خشک شدن زاینده رود، برداشت های بی رویه از آب‌های زیر زمینی، گسترش نامطلوب کشاورزی در اصفهان، همگی در افزایش پدیده فرونشست در اصفهان تاثیرگذار است. 

فرونشست پدیده ای برگشت ناپذیر است و حتی اگر درصدد تزریق آب به سفره های زیر زمینی باشیم، دیگر سفر های زیر زمینی احیا نخواهند شد. این پدیده، مسئله ای جدی است؛ چرا که آثار و عواقب ناشی از آن بر همه جوانب زندگی شهر تاثیر نامطلوبی خواهد داشت. /گروه شهر