شهرداری‌ها دنبال توسعه شهری باشند نه شهرفروشی
به گزارش خبرگزاری فارس از همدان، پایتخت تاریخ و تمدن از گذشته‌های دور اصالت شهری داشته که محلات و چمن‌های باقی مانده از گذشته‌های دور یادگار امروز این کهن‌شهر است؛ مناطق مسکونی در گذشته به محله‌های مختلف تقسیم می‌شد و ساکنان محله‌ها به منظور تأمین راحتی، حمایت، امنیت و نیازهای خود گرد هم می‌آمدند.
با گذشت زمان و فراگیر شدن الگوهای شهرسازی جدید، نادیده گرفتن ماهیت محلات سنتی و توجه و تمرکز بر روی ماشین، الگوهای این محلات هویتی غریب پیدا کردند؛ امروزه به دلیل تغییرات صورت گرفته، نیاز به بازآفرینی محلات احساس می‌شود تا بتوان به احیاء ساختار محلی، تقویت هویت محلات و جذب ساکنان محلات پرداخت.
حسن سجادزاده، عضو کمیته معماری و شهرسازی مرکز مطالعات و پژوهش‌های شورای شهر همدان و هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا که در تهیه طرح بازآفرینی محلات همدان مشارکت داشته، در خصوص محلات و ضرورت بازآفرینی محلات مطالبی را عنوان کرد که در ادامه می‌خوانید.
فارس: روند تهیه طرح بازآفرینی محلات در همدان چگونه بوده است؟
سجادزاده: سال 1392 با پیشنهاد شرکت عمران و بهسازی شهری ایران اولین پروژه بازآفرینی با رویکرد محرک توسعه در سطح کشور انجام شد که پایلوت را چمن‌ها یا محله‌های همدان قرار دادند؛ رویکرد بازآفرینی محرک توسعه یک رویکرد اجتماعی، فرهنگی و علمی است، این پروژه در دانشگاه بوعلی سینا مطرح و تمرکز آن بر محلات یا چمن‌ها قرار گرفت.
فارس: تعداد چمن‌ها و محلات قدیمی همدان؟
سجادزاده: همدان دارای 50 یا 60 چمن یا محله قدیمی است که این الگو در سطح کشور کم نظیر است، به این لحاظ از بین این چمن‌ها پنج چمن قابلیت بازآفرینی داشتند.
فارس: اجرای طرح بازآفرینی محلات چگونه صورت گرفت؟
سجادزاده: پیرو موضوع بازآفرینی محلات، تفاهمنامه و قرارداد بین دانشگاه بوعلی و شرکت عمران و بهسازی منعقد و مقرر شد تهیه طرح موازی چمن‌های همدان و تهیه طرح بازآفرینی با سه محله شروع و چنانچه با موفقیت انجام شد، طرح بازآفرینی برای سایر محلات در بافت تاریخی همدان نیز تدوین شود.
کمیته‌ای متشکل از کارگروه‌های طراحی شهری، معماری و مطالعات اجتماعی تشکیل و ابتدا قرار بر تهیه طرح بازآفرینی محلات کلپا و آقاجانی‌بیگ بود که تصور تهیه این طرح با بازدید از محله آقاجانی‌بیگ و مشاهده تخریب برخی از خانه‌های قدیمی و مطلع شدن از ساخت پارکینگ طبقاتی در آن محله، از بین رفت.
در مورد محله کبابیان نیز همین شرایط وجود داشت، اما با تصمیم بر اینکه در آن محل پارکینگ طبقاتی ساخته نشود، محله‌های کبابیان، حاجی و کلپا هدف تهیه طرح بازآفرینی قرار گرفتند.
فارس: جایگاه معماری و شهرسازی در بازآفرینی محلات؟
سجادزاده: به لحاظ معماری و شهرسازی در سه جنبه وارد شدیم؛ آرام‌سازی محله، کف‌سازی و پیاده‌راه‌سازی مرکز محله از جنبه‌های این موضوع بود. آرام‌سازی‌ها با یکطرفه کردن بعضی از خیابان‌ها و کف‌سازی شروع شد که این اتفاق موجب تسهیل در رفت و آمد ساکنان محله و کاهش 85 درصدی تردد خودروهای عبوری شده است.
تراکم ساختمان‌ها باید مورد توجه قرار می‌گرفت که متأسفانه به دلیل ضوابط کمی با ساخت ساختمان‌های 6 طبقه مواجه بودیم و پیشنهاد ساخت و ساز با ارتفاع مشخص و کاهش طبقات در این محلات ارائه شد، به این ترتیب که در هر محله چمن اصلی، ساخت از دو طبقه شروع و به هر لاین ساختمان‌های پشتی یک طبقه اضافه و نهایتاً 6 طبقه در خیابان‌های اصلی قرار گیرد.
در طرحهای بالادستی متأسفانه به دلیل نگاه کمی و نه بازآفرینی، با عبور دادن 18 متری‌هایی از مراکز محلات، موجب از بین رفتن انسجام ساختاری و به دنبال آن از دست رفتن انسجام اجتماعی شده بود؛ به عنوان مثال، در محله کبابیان، اجرای 18 متری به از هم گسیختگی خیابان شریعتی و خواجه رشید شد، بنابراین این گونه طرح‌ها باید عملیاتی نمی‌شد.
فارس: طرح بازآفرینی در چه حوزه‌هایی آغاز شد؟
سجادزاده: در حوزه تراکم، پیاده‌راه‌سازی، ترافیک و در حوزه مشارکت‌های مردمی، با شروع انجام طرح بازآفرینی و طرحهای مطالعاتی، پتانسیل و ظرفیت‌های موجود در محلات شناسایی شد.
با شناسایی ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود، به عنوان مثال در محله حاجی وجود زورخانه، کاروانسرا و حمام، بافتی همگن و یکپارچه را ایجاد می‌کرد که نشان از قوی بودن محرک توسعه اجتماعی در این محل داشت، در محله کلپا نیز وجود دسته‌های عزاداری محرک توسعه فرهنگی بوده است؛ ظرفیت گردشگری و خانه‌های بوم‌گردی در محله کبابیان فوق‌العاده بوده و محرک توسعه آن، اجتماعی ـ اقتصادی است.
فارس: اجرای طرح بازآفرینی محلات چه وضعیتی دارد؟
سجادزاده: طرح بازآفرینی محلات تهیه و تصویب شد اما در حالی که چند سال از تهیه طرح می‌گذرد، شاهد تعلل در اجرای آن هستیم، ضمن اینکه تعدادی از خانه‌های محله کبابیان تخریب شد، بوشهر با اینکه دو سال بعد از ما شروع به بازآفرینی کرد اما اکنون طرحهای آن اجرا، تغییرات انجام و تحویل داده شده است؛ با اینکه معاون وزیر همدانی بود و بسیار در این زمینه همکاری کرد اما به دلیل نبود اشتیاق و استقبال طرح‌ها همچنان بر روی زمین باقی ماند.
فارس: جایگاه ساکنان در محلات و حفظ آنها در طرحهای بازآفرینی کجاست؟
سجادزاده: هدف بازآفرینی محرک توسعه این است که بتواند ساکنان را در محل حفظ کرده و تنها ساختمان اولویت قرار نگیرد، مهمترین مسئله در بازآفرینی حفظ ساکنان محل است؛ به عنوان مثال در محله آقاجانی‌بیگ، پارکینگ و پاساژسازی از دلایل عمده ترک محل توسط ساکنان است که این موضوع را اغلب افراد محله تأیید می‌کنند، بر اساس مطالعات 85 درصد ماشین‌های پارک در محل، عبوری بوده و از ساکنان محل نبودند.
فارس: آیا در شهرسازی نوین و تدوین طرحهای تفصیلی و جامع، مباحث بازآفرینی مورد توجه قرار گرفته است؟
سجادزاده: طرحهای تفصیلی و جامع، توجه به ماشین را در اولویت قرار می‌دهند اما باید ضمن در نظر گرفتن نقش ماشین، توجه به انسان و مسائل کیفی را در اولویت قرار دهیم؛ در این زمینه بیش از 60 جلسه با مدیران شهری و حدود 10 جلسه با ساکنان محلات داشتیم تا نیازها و مسائل آنها را شناسایی کنیم.
فارس: بازآفرینی چقدر می‌تواند مولفه‌های اقتصادی شهر را تقویت کند؟
سجادزاده: در کشورهای مختلف انجام این مهم درآمدهای پایدار با خود به همراه داشته، حس تعلق در شهروندان ایجاد کرده و باعث رونق در صنعت گردشگری می‌شود.
متأسفانه شهرداری‌ها و نهادهای اجرایی نه در همدان بلکه در تمام کشور، تنها نگاهی تجاری داشته و در پی شهرفروشی هستند؛ اگر در زندگی انسان بازآفرینی در نظر گرفته نشود، نمی‌توان به توسعه امیدوار بود.
فارس: مدیریت یکپارچه چه نقشی در بازآفرینی دارد؟
سجادزاده: بازآفرینی رویکردی همه‌جانبه است، برخلاف طرحهای جامع تفصیلی که مشارکت در آن وجود ندارد، در طرحهای بازآفرینی از تمام سطوح، اصناف، مدیران شهری و جامعه کارگری و ... باید مشارکت داشته باشند.
