سبک شناسی معماری اسلامی (2)

برترین ها: منظور از هنر و معماری اسلامی، همان هنر و معماری سرزمین‌های‌ - خاورمیانه، آفریقای شمالی، هند شمالی و اسپانیا - است‌ که از آغاز قرن هفتم میلادی تحت حاکمیت مسلمانان قرار گرفتند. 

 

سبک‌های معماری اسلامی و بناهای مربوطه در ایران

معماری ایرانی را در دوره اسلامی پیش از دوره معاصر به چهار سبک خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی تقسیم می کنند، که در این مطلب به معرفی اجمالی این سبک ها می پردازیم، همچنین ویژگی های هر یک را بیان کرده و بنا های شاخص هر سبک را ذکر می کنیم.

معماری ایرانی

سبک خراسانی:

با طلوع اسلام ساخت بناهای مذهبی به خصوص مساجد آغاز گردید. سبک خراسانی اولین سبک معماری اسلامی بوده، چون اولین بناها در خراسان ایجاد شده، لذا به سبک خراسانی معروف است. این سبک در قرون اولین (1 تا 4 هجری) رایج بوده و تحت تأثیر پلان و نقشه مساجد عربی با ساختمانی ایرانی (پارتی) با فضای ساده (فاقد تزئینات) بنا احداث شده‌اند.
 

ویژگی‌های سبک خراسانی:

1. پلان مستطیل شکل
2. فضای شبستانی یا چهل ستونی
3. ساده و بی‌پیرایه (فاقد تزئینات)
4. مصالح اولیه خشت خام و آجر
5. فاقد پوشش و تزئینات یا گاهاً پوشش کاهگل
6. استفاده از تک منار منفک با مقطع دایره‌ای در شمال بنا
7. قوس‌های بیضی، تخم‌مرغی، ناری

در سبک خراسانی پلان و نقشه مساجد عربی و ساختمان بنا ایرانی است.

بناهای سبک خراسانی:

1. مسجد جامع فهرج
2. مسجد تاریخانه‌ی دامغان
3. مسجد جامع نیریز
4. مسجد جامع ابرقو
5. مسجد جامع میید
6. مسجد جامع اردستان
7. مسجد جامع اصفهان
8. ارگ بم در کرمان
9. رباط ماهی یا چاهه در سرخس
10. پل – سد امیر در شیراز
11. مسجد جامع اردبیل
 

---

سبک رازی:

تغییرات اسلوب معماری روندی تدریجی و آرام دارد، آغاز تغییرات در اسلوب خراسانی و نزدیک شدن آن به سبک رازی از دوره‌ی آل زیار و سامانیان صورت پذیرفته است. سبک رازی دومین سبک معماری پس از اسلام در ایران می‌باشد. که اوج آن در دوره‌ی سلجوقی بوده است.چون اولین بناها در شهر ری (راز) احداث گردیده، به سبک رازی معروف است. از مهمترین تغییرات این سبک حذف فضای شبستانی و ستون‌های آن و احداث ایوان، گنبد با پلان چهار ایوانی می‌باشد.

 

 

• اصلی‌ترین متنوع‌ترین سبک معماری ایرانی، سبک رازی است.
• سبک رازی تحت تأثیر سبک پارسی و پارتی قرار دارد.
• روند تغییر مساجد شبستانی به ایوانی

مساجد شبستانی: مانند مسجد جامع فهرج یزد، مسجد تاریخانه‌ی دامغان. مساجد چهار طاقی: مانند مسجد یزد خواست، مسجد جامع اردبیل. مساجد تک ایوانی: مانند مسجد جامع نیریز، مسجد جامع رجبعلی (درخونگاه تهران) مسجد جامع یزد، مسجد جامع سمنان. مساجد دو ایوانی: مسجد جامع زوزن (فریومد خراسان)، مسجد جامع ساوه. مساجد چهار ایوانی: مسجد جامع اصفهان – مسجد امام اصفهان

ویژگی‌های سبک رازی:

1. پلان مستطیل شکل
2. فضای ایوانی
3. مصالح اولیه آجر
4. ساخت ایوان 0پلان ایوان مربع شکل می‌باشد)
5. استفاده از طاق‌های جناقی (تیزه دار)
6. ساخت گنبد و متعلقات آن (گوشواره و فیلپوش)، گنبدها بر پشت ایوان جنوبی ساخته می‌شده است.
7. ساخت زوج مناره بر ایوان جنوبی
8. استفاده از تزئینات (گچ‌بری، آجرکاری، گره‌سازی، کاشی خشتی)
 

بناهای سبک رازی:

1. مقبره‌ی امیر اسماعیل سامانی در بخارا
2. گنبد سرخ مراغه
3. مقبره‌ی امیر ارسلان جاذب در مشهد
4. برج رسگت در سواد کوه مازندران
5. برج لاجیم در مازندران
6. برج اردکان در گرگان
7. برج مهماندوست در دامغان
8. برج طغرل در شهر ری
9. برج علاءالدین تکش در ورامین
10. برج مقبره‌های خرقان در همدان
11. گنبد قابوس در گرگان
12. مسجد برسیان در اصفهان
13. مسجد جامع اردستان
14. مسجد جامع کبیر قزوین
15. رباط شرف (کاروانسرای شرف) در سرخس
16. مسجد جامع گلپایگان
17. مسجد جامع اصفهان (عتیق اصفهان)
18. گنبد علویان درهمدان
19. پل شهرستان در اصفهان
20. حرم حضرت عبدالعظیم
 

---

سبک آذری:

با ورود مغولان (ایلخانی) این شیوه معماری آغاز گردید و تا زمان صفویه ادامه داشته است. چون اولین بناها درتبریز احداث گردید به سبک آذری معروف است. دوره‌ی حکومت غازان خان را آغاز سبک آذری می‌دانند.
 

سبک آذری خود به دو شیوه قابل تفکیک می‌باشد:

الف: شیوه‌ی اول سبک آذری مربوط به دوره‌ی ایلخانی به مرکزیت تبریز با ویژگی‌های زیر:

1. ساخت بناهای سترگ و عظیم
2. توجه به تناسبات عمودی بنا
3. ساخت ایوان با پلان مستطیل شکل
4. تنوع در ایوان سازی
5. استفاده از تزئیناتی چون گچ‌بری، کاشی زرین فام و کاشی نقش برجسته.

ب: شیوه ی دوم سبک آذری مربوط به دوره‌ی تیموری به مرکزیت سمرقند با ویژگی‌های زیر:

1. ساخت ساقه (گلوگاه) بین فضای گنبد و گنبد خانه.
2. ایجاد سطوح ناصاف در تمامی بنا.
3. استفاده از تزئینات کاشی معرق (موزاییک کاری)

دوره‌ی تیموری اوج معماری سبک آذری می‌باشد.
 

از بناهای سبک آذری:

1. شنب غازان
2. ربع رشیدی
3. رصدخانه‌ی مراغه
4. ارگ علیشاه در تبریز
5. مدرسه و تکیه‌ی امیر چخماق
6. زندان اسکندر یا مدرسه‌ی ضیاییه در یزد
7. مسجد جامع ورامین
8. گنبد سلطانیه یا مقبره‌ی اولجایتو
9. جرم امام رضا (ع)
10. مقبره‌ی شیخ صفی الدین اردبیلی
11. مسجد کبود تبریز یا جهانشاه
12. مدرسه‌ی امامی اصفهانی
13. مسجد جامع یزد
14. مسجد گوهرشاد
15. مجموعه‌ی تاریخی سنگ بست
16. مقبره ی شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان
17. مدرسه‌ی غیاثیه خردگرد در خواف
18. مسجد جامع عتیق شیراز
19. مقعه‌هارونیه در توس
20. گور امیر تیمور در سمرقند
21. مزار شیخ احمد جام در تربت جام
22. مقبره‌ی سلطان بخت آغا در اصفهان
23. مسجد و مدرسه‌ی طلاکاری در سمرقند
24. مجموعه‌ی آرامگاه‌های شاه زند در سمرقند
25. مدرسه‌ی گوهرشاد در هرات
26. مسجد بی‌بی خاتون در سمرقند
27. مدرسه‌ی میر عرب در بخارا
28. کاروانسرای انجیره در جاده یزد – طبس
29. کاروانسرای چهار آباد درجاده‌ی نطنز – اصفهان
30. پل قافلانکوه
31. منارجنبان
 

---

سبک اصفهانی:

به شیوه‌ی معماری دوره‌ی صفویه، سبک اصفهانی اطلاق می‌شود. چون اولین بنادر شهرهای اصفهان ساخته شده و به سبک اصفهانی معروف است. دوره‌ی حکومت شاه عباس را عصر طلایی سبک اصفهانی می‌دانند.
 

ویژگی‌های سبک اصفهانی (تزئینی‌ترین سبک معماری ایرانی)

1. پلان مستطیل شکل و چند ضلعی ساده
2. پلان ایوانی
3. مصالح مرغوب و بادوام
4. در تزئینات بناها از کاشی خشتی، هفت‌رنگ، مقرنس کاری، یزدی‌بندی، کاربندی یا رسمی‌بندی استفاده شده است.
 

---

10 بنای شگفت انگیز از معماری اسلامی

فرهنگ اسلامی برخی از شاهکارهای معماری را به جهان هدیه داده است. جزئیات و تزئینات موشکافانه امضا و ویژگی یگانه معماری اسلامی است. اکنون 10 بنای بسیار زیبا و شگفت‌انگیز از معماری اسلامی را به شما معرفی می‌کنیم.

۱. حمام سلطان امیر احمد، کاشان، ایران
 

این بنا در قرن ۱۶ ساخته شده و امروز یکی از جاذبه‌های گردشگری و پرطرف‌دار شهر کاشان است. این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است. این حمام دارای کاشی‌های تزئینی زیبا است که برخی از آن‌ها طلایی و فیروزه‌ای هستند.

چرا به این حمام بروم؟ این حمام دارای معماری و دکور فوق‌العاده‌ای است و از اهمیت تاریخی و فرهنگی زیادی برخوردار است. این بنا از محبوب‌ترین بناهای شهر کاشان است.

۲. شِفشوئن (Chefchaouen)، مراکش
 

این روستا در قرن ۱۵ کشف شده است و در میان کوه‌های ریف (Rif) محصور شده است. این روستا بسیار تاریخی و دارای فرهنگ غنی‌ای است اما آن‌چه بیش از هر چیز گردشگران را به خود جذب می‌کند رنگ‌های آبی موجود در معماری آن است. گردشگران هم‌چنین از قدم زدن در خیابان‌ها، بازدید از بازارهای صنایع دستی، و خوردن غذاهای محلی لذت می‌برند.

چرا به این روستا بروم؟ زیرا این روستا بسیار تاریخی است و دارای مناظر فوق‌العاده زیبایی است.

۳. قصر مونتازا، آلکساندریا، مصر
 

این قصر در سال ۱۹۳۲ ساخته شده است و از آن به عنوان قصر تابستانی پادشاه فواد اول استفاده می‌شده است. این قصر در ساحل دریای مدیترانه واقع شده و در معماری آن سبک‌های ترکی و فلورنتین ترکیب شده است. امروزه بازدید از این قصر و باغ‌های پادشاهی گسترده آن برای عموم آزاد است.

چرا به این قصر بروم؟ این قصر مکانی بسیار خوب برای گشت‌وگذار و لذت بردن از فضای سبز آن است.

۴. برج‌العرب، دوبی، امارات متحده عربی
 

یکی از لوکس‌‌ترین و تنها هتل هفت ستاره دنیا برج‌العرب است که دل هر کسی را می‌برد. از بیرون شبیه یک کشتی است و از دورن لوکس و جذاب است.

چرا به این هتل بروم؟ برج‌العرب معروف‌ترین و لوکس‌ترین هتل دنیاست.

۵. مسجد جامع اصفهان، اصفهان، ایران
 

این مسجد تماشایی حاصل ساخت‌وساز مدامی است که از قرن هفتم تا قرن بیستم ادامه یافته است. با این حال، این مسجد قدیمی‌ترین عبادتگاه اصفهان است و شاهکاری از معماری ایرانی است.

چرا به این مسجد بروم؟ مسجد جامع اصفهان دارای معماری ایرانی خارق‌العاده‌‌ای است و در عین حال بسیار معروف است.

۶. مسجد حسن دوم، کازابلانکا، مراکش
 

این مسجد چند رکود را به نام خود ثبت کرده است: این مسجد بزرگ‌ترین مسجد آفریقا و مناره ۲۱۰ متری آن مرتفع‌ترین مناره جهان است. کار ساخت این مسجد مرمری در سال ۱۹۹۳ به پایان رسیده است و در ساحل اقیانوس آتلانتیک قرار دارد که از سالن اصلی مسجد که دارای کفپوش‌های شیشه‌ای است می‌توان این اقیانوس را دید.

چرا به این مسجد بروم؟ مسجد حسن دوم یکی از مهم‌ترین بناهای کشور مراکش است.

۷. الحمرا، آندولس، اسپانیا
 

این کاخ تماشایی و مجموعه مستحکم در دوره حکومت مسلمانان در اسپانیا ساخته شده است. زیبایی آن از این حقیقت سرچشمه می‌گیرد که هدف از طراحی این کاخ ساخت بنایی شبیه بهشت بوده است. بنابراین کل این مجموعه زیبا و خارق‌العاده است: باغ‌ها، فواره‌ها، آبراهه‌ها، و جزئیات هنرمندانه.

چرا به این کاخ بروم؟ این کاخ مهم‌ترین نمونه معماری عربی در اروپا است.

۸. مسجد نصیرالملک، شیراز، ایران
 

این مسجد در سال ۱۸۸۸ ساخته شده و یک مسجد سنتی است. با این حال، شیشه‌های رنگی زیبا و شگفت‌انگیز این بنا را تبدیل به بنایی خاص و دیدنی کرده‌اند. وقتی آفتاب در هنگام طلوع از درون این پنجره‌ها وارد مسجد می‌شود، کل فضا در نورهای رنگی غرق می‌شود.

چرا به این مسجد بروم؟ این مسجد هم از نظر تاریخی و هم از نظر معماری بسیار بااهمیت است.

چه زمانی به این مسجد بروم؟ هنگام صبح، وقتی این مسجد از نور پر می‌شود.

۹. مسجد سلیمیه، ادیرنه، ترکیه
 

این مسجد در قرن ۱۸ ساخته شده و یکی از معروف‌ترین مسجدهای عثمانی است. مسجد سلیمیه نمونه‌ای کامل از معماری اسلامی است. سبک، طراحی، و عناصر ساده این مسجد تا به امروز توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده است. این مسجد از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شده است.

چرا به این مسجد بروم؟ مسجد سلیمیه نمونه معروفی از معماری اسلامی است، بسیار زیباست، و یکی از جاذبه‌های گردشگری پرطرف‌دار کشور ترکیه است.

۱۰. مسجد جامع شیخ زاهد، ابوظبی، امارات متحده عربی
 

این مسجد به دستور آخرین رئیس‌جمهور امارات ساخته شده است و هدف از ساخت آن ترکیب ارزش‌های سنتی، معماری، و طراحی با انواع مدرن آن است. این مسجد بزرگ نماینده کل دنیاست: مواد و مصالح آن از کشورهای مختلف شامل کشورهای غیراسلامی وارد شده است.

چرا به این مسجد بروم؟ این مسجد دارای اهمیت فرهنگی، معماری، و معنوی است.