مسجد جامع عتیق، مسجدی که روی آتشکده بناشده است!
یک راهنمای گردشگری قزوین گفت: مسجد جامع عتیق از آثار معماری دوران مختلف به شمار می‌رود که قدیمی‌ترین بخش آن به سده دوم اسلامی تعلق دارد؛ پیش از آنکه در این محل مسجدی بنا شود، آتشکده‌ای از دوران ساسانیان در آن قرار داشته که با مسلمان شدن ساکنان قزوین و مهاجرت گسترده قبایل عرب به این شهر به مسجد تبدیل می‌شود. بر اساس ساخت‌وسازهای امروز مسجد، احتمالاً آتشکده در محل بخش ایوان جنوبی آن واقع بوده است.
مهناز منتظری در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: مسجد جامع قزوین یکی از کهن‌ترین و کم‌نظیرترین مساجد ایران است که شیوه‌های معماری و هنر ادوار مختلف در آن به‌کار رفته است.
وی افزود: مقصوره کهن با طاق‌های هارونی قدیمی‌ترین بخش از بنای مسجد جامع است که به دهلیز ورودی شرقی آن متصل بوده و توسط هارون‌الرشید در سال ۱۹۲ هجری قمری بر روی آتشکده‌ای از دوره ساسانی بناشده است.
این کارشناس معماری تصریح کرد: قزوین ازجمله شهرهایی است که دارای دو مسجد جامع بوده؛ مسجد جامع عتیق یا همان مسجد جامع شافعی‌ها و مسجد جامع حیدریه یا همان مسجد حنفی‌ها است.
وی خاطرنشان کرد: گنبد آجری دوپوش و شبستان جنوبی آن به‌وسیله امیر خمارتاش عمادی در سال‌های ۵۰۰ تا ۵۰۹ هجری قمری بناشده و دارای پنج کتیبه گچ‌بری شده نفیس است که از شاهکارهای هنر ایرانی محسوب می‌شود و علی‌رغم حمله خانمان‌سوز مغول و وارد شدن آسیب جدی به مسجد جامع عتیق همچنان استوار و پرشکوه باقی‌مانده است.
منتظری عنوان کرد: کتیبه اول به خط ثلث و قلم درشت در 8 ضلع گنبد گچ‌بری شده است و در آن نام سازنده مقصوره و مدت ساختمان نوشته‌شده است.
وی تشریح کرد: کتیبه دوم به خط کوفی جلی بسیار زیباست؛ کتیبه سوم نیز به خط کوفی مارپیچی است که تمام سوره بقره را شامل می‌شود.
این راهنمای گردشگری اضافه کرد: کتیبه چهارم به خط نسخ ثلث است و کتیبه پنجم به خط نسخ کوفی و در آن شرح تقسیم آب قنات آمده است.
وی گفت: این مسجد چهار ایوانه که در دو سوی هر یک رواقی طولانی ساخته‌شده است چهار هزار مترمربع مساحت دارد.
منتظری ابراز کرد: ایوان شمالی و مناره‌های کاشی‌کاری شده نفیس آن در دوران شاه‌طهماسب صفوی ساخته‌شده و مأذنه‌های آن در قسمت بالا در دوران ناصرالدین‌شاه تکمیل‌شده است.
وی افزود: ایوان‌جنوبی بسیار رفیع و باشکوه است و در راهروی این ایوان دو ستون عظیم قرار دارد که بر هر یک لوحه‌هایی از جنس سنگ مرمر نصب گردیده است.
این راهنمای گردشگری اظهار کرد: مفاد لوح سمت راست مربوط به منع و لغو عوارض فینانداری دارالسلطنه قزوین به سال ۱۰۸۱ هجری در دوران صفویه و دیگری مربوط به لغو و رفع متحملات دیوانی در قزوین و در سال ۱۲۳۸ قمری دوره فتحعلی شاه قاجار است.
وی عنوان کرد: ایوان غربی نیز به دستور شاه سلیمان صفوی در سال ۱۰۸۱ قمری بناشده و ایوان شرقی که بسیار ساده و فاقد تزئینات است در دوران ناصرالدین‌شاه به بنای مسجد اضافه‌شده است.
به گفته منتظری این مسجد در قرن هفتم درب‌های متعدد داشته و در حال حاضر دو درب تودرتو در شرق و دربی دیگر در شمال غربی دارد.
این کارشناس معماری در پایان خاطرنشان کرد: درب شرقی که در کنار خیابان شهدا یا همان سپه که اولین خیابان ایران است قرار دارد و در سال ۱۰۷۴ در دوران شاه‌عباس دوم ساخته‌شده است.
