ساختار نهادی مسکن در ایران / 1
نهادهای متعددی برای تأمین مسکن در ایران مسئول‌اند و هرکدام وظایف خاصی را بر دوش می‌کشند. وزارت راه و شهرسازی متولی اصلی بخش مسکن در بخش دولتی است که سازمان ملی زمین و مسکن، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران و شرکت مادر تخصصی شهرهای جدید از نهادهای وابسته به این وزارت هستند که در بخش مسکن نقش ایفا می‌کنند.
به گزارش عیارآنلاین، حال وقت آن رسیده است که ساختار نهادی مسکن ایران را در سه بخش دولتی، عمومی غیردولتی و خصوصی بررسی کنیم.
۱- بخش دولتی
الف) وزارت راه و شهرسازی
در میان وزارتخانه‌های دولت جمهوری اسلامی ایران، وزارت راه و شهرسازی متولی اصلی بخش مسکن در ایران است. این وزارت ۶ معاونت دارد که معاونت مسکن و ساختمان امورات مربوط به مسکن را بر عهده دارد. معاونت مسکن و ساختمان از سه دفتر تشکیل‌شده است که عناوین این دفاتر به شرح زیر است:
- – دفتر برنامه‌ریزی، تجهیز منابع و اقتصاد مسکن
- – دفتر سازمان‌های مهندسی و تشکل‌های حرفه‌ای
- – دفتر امور مقررات ملی ساختمان
آنچه از مشاهده شرح وظایف این معاونت به ذهن متبادر می‌شود این است که روی کاغذ این معاونت و به‌طریق‌اولی وزارت راه و شهرسازی سعی دارند که نقش سیاست‌گذاری و خطمشی گذاری داشته باشند. این معاونت وظایفی هم چون:
- – سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت بر تأمین مسکن متناسب با نیاز و تنظیم بازار
- – سیاست‌گذاری به‌منظور تأمین زمین و تجهیز منابع برای اجرای برنامه‌های مسکن
- – جلب مشارکت بخش خصوصی و تعاونی در سرمایه‌گذاری بخش مسکن
- – سیاست‌گذاری تدوین، تصویب و ترویج مقررات ملی ساختمان
- – سیاست‌گذاری نظام صنفی و قوانین نظام‌مهندسی و تشکل‌های حرفه‌ای
- – وظایف دیگر
را بر دوش دارد.
همان‌طور که از مطالعه موارد فوق مشخص می‌شود، می‌توان ادعا کرد که وزارت راه و شهرسازی صرفاً وظیفه سیاست‌گذاری را بر دوش کشیده است.
وزارت راه و شهرسازی برای انجام امور صفی و ستادی با سازمان‌ها و نهادهای مختلفی همکاری دارد. برخی از این سازمان‌ها مستقیماً و به‌صورت کامل زیر نظر وزارت به انجام‌وظیفه مشغول‌اند و برخی دیگر نیز تا حدی از سیاست‌ها و برنامه‌های وزارت راه تأثیر می‌پذیرند. در ادامه به معرفی تک‌تک این نهادها و سازمان‌ها خواهیم پرداخت.
۱- سازمان ملی زمین و مسکن
سال ۱۳۷۲ بود که تغییراتی در وظایف «سازمان زمین شهری» ایجاد شد و این سازمان به «سازمان ملی زمین و مسکن» تغییر یافت. بر اساس اساسنامه این سازمان که سال ۷۵ اصلاح شد، سازمان ملی زمین و مسکن شرکتی است سهامی با مدت نامحدود و وابسته به وزارت مسکن و شهرسازی که دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی بوده و طبق قانون تجارت، اساسنامه و مقررات مربوط به شرکت‌های دولتی اداره می‌شود. اجرای قانون زمین شهری، تدوین برنامه‌های بخش مسکن و بسترسازی برای اجرای برنامه‌ها از طریق الگوسازی، سرمایه‌گذاری به‌طور مستقل یا با مشارکت بخش عمومی و خصوصی، تحصیل وام و مشارکت در ایجاد کارخانه‌های تهیه مصالح ساختمانی ازجمله اهداف این سازمان به شمار می‌آیند. پس از ادغام دو وزارتخانه راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در سال ۱۳۹۰ این سازمان به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های وزارت راه و شهرسازی فعالیت می‌کند.
هدف از تشکیل سازمان، برنامه‌ریزی و ساماندهی فعالیت‌های تصدی وزارت راه و شهرسازی در زمینه‌های زیر است:
الف ـ تأمین، اداره و بهره‌برداری از زمین.
ب ـ فعالیت در زمینه تأمین مسکن در چارچوب طرح جامع مسکن و سیاست‌های ابلاغی دولت و وزارت راه و شهرسازی؛ (پیگیری اجرای پروژه‌های مسکن مهر شهرهای بالای ۲۵ هزار نفر در سراسر کشور)
متأسفانه به نظر می‌رسد این سازمان پس از چندین سال نتوانسته است در بخش زمین، آن‌چنان‌که شایسته است شفافیت ایجاد کند و به یک مدیریت واحد برسد. خلأ وجود سامانه‌ای جامع که بتواند اطلاعات دقیق تمامی زمین‌های کشور را – چه متعلق به وزارت راه و شهرسازی و چه متعلق به دیگر نهادها- به نمایش بگذارد، شدیداً احساس می‌شود با حاکم شدن این سامانه، شاید تا حد نسبتاً زیادی جلوی زمین‌خواری‌ها و تخلفات مشابه گرفته شود.
۲- مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی
این مرکز زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی فعالیت می‌کند. بخش مهمی از هدف این مرکز زمینه‌سازی برای متمرکز ساختن و هماهنگ نمودن و اجرای طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی در حوزه صنعت حمل‌ونقل، شهرسازی و معماری، ساختمان و مسکن، مصالح و روش‌های ساختمانی و تهیه ضوابط و مقررات، دستورالعمل و استانداردهای مربوط به آن‌ها است.
این مرکز در ۴ حوزه به تحقیق و پژوهش و تدوین ضوابط و مقررات مشغول است. این ۴ حوزه به شرح زیر است:
- – ساختمان و ابنیه فنی
- – معماری و شهرسازی
- – حمل‌ونقل
- – اقتصاد و مالی
۳- شرکت مادر تخصصی عمران بهسازی شهری ایران
هسته اولیه شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران در سال ۱۳۶۴ با تأسیس دفتر بهسازی بافت شهری در حوزه معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی سابق شکل گرفت. از خرداد ۱۳۷۶ در قالب یک شرکت وابسته به وزارت مسکن و شهرسازی به فعالیت پرداخت و از تیرماه سال ۱۳۸۳ اساسنامه شرکت به‌عنوان شرکت مادرتخصصی تغییر کرد.
هدف از تشکیل شرکت، سیاست‌گذاری، راهبری و برنامه‌ریزی در زمینه احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های قدیمی، فرسوده و ناکارآمد شهری و همچنین مدیریت استفاده بهینه از امکانات مذکور در جهت توسعه درونی شهرها و ارتقای محیط زندگی شهری در چارچوب سیاست‌های وزارت مسکن و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و توسعه و ترویج فعالیت‌های فوق‌الذکر از طریق مشارکت شهرداری‌ها، ساکنان و مالکان بافت‌های مورداشاره و اشخاص حقیقی و حقوقی است. این شرکت به‌عنوان ستاد ملی و عامل هماهنگ و هدایت‌کننده جریان بازآفرینی پایدار شهری در کشور انجام‌وظیفه می‌کند.
۴- شرکت مادر تخصصی عمران شهرهای جدید
این شرکت مادرتخصصی، یکی از شرکت‌های وابسته به وزارت راه و شهرسازی است که ۱۷ شرکت عمرانی شهر جدید را در زیرمجموعه خود دارد و تا چندی پیش، این شرکت ماد تخصصی برای ایجاد هر شهر جدید، یک شرکت مخصوص ان شهر تأسیس می‌کرد ولی در حال حاضر از اضافه کردن شرکتی جدید خودداری می‌شود و ساخت شهرهای جدید به شرکت‌های قبلی واگذار می‌گردد.
به‌طور خلاصه، ساماندهی، راهبری و مدیریت ایجاد شهرها یا شهرک‌های جدید در کشور با توجه به مطالعات و یا طرح‌های کالبدی ملی و منطقه‌ای و ناحیه‌ای که به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسیده یا می‌رسد، بر عهده این شرکت مادرتخصصی است. پس از اسکان ۱۰ نفر در شهر جدید، شهرداری در شهر استقرار می‌یابد، اما شرکت شهر جدید مربوطه نیز به انجام وظایف و تکمیل پروژه‌های ناقص و حتی توسعه شهر هم ادامه می‌دهد.
در این یادداشت نهادهای وابسته به وزارت راه و شهرسازی بررسی شد و به دلیل اجتناب از طولانی شدن بیش‌ازحد یادداشت، بررسی دیگر عناصر تأثیرگذار در ساختار نهادی مسکن ایران در سه بخش مذکور به یادداشت بعد موکول می‌شود.
ادامه دارد….
محمد