قلعه ضحاک هشترود | معماری خیره کننده هزاره دوم
نماد معماری تاریخ ایران از نمونه های برجسته معماری که با وجود گذشت سالیان طولانی از ساخت آن و حوادثی که در طول تاریخ بر آن گذشته است هنوز می توان برج های دیده بانی اشکانی قلعه را بر روی آن دید. در سال 1380 مونت ایت که یک سرهنگ انگلیسی بود موفق شد که این قلعه را کشف نماید . این قلعه ضحاک هشترود که همان قلعه ی اژدهاک ماده ها نیز نامیده می شود قدمتش به هزاره دوم پیش از میلاد مسیح بر می گردد .
در زمان تیموریان و اشکانیان این قلعه همچنان پابرجا بوده و از آن استفاده می شده است . بر پیکره ی قلعه ضحاک می توان آثار دیوارچینی اورارتوییان را مشاهده نمود موقعیت دقیق این قلعه بین دو رود قرانقو و شور چای در 28 کیلومتری جنوب هشترود و بالای تونل راه آهن تبریز می باشد. بر حسب تحقیقاتی که توسط راولین سن بر روی خط نوشته های سنگی این قلعه در سال 1840صورت گرفته می توان نتیجه گرفت که در دوره های اسلامی و دوران اسماعیلیه این قلعه بازسازی قرار گرفته است.
این قلعه شامل آسیاب ، مخازن سنگ ، آب انبار ، حمام و سالن شورا ، همچنین ده ها اثر دیگر می باشد که یکی از مکان های مهم در زمان اقوام مانایی و مادها به شما می آمده است . قلعه ضحاک بر روی کوه منفرد قرار گرفته و قدمتی بیش از 3000 سال دارد. در ادامه مسیر قلعه ضحاک را هم برای شما به طور کلی توضیح خواهیم داد....
ضحاک که بود؟
ضحاک که توسط فریدون و در کوه دماوند به بند کشیده شد از پادشاهان اسطوره ای ایران است . ضحاک پادشاهی مستبد که 1000 سال بر این سرزمین حکومت می کند کسی بود که پدرش را کشت و بعد از آن به سمت ایران آمد و با کشتن جمشید به تخت پادشاهی ایران تکیه زد .
شاهنامه فردوسی او را فرمانروای دشت نیزه وران و پسر مرداس معرفی می کند در شاهنامه عنوان شده است که ابلیس با بوسه بر دوش ضحاک سبب شد که او دو مار در روی دوشش بروید و ابلیس به یاری و کمک او می آمد و گفته بود که باید هر روز سر دو جوان را ببرند و مغز آن ها را به مارها بدهند تا سیر شوند و این کار سبب خواهد شد که مارها به ضحاک صدمه ای وارد نکنند و او این کار را هر روز می کرد اما سر انجام این همه ظلم و ستم خاتمه می یابد توسط کاوه که آهنگری بیش نبود. کاوه درفشی از چرم آهنگری( درفش کاویانی ) به دوش می گیرد و به یاری فریدون می رود که دشمن ضحاک بود و بدین سان کار ضحاک توسط فریدون به پایان می پذیرد و روز گار تلخ و تاریک از سرزمین ایران رخت بر می بندد.
کمی بیشتر درباره این قلعه
این بنا و مسیر قلعه ضحاک در جهت شمالی و جنوبی دارای طول 9.10 متر و عرض 9 متر می باشد احتمال این که پاویون قلعه مرتبط با دوره اشکانی باشد زیاد است چون کتیبه ای تزئینی ساخته شده از صفحات گچ بری شده در نمای غربی وجود دارد که این امر را اثبات می کند . دروازه ای که در بقایای حصار قدیمی این قلعه ضحاک هشترود به جای ماننده نشان دهنده ی این موضوع می باشد که در این قسمت دروازه ای بوده است و سفال های اطراف آن قدمت این بنا را به هزاره دوم قبل از میلاد معرفی می کند . متاسفانه این قلعه و مسیر قلعه ضحاک بارها در جای جای آن حفره های غیرمجازی توسط غارتگران حفرشده است تا شاید بتوانند قطعه ای عتیقه از دل زمین اینجا برای خود بدست آورند .تامین آب این قلعه توسط لوله هایی که از روی پشته مابین عبور کرده و آب را به قلعه می رسانند صورت می گیرد در واقع این آب به توسط چشمه ای تامین می شود که در دامنه کوه روبه رو قرار گرفته است. اتاق های قلعه بخشی از آن به صورت حفره ای در دل کوه قرار دارد و برخی دیگر در زمین بدون سقفی که آن را بپوشاند کنده شده است .طاقچه های کوچکی که بر دیواره مسیر قلعه ضحاک این حفره های سنگی درست شده است نیز فوق العاده چشم نواز می باشد همچنین این حفره ها اکثرا دارای آب انبار نیز می باشند
مصالح به کاربرده شده در قلعه
گفته می شود که پوشش طاق و یکی از پایه های یک چهار طاقی که تنها بنای خارج از خاک قلعه ضحاک هشترود می باشد که در طی این همه زمانی که بر ان گذشته تقریبا سالم مانده است توسط یک افسر انگلیسی که ممکن است همان کاشف بنا باشد تخریب شده است و هدف از تخریب هم جستجو بریا یافتن عتیقه جات و کتیبه عنوان می شود و این موضوع بر می گردد به سال های جنگ جهانی دوم. ولی خوشبختانه امروزه این پایه ها تقویت شده و مورد ترمیم قرار گرفته است .طول قلعه ضحاک چیزی حدود 10 کیلومتر و عرض آن 1-2 برآورد می شود. کاوشگران و باستان شناسان با جستجو در محل این قلعه توانسته اند تالاری بزرگ با مساحت تقریبی 11*11 متر را کشف کنند که داری گچ بری های شگفت انگیز با نقش های متنوع می باشد و این گچ بری ها با رنگ های آبی و سبز، اخرائی و زرد به زیبایی هر چه تمام تر تزئین شده اند نقوشی که در این تالار وجود دارد نشامل نقوش گل و گیاه و هندسی و نقوش برجسته انسانی و حیوانی در مسیر قلعه ضحاک می باشد.
زمان ساخت قلعه
مشابه این قلعه و مسیر قلعه ضحاک در کشور ما زیاد است می توان گفت شاید این قلعه یک نمونه ای از معبد آناهیتا باشد یا این که قلعه هایی مانند قلعه دختر که مانند ان در ارگ بم و فیروز آباد نیز می توان شاهد بود نیز شبیه قلعه ضحاک هشترود می باشند .این که در دوران پس از اسلام و دوران اشکانی چه استفاده ای از این قلعه می شده است هنوز بر ما کاملا مشخص نیست .نتیجه این همه پژوهش و جستجو بر روی این منطقه ثبت می کند که اینجا تمدن پارتی مستقر بوده اند در واقع محل قرار گیری این قلعه بر روی تپه ای است که نسبتا مسطح می باشد . گچ و آجر از جمله مصالحی هستند که در ساخت بنا استفاده شده است آجر هایی به ارتفاع 10 سانتی متر و با ابعاد 32×32 در احداث این بنا استفاده شده است .
دوران ساسانی...
این قلعه ضحاک هشترود تنها چیزی که امروزه از آن به جا مانده و بیشتر مورد توجه است چهار طاق زیبایی است که متعلق به دوران ساسانی می باشد این بنا بر وری لبه پرتگاهی قرار گرفته که دو طرف آن کاملا باز می باشد این چهار طاق ها کاربردی که داشتند این بوده که به دلیل مشرف بودن به دشت ها و دره های اطراف به عنوان برج دیده بانی استفاده می شده است اما برخی به این امر معتقد نیستند و می گویند که در این چهار طاق مثل چهار طاق های دیگر قلعه که قبلا وجود داشته برای افروختن آتش استفاده می شده است . خلاصه این که این اختلاف نظر بین باستانشناسان مختلف وجود دارد.در ساخت این بنا و مسیر قلعه ضحاک از مصالحی چون آجر استفاده شده است در زمان ساسانی آجر ها به صورت قائم و افقی روی هم سوار می شدند و این طرز قرار گرفتن آجر ها نشان می دهد این چهار طاق به دوران ساسانی مربوط می باشد. آخرین باری که قلعه ضحاک مورد استفاده قرار گرفته است بر می گردد به دوراه اسماعیلیه و قبل از اسلام همچنین الحاقاتی در قرون 3و4 بر روی بنای این قلعه ضحاک هشترود انجام شده است .
نگاره های قلعه ضحاک کدامند ؟
نگاره هایی چون تصویر یک مرد در درون گل نیلوفر ، سر چند شیر در حال غرش ، تصویر یک ایزدبانو ، پرتوهای خورشید ، یک سرباز پارتی از جمله نگاره هایی هستند که در این بنا کشف شده اند مهم ترین این نگاره ها نگاره ای است در یک فضای 121 متر مربعی ، نگاره ای شبیه به میترا در آین مهر نگاره کلاغی که بر پشت گاو پنجه زده است این نگاره در کنار دیگر نگاره هایی که در ابتدای متن عنوان کردیم قرار گرفته است و بسیار دیدنی و تماشایی می باشد.
قلعه ضحاک کجاست ؟
قلعه ضحاک هشترود دقیقا در شمال روستاهای خواجه محمود و دانقاران و غرب روستای دلمه ، جنوب روستای عربلو و شرق کوه های سرملو و ایستگاه خراسانک در ارتفاعاتی کوهستانی و در 9 درجه و 47 دقیقه طول شرقی 22 درجه و 37 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است و ارتفاع این قلعه از سطح دریا چیزی حدود 1800 متر می باشد.
چگونه به قلعه ضحاک برویم ؟
اگر اهل تبریز هستید و یا در تبریز زندگی می کنید بهتر است از اتوبان تبریز تهران برای رفتن به قلعه ضحاک هشترود استفاده کنید و بعد از طی تقریبا 120 کیلومتر به سه راهی هشترود و مراغه خواهید رسید . بعد از این سه راهی 14 کیلومتر دیگر رانندگی کرده تا به ایستگاه قطار خراسانک برسید . حال از این جا به بعد دیگر نمی توانید با ماشین بروید باید خودرویتان را پارک کرده و ادامه مسیر را با ما همراه باشید . حدود نیم ساعت پیاده روی کرده تا به ابتدای تونل قطار برسید . این جا جایی است که کاملا باید مراقب باشید . حواستان را جمع کنید یه موقع به سرتا ننزند که از داخل تونل بروید مطمن باشید در داخل تونل هیچ چیز شگفت انگیزی جز ورود ناگهانی قطار که ممکن است از راه برسید و خدای نکرده شما را دچار آسیب و صدمه جبران ناپذیر کند انتظار شما را نمی کشد از این جا به بعد باید ازمسیر سمت راست تونل استفاده کرده بعد از طی مسافتی به تونل دوم خواهید رسید که در این مسیر می توانید از مناظر زیبا نهایت استفاد هو لذت را ببرید . در تونل دوم چند متر مانده به آن می توانید از آب گوارائی که در این منطقه وجود دارد نوش جان کرده و تشنگی خود ار بر طرف نمایید.
از این جا به بعد برای رسیدن به قلعه ضحاک هشترود و مسیر قلعه ضحاک دو مسیر در پیش روی شما وجود خواهد داشت . اگر حال و هوای کوهنوردی دارید و علاقمند هستید می توانید از مسیر سمت راست تونل که ردپای کوهنوردان نیز دیده می شود استفاده کنید یا این که از سمت چپ تونل و در مسیر رودخانه راهپیمایی کرده تا به ورودی قلعه برسید .در اینجا یک پل باریکی هست که باید از آن گذشته و خود را به قلعه برسانید در کنار این پل باریک نیز چشمه ای است کوچک اما با صفا که می توانید سفره محبت تان را در آن جا پهن کرده و دلی سیر از غذای لذیذی که به همراه دارید نوش جان نمایید . امیدواریم که بودن در کنارا ین قلعه به شما نشاط و آرامش بدهد وبتوانید خاطره ای خوب از این سفرتان برای خود سوغاتی ببرید .
