ریزگرد چیست و از کجا می آید؟

هفته نامه صدا: ریزگرد از اختلاط دود زیاد، گرد و غبار معلق در هوا، رطوبت هوا و سایر گازهای آلاینده هوا به وجود می آید و در هوا به حالت معلق در می آید، میدان دید را کاهش می دهد و روی عملکرد دستگاه تنفس جانداران تاثیرات منفی شدیدی می گذارد.

 

آلودگی به وسیله ریزگرد می تواند یک معضل «فرامرزی» باشد؛ به این صورت که اگر تراکم و وسعت آن در منبع بسیار زیاد باشد، پس از عبور از مرزهای هوایی شهرها و کشورهای همسایه همچنان قابل مشاهده و اندازه گیری باشد.

 

ریزگرد چگونه بر میدان دید اثر می گذارد؟

 

ریزگرد توسط ذرات متعددی از مواد مختلف از جمله دود، گرد و غبار جاده ای، ذرات دیگر که به طور مستقیم در جو شناور می شوند و نیز ذرات تشکیل دهنده آلاینده های گازی موجود در جو، به وجود می آید. هر چه رطوبت موجود در هوا بیشتر باشد، این ذرات بیشتر در معرض دید قرار می گیرند. حتی اگر منبع اصلی این ریزگردها صدها یا هزاران مایل دورتر از محل زندگی ما باشد، باز هم می تواند موجب اختلال در دید و چشم انداز شود. چشم انداز اغلب به عنوان دورترین فاصله از یک فرد که می تواند با چشم غیرمسلح آن را مشاهده کند تعریف می شود. ریزگرد به عنوان یک عامل غیرطبیعی تاثیر بسزایی بر چشم انداز دارد.

 

 

 

 

ماده اصلی ریزگرد چیست؟

 

همانطور که ذکر شد ریزگردها از ذرات بسیار مختلفی تشکیل می شوند اما قسمت مهمی از آن چند ماده اصلی و در اندازه های تقریبا بزرگ است. آن ها ذرات «درشت» بزرگ تر از 2.5 میکرومتر هستند و از چند عامل به وجود آورنده اصلی مانند طوفان های صحرایی پی در پی در مناطق خالی از سکنه و پوشش گیاهی، عبور و مرور زیاد وسایل نقلیه در جاده های آسفالت نشده، عملیات انتقال مواد ساختمانی، خردکردن و سنگ زنی مانند تولید گچ و سیمان و سوختن هرگونه ماده قابل احتراق حاصل می شوند.

ذرات با قطر کمتر از 2.5 میکرومتر (0.0004 اینچ) به عنوان ذرات «خوب» و بی ضرر شناخته می شوند. مثل ذرات حاصل از احتراق سوخت پاک در وسایل نقلیه موتوری و نیروگاه ها و تاسیسات صنعتی، شومینه های منازل مسکونی، اجاق گازهای چوبی و آتش سوزی های طبیعی محدود.

 

ریزگرد چگونه سلامتی را به خطر می اندازد

 

دانه هایی با اندازه کمتر از 10 میکرومتر، از جمله ذرات ریز کمتر از 2.5 میکرومتر که به عنوان ذرات «خوب» از آنها یاد شد، می توانند عمیقا به ریه ها نفوذ کند. در مطالعات اخیر، قرار گرفتن در معرض ذرات آلاینده همچون ریزگردها- به تنهایی و یا همراه سایر آلاینده های هوا- با مرگ زودرس، سختی تنفس، آسم تشدیدشده، افزایش تعداد پذیرش بیمارستان و ویزیت اورژانس و افزایش علائم تنفسی در کودکان و سالمندان ارتباط مستقیم دارد.

 

افرادی که بیشترین خطر را در برابر ذرات آلاینده متحمل می شوند، کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به مشکلات تنفسی مزمن هستند. طبق برنامه WWF، اقتصاد و محیط زیست در آسیای جنوب شرقی در سال 1997، مردم آسیای جنوب شرقی حدود 1.4 میلیارد دلار از درآمدشان را عمدتا در هزینه های کوتاه مدت سلامت هزینه می کنند. بیش از 400000 نفر برای بیماری های تنفسی و سایر بیماری های مرتبط با آلودگی بستری شدند. اثرات درازمدت بر سلامت کودکان و افراد مسن در معرض آلودگی و ریزگرد ناشناخته است.
 

دیگر اثرات نامطلوب ریزگرد چیست؟

 

اثر ریزگرد در انتقال نور و دید، تاثیر منفی زیادی بر زندگی روزمره انسان ها و سایر جانداران دارد از جمله اختلال در روند تولید اقتصادی (صنعتی و کشاورزی)، حمل و نقل، گردشگری و سایر مشاغل. وقتی ریزگرد عبور و مرور و حمل و نقل را مختل می کند، به دنبال آن آمار تصادفات و تلفات جانی هم افزایش می یابد. ترکیبات حاوی گازهای آلاینده در غبار ریزگرد بر محیط و آب و هوای جهانی تاثیر می گذارد.

 

انواع راه های حمل و نقلی نیز تا حد زیادی توسط ریزگرد مختل می شوند که تعطیلی فرودگاه ها و لغو پروازهای معمول در منطقه آلوده از رایج ترین اتفاقات است. زیان های بزرگ اقتصادی اختلالات ریزگرد، افت صنعت هواپیمایی و دریایی ناشی از کاهش شدید توریست ها است.
 

مشکل آلودگی دریای مرزی در «آسه‌آن»

 

قسمت عمده آتش سوزی و آلودگی غبار مرزی در سال های 1980 و 1990 در منطقه آسه‌آن رخ داد. آتش سوزی سال های 1997- 1998، که برونئی، دارالسلام، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور و تایلند را تحت تاثیر قرار داد، در میان مخرب ترین آتش سوزی های تاریخ ثبت شده است. در این آتش سوزی بیش از 9 میلبون هکتار از زمین های آن منطقه سوخته که 6.5 میلیون هکتار از آنها مناطق مسکونی بوده است. با توجه به زیان های اقتصادی این حادثه که بیش از 9 میلیارد دلار تخمین زده شده است، از جمله خسارات اجتماعی و زیست محیطی این حادثه می توان به تولید یک الی دو میلیارد تن کربن اشاره کرد.

 

اخیرا آلودگی دریایی مرزی بین المللی نیز به یک مشکل جدی در کامبوج، میانمار و تایلند تبدیل شده است. در شمال تایلند، آتش سوزی زمین و جنگل ها موجب افزایش درجه ناسالم محیط زیست در فصل خشک سال های 2006 و 2007 شد. شرایط آب و هوایی خشک از اواسط ماه اوت 2015 در منطقه جنوب شرقی آسه‌آن، منجر به افزایش فعالیت نقاط حساس سوماترا و کلیمانتان شد.

 

ریزگردهای همراه با مه دود در نقاط مختلف مرزی، بسیاری از قسمت های مناطق جنوبی آسه‌آن و همچنین برخی مناطق در شمال آن را تحت تاثیر قرار داده است. ریزگرد و مه دود موثر بر کشورهای مختلف آسه‌آن با شدتی بی سابقه و گستردگی جغرافیایی در این منطقه از جمله سنگاپور، مالزی، تایلند، بخش جنوبی فیلیپین و بخش شمال لائوس را در بر گرفت.

 

سلامتی میلیون ها نفر از افراد ساکن آن منطقه تحت تاثیر قرار گرفت که شامل 19 مورد مرگ در اندونزی بود. علاوه بر تلاش های موثر دولت اندونزی برای مقابله با آتش سوزی های زمین و جنگل و مه دود، کشورهای همسایه آسه‌آن و جامعه بین المللی نیز تلاش های مشترکی را در راستای مبارزه با وضعیت نابسامان آن منطقه انجام دادند.

 

چرا «آسه‌آن» به آلودگی ریزگرد حساس است؟

 

آتش سوزی در خاک های حاوی زغال سنگ به عنوان یک عامل مهم در آلودگی دریای مرزی در منطقه شناخته شده است. مقادیر متفاوتی از زغال سنگ در 60 درصد از سرزمین های گرمسیری جهان در آسیای جنوب شرقی یافت می شود و محدوده آن تقریبا حدود 24 میلیون هکتار است. علاوه بر این، حدود 70 درصد از مناطق تالابی آن ناحیه در اندونزی مشاهده می شود.

 

شیوه های مدیریتی اشتباه باعث ایجاد آسیب پذیری در برابر آتش سوزی می شود. خاکستر زغال سنگ، که از مواد گیاهی فسیل شده تشکیل شده است، می تواند به آسانی پس از گرم شدن و تبخیر آب آن خشک شود. مهار آتش سوزی زغال سنگ دشوار است و ریزگرد و مه دود زیاد- شامل مقادیر بالای کربن- ایجاد می کند. آتش سوزی زمین و جنگل ها در سال های 1997- 1998، 2002 و 2005 در آسیای جنوب شرقی بیش از سه میلیون هکتار از زمین های نیشکر را نابود کرده است.