سیر تحول شهرسازی در ایران؛ از شکوفایی شهری تا تاب آوری

شهر نیوز - روز هفدهم آبان یا هشتم نوامبر که در تقویم های بین المللی از آن به عنوان روز شهرساز نام برده شده است، از جمله روزهای مهمی برای شهرداران، تصمیم گیران حوزه شهری، متخصصان، پژوهشگران و معماران است. اهمیت این روز به اندازه ای است که مجامع بین المللی دنیا با بزرگداشت این روز و تعیین شعارها و در نهایت بیانیه هایی توجه متخصصان و مدیران اجرایی در حوزه شهری را به نیاز شهرها و شهروندان جلب می کنند.

به گزارش تیتر شهر: در بررسی تاریخچه روز شهرساز با هدف پاسخ دادن به این سوال که چرا هشتم نوامبر به عنوان روز شهرساز نامگذاری شده است، به سال 1494 می رسیم. زمانی که پرفسور کارلوس ماریا دلاپائولرا ، استاد دانشگاه بوینوس آیرس آرژانتین همزمان با افتتاح انستیتو مطالعات مسائل شهرسازی دانشگاه فوق این روز را به نام روز شهرساز نامگذاری کرد و حتی هشتم نوامبر را به عنوان روز جهانی شهرسازی (World Town Planning Day) در تقویم بین المللی به ثبت رساند.

از قرار معلوم هدف اصلی دلاپاتولرا از نامگذاری این روز به نام شهرساز این بوده است که در آینده این روز باعث پیشبرد و بالابردن علاقه به مباحث شهرسازی در میان عامه مردم و متخصصان در مقیاس های محلی، ملی و بین المللی شود؛ اتفاقی که بعد از گذشت 60 سال افتاد و اکنون تعداد کشورهای برگزار کننده مراسم این روز در دنیا به بیش از 30 کشور رسیده است.

در طول بیش از نیم قرن اخیر در دنیا مراسم های جداگانه ای به صورت جداگانه در کشورهای مختلف برگزار می شود، اما نمی توان از حضور برخی از نهادهای بین المللی حامی این جریان غافل بود. مهمترین نهادهای بین المللی در این زمینه می توان به ISOCARP یا جامعه بین المللی برنامه ریزان شهری و منطقه ای اشاره کرد که محل دفتر مرکزی آن در شهر لاهه هلند قرار دارد.

اما برای نخستین بار در ایران روز هفدهم آبان ماه به عنوان روز شهرساز در سال 1383 وارد تقویم شد. در این روز متخصصان در قالب یک نشست تخصصی تحت عنوان رویکردهای نوین در عرصه شهرسازی ایران و جهان برگزار کردند.

در مهر ماه سال 1384 در پیشنهادی به هیات مدیره جامعه مهندسان شهرساز به برگزاری این مراسم به طور فراگیر و با مرکزیت جامعه مهندسان شهرساز در قالب همایش بزرگداشت روز جهانی شهرسازی اشاره شده بود. پیشنهادهایی که جهت تشکیل دبیرخانه دائمی برگزاری همایش روز جهانی شهرسازی از سال های قبل به آن تاکید شده بود، به آهستگی شکل گرفت. اما با تاکید هیات مدیره جدید جامعه مهندسان شهرساز ایران و اعضاء سایر نهادهایی که تا کنون در برگزاری مراسم مشارکت داشتند شکل جدی تری به خود گرفت و در طی جلساتی که با مشارکت نمایندگان نهادهای: جامعه مهندسان شهرساز ایران، جامعه مهندسان مشاور ایران، انجمن صنفی مهندسان مشاور معمار و شهرساز، سازمان نظام مهندسی استان تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، دانشگاه هنر و دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات در راستای برگزاری فراگیر مراسم بزرگداشت روز جهانی شهرسازی در سال 86 برگزار شد.

به نظر می رسد که هدف از انتخاب این روز به نام شهرساز، ارتقای نقش شهرسازی در خلق اجتماع و ایجاد فضاهای سرزنده شهری بوده است.

همانطور که پیشتر به آن اشاره شد، هر سال در این تاریخ در بیش از 30 کشور دنیا این روز گرامی داشته می شود. هدف جهانی نیز این است که نگاه مدیران اجرایی و متخصصان به شهرسازی، نگاهی جامع نگر در سطح قاره ها، کشورها و شهرها و فضاهای شهری شده و موضوعات محوری در خلال این روز مطرح و بررسی شود.

در واقع شهرسازان اعم از متخصصان و پژوهشگران تا دست اندرکاران اجرایی شهرها در هشتم نوامبر دور هم جمع می شوند تا به را یک تبادل دانش شهری بپردازند.

مخاطبان این روز طیف وسیعی از معماران، شهرسازان، شهرداران، اعضای شوراهای اسلامی شهرها و روستاها، کارشناسان، دانشجویان و عموم علاقه مندان به معماری و شهرسازی است.

امروزه جهان در حال تجربه کردن بحران های مختلف به صورت همزمان است. بحران های محیط زیستی ترافیکی، اجتماعی و ... که تصمیم گیران حوزه شهری را مجبور می کنند که به صورت اضطرای در بسیاری از این معضلات و موضوعات پیچیده ورود جدی داشته و نسبت به حل آن اقدامات لازم را انجام دهند.

به نظر می رسد که تجدید نظر در حل بحران های شهری در شهرهای مطرح دنیا مستلزم پیدا کردن پاسخ ها و راه حل های تاثیرگذار و قانع کننده برای این مجموعه پیچیده تحت عنوان شهر است.

روز شهرساز در دنیا این فرصت را فراهم می آورد تا استعدد شهرسازان برای توسعه های جدید شهری، فنی، زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی و راه حل های زیباشناسانه فرصتی را برای یک ورود جدی ایجاد می کند.

خوشبختانه در کشور ما نیز به روز جهانی شهرسازی از سال 1383 توجه ویژه ای شد. هدف از همراهی با این روز جهانی در کشور ایجاد زمینه های مشترک توسعه شهری و بیشتر آگاه سازی آحاد جامعه و پیوند آنها با نهاهایی که مسئولیت هایی را در حوزه شهرسازی داشتند، فراهم شود.

از سال 83 به بعد بود که فعالان حوزه شهری و شهرسازان یک رویکرد علمی را در ایران همراه با سایر کشورها دنبال می کنند که می توان به نقش مراکز مهم علمی و پژوهشی در این زمینه نیز اشاره کرد. چرا که این مراکز با هدف ارتقای دانش و فرهنگ جامعه با همکاری دستگاه های حوزه معماری و شهرسازی در روز شهرساز اقدام به برگزاری برنامه هایی در این حوزه می کنند که دو هدف عمده و اصلی را به همراه دارد؛ نخستین هدف آن تجلیل از پیشکسوتان این رشته در داخل کشور و هدف دوم نیز بررسی مسائل و موضوعات شهرسازی در ایران است.

در طول سال های اخیر آنچه تا کنون در برگزاری همایش های گرامیداشت روز شهرساز در ایران مطرح و بررسی شده، نشان می دهد دست اندرکاران در تلاش هستند تا سطح آگاهی عمومی عموم مردم را نسبت به موضوعات شهری افزایش داده و اتفاقاتی که در حوزه شهرسازی و شهری در حال وقوع است را به صورت رویدادهایی ارزشمند و دارای نقش تاثیرگذار در کیفیت های زندگی شهروندان معرفی کند.

یکی از ویژگی های برگزاری برنامه ها و همایش های روز شهرساز در ایران و البته جهان تعیین شعارها و تدوین بیانیه هاست که از سال 88 شکل جدی تری به خود گرفت. البته به نظر می رسد که انتخاب شعار سالانه برای روز شهرساز موضوعاتی همچون دغدغه های متخصصان و مدیران اجرایی در مسائل پیرامون شهرها دخالت مستقیم دارد. به عنوان مثال در سال 88 شعاری که برای این روز در داخل کشور انتخاب شد، «قانونمندی و حقوق شهروندی» بود.

از سال 88 به بعد بود که هر سال شعار روز جهانی شهرساز در داخل کشور بیانگر یکی از موضوعات قابل طرح در حوزه شهرسازی و شهری بود. در سال 89 موضوع مهم برای دست اندرکاران توجه به کیفیت محیط های شهری است به همین دلیل شعار روز شهرساز نیز در این سال«شکوفایی شهری،کارآفرینی و هویت» انتخاب می شود.

در سال 90 با توجه به اینکه مفاهیم و جایگاه شهرسازی افت زیادی در نگاه مدیران شهری و دولتمردان پیدا می کند، در نتیجه شعار این سال نیز«احراز جایگاه شایسته شهری در کشور» برای روز شهرساز انتخاب می شود.

در سال 91 با توجه به اینکه ارتقای کیفیت زندگی شهروندان به یک موضوع مورد بحث و البته مهم بین متخصصان و مدیران اجرایی تبدیل می شود، در نتیجه شعار« شهر،آینده و اعتلای کیفیت زندگی شهری» مطرح می شود. اما در سال 92 با توجه به اینکه بحث های مربوط به ساختار شکنی و تحول شهرسازی به یک خواسته بین مردم، متخصصان و شهرداران تبدیل می شود، شعار« تبدیل شهرسازی دولت مدار به شهروند مدار» انتخاب می شود با این هدف که نگاه مدیران اجرای شهرا به دخالت شهروندان در مباحث شهری به جای نگاه صرف دولتی تغییر کند.

در سال 93 که مصادف با یازدهمین سال برگزاری روز شهرساز در ایران است، شعار«شکوفایی شهری، کارآفرینی، خلاقیت و حرکت به سوی شهرهای خلاق» تغییر نگاه شهرسازان را به این حوزه نشان می دهد.

در سال 94 این نگاه به سوی بازآفرینی شهری و بازگشت هویت سوق داده می شود و به همین منظور شعار آن سال نیز« بازآفرینی شهری با رویکرد ارزشگرا» انتخاب می شود در واقع این شعار حکایت از آن دارد که برای اینکه جوامع شهری را از معضلات نجات دهیم باید از نو برنامه ریزی کنیم.

سال 95 شعار روز شهرسازی «تفکر جهانی و اقدام محلی» انتخاب می شود. معنای شعار فوق این است که شهرسازان و شهرداران باید جهانی فکر کرده اما محلی برنامه ریزی کنند. این شعار حکایت از آن دارد که برای اداره شهرها نیاز به یک شورای شهر مقتدر است.

در سال 96 که چهاردهمین سال بزرگداشت روز شهرساز در ایران است، شعار این روز « سلامت عمومی و اعتلای زندگی» انتخاب می شود. در واقع می توان اینگونه تحلیل کرد توجه به محیط های کالبدی به سوی بحث های سلامت و کیفیت زندگی مردم در شهرها متمرکز شده است. به زبان ساده مشکلاتی که مدیران و شهرسازان با محیط های کالبدی با آ ن روبه رو هستند در یک سو قرار گرفته و در سوی دیگر مردم و شهروندان به عنوان بهره برداران اصلی از محیط شهری مورد توجه قرار گرفته است که در این میان اعتلای زندگی شهروندان موضوع مهمی است که توجه به آن از سوی شهرداران ضروری به نظر می رسد.

امسال پانزدهمین سالی است که هفدهم مرداد ماه به عنوان روز جهانی شهرساز در ایران مطرح می شود. شعاری که امسال برای این روز در نظر گرفته شده است:«تاب آوری شهری و اقلیمی» است، موضوعی که در سال های اخیر یکی از دغدغه های مدیران شهری بوده است.

نکته دیگری که در موضوعات مطرح شده در بعد داخلی و بین المللی مختص به روز جهانی شهرساز مطرح است، تفاوت نگاه متخصصان و شهرداران بین المللی با داخلی در موضوعات و مسائل شهری است. این تفاوت را به وضوح می توان از شعارهای انتخابی هر سال به مناسبت این روز به خوبی دریافت.

به عنوان مثال در سال 2005 میلادی شعاری برای روز جهانی شهرسازی انتخاب شد، «برنامه ریزی به سوی شهرهای زیست پذیر » بود. این در حالی است که مدیران و متخصصان این حوزه به تازگی به موضوع شهرهای زیست پذیر توجه کرده اند.

در واقع می توان به این موضوع اشاره کرد که در بعد بین المللی روز شهرساز از سال 2005 به بعد شهرداران و متخصصان این حوزه حرکت به سمت خلق جوامع بهتر را مد نظر قرار داده اند. در واقع شهرهای مطرح دنیا خیلی قبل تر از ما به نقش مردم در خلق جوامع بهتر شهری توجه کرده اند.

روند شعارهای انتخابی برای روز جهانی شهرساز از سال 2007 به بعد نشان می دهد که در این سال «برنامه ریزی امروز برای فردای بهتر»، در سال 2008 «برنامه ریزی برای پایداری» سال 2009 «انعطاف پذیری در تغییرات آب و هوایی»، سال2010 «مردم سالم، شهر سالم» موضوعات قابل بحث در بعد جهانی بود. در سال 2014 نیز شعار سال« بازدهی و شکوفایی شهری» مطرح می شود.

در واقع این موضوع نشان می دهد که در سال های اخیر موضوع مهم شهرداران و شهرسازان در دنیا تقویت اجتماعی شهرها و برنامه ریزی برای زندگی جهانی مهم بوده است. البته در سال های اخیر می توان مشابهت هایی را بین شعارهای بین المللی و داخلی دیده می شود به این دلیل که مسائل و مشکلات بسیاری از شهرها و کلانشهرها با هم مشترک است.

 

دکتر مرجان گلی پور-مدرس دانشگاه و کارشناس شهرسازی