معرفی پنج راهبرد کلیدی در حوزه بازآفرینی شهری
در راستای توجه دولت یازدهم به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در سراسر نقاط کشور، وزارت راه و شهرسازی با ارزیابی و آسیب‌شناسی سیاستها، برنامهها و اقدامات به عمل آمده در حوزه بهسازی و نوسازی شهری و همچنین بازخوانی شهر امروز و شناخت صحیح مسائل و مشکلات گریبان‌گیر شهرها، با آگاهی از مسائل و چالش‌های پیش‌رو و نیز ظرفیتهای موجود، سیاست جدیدی را در قالب یک دستور کار شهری نوین با عنوان بازآفرینی شهری ارائه کرده است.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی بازآفرینی شهری به عنوان یکی از رویکردهای اصلی در بخش سیاست توسعه شهری وزارت راه و شهرسازی در دولت یازدهم اعلام شده است که در این گزارش به بررسی جزئیات و معرفی راهبردهای کلیدی آن در فرآیند اجرایی طی ۴ سال گذشته خواهیم پرداخت.
راهبرد اول) تبیین چارچوب نظری تدوین اصول مبانی سیاستها و راهبردهای بازآفرینی شهری
در راستای توجه دولت یازدهم به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در سراسر نقاط کشور، وزارت راه و شهرسازی با ارزیابی و آسیب‌شناسی سیاستها، برنامهها و اقدامات به عمل آمده در حوزه بهسازی و نوسازی شهری و همچنین بازخوانی شهر امروز و شناخت صحیح مسائل و مشکلات گریبان‌گیر شهرها، با آگاهی از مسائل و چالش‌های پیش‌رو و نیز ظرفیتهای موجود، سیاست جدیدی را در قالب یک دستور کار شهری نوین با عنوان بازآفرینی شهری ارائه کرده است.
بازآفرینی شهری سیاستی جامع و یکپارچه برای حل مشکلات شهرها است به نحوی که منجر به ارتقای شاخصهای زیست‌پذیری و کیفیت زندگی شهروندان شود. بازآفرینی شهری در برگیرنده شبکهای از اقدامات و برنامههای منعطف در مقیاسهای فضایی مختلف و در مسیر اهداف توسعه پایدار است. این رویکرد همه‌جانبه، مشارکتی، فرایندمبنا، راهبردی، شهرنگر و اجتماع‌محور سیاستها و برنامههای بازآفرینی است که در تمامی سطوح، مشارکت حداکثری کنشگران و ذینفعان، به ویژه مردم را به همراه دارد.
با گذشت بیش از دو دهه از شروع برنامه ها و اقدامات بهسازی و نوسازی در ایران، تعریف و تبیین یک چارچوب نظری برای ایندسته از برنامهها و اقدامات منطبق بر ویژگیهای پهنه های ناکارآمد و نیز تبیین سندی یکپارچه برای الزام آور نمودن این برنامه و سیاستها ضرورت یافت. بازاندیشی در انگاره‌های توسعه شهری با تأکید بر ارتقای شاخصهای زیست‌پذیری و کیفیت زنئدگی شهری در قالب سیاست بازآفرینی شهری نخستین گامی بود که در این دوره از دولت در برنامه و اقدامات بهسازی و نوسازی شهری موردتوجه قرار گرفت. شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری بعنوان متوّلی این بخش در وزارت راه و شهرسازی تمامی سیاستها، برنامهها و اقدامات خود را بر این اساس مورد بازنگری و تدقیق قرار داد.
تهیه و تصویب سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری
عـدم همسوئی سیاستها و اقدامات دستگاهها، فقدان سیاستگذاری یکپارچه و روشن در مواجهه با مسائل بافتهای ناکارآمد شهری و عـدم همکاریهای میان بخشی، بعنوان سه آسیب اصلی زمینه‌ساز تدوین سند ملی بازآفرینی شهری شد.
سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی، نوسازی وتوانمندسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری توسط گروهی از متخصصان ممتاز کشور و با همفـکری و هماندیشی جمع گستردهای از صاحبان اندیشه و مدیران با تجربه کشور تهیه شد و در شهریورماه سال۱۳۹۳توسط هیات محترم وزیران (در راستا ماده ۱۶ قانون حمایت ازاحیا، بهسازی، نوسازی وتوانمندسازی بافتهای فرسوده وناکارآمد شهری مصوب ۱۳۸۸) مصوب شد.
سایر اقدامات
- تدوین دستورالعملها و شیوهنامه تهیه طرحها
- تهیه و تدوین بیانیه‌ها و دستورالعملهای هدایت‌کننده جریان بازآفرینی
- تبیین چارچوب مفهـومی بازآفرینی شهری (کاهش فقـر شهـری، افزایش هوّیت و منزلت مکانی، افزایش تابآوری شهری، افزایش حکمروایی محلی)
- تدوین شیوهنامه شناسایی عرصههای ناکارآمد شهری، گونه‌شناسی و تبیین سیاستهای ذیربط
- تدوین دستورالعمل و شیوهنامه تهیه طرحها
- شناسایی کنشگران ذینفع و ذینفوذ در فرایند بازآفرینی شهری
- تشکیل شورای سیاستگذاری و برگزاری شصت نشست به منظور بهره‌گیری از مشاوره نخبگان در رشته‌های تخصصی مرتبط:
- تصویب" الحاق مواردی به سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری" در هیات دولت (تاریخ ۶ /۶/۱۳۹۵):
علاوه بر تدوین و تصویب سند ملی به عنوان یک سند فرادست و راهبردی اقدامات دیگری در راستای تحکیم مبانی نظری و تدقیق چارچوبهای مفهومی برای فرایند بازآفرینی شهری برنامهها و اقدامات دیگری پیگیری شد که مهمترین آن عبارتند از:
تشکیل کارگروه‌ها، شوراها و کمیته‌های تخصصی
- راهاندازی شورای سیاستگذاری و تشکیل ۶۰ جلسه به منظور مشاوره و راهبری برنامههای بازآفرینی ستادی و استانی.
- تشکیل کارگروه مشترک شرکت مادر و سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای درخصوص معماری راه.
- تشکیل کارگروه آموزش با هماندیشی پیرامون موضوع، بررسی تجارب قبلی، بررسی نمونه موردی تهران و ... باحضورکارشناسان و اندیشمندان صاحب نظر دراین حوزه.
- تشکیل کارگروه مشترک شرکتهای عمران و بهسازی راه‌آهن ج.ا.ایران (تنظیم چارچوب همکاری مشترک، تعریف پروژههای مشترک، همایش و ...).
- تشکیل کمیته مستندسازی و بانک اطلاعاتی.
- کارگروه مدیریت بحران و پدافند غیرعامل.
- تشکیل کارگروه محرک توسعه با هدف تهیه و تدوین راهنما و دستورالعمل تعریف، هدایت و پایش پروژههای محرک توسعه.
- تدوین سند سیاستهای فرهنگی بازآفرینی.
- تدوین شیوهنامه مطالعات محدودهها و محلات هدف بازآفرینی.
- تدوین شیوهنامه شناسایی محدودهها و محلات ناکارآمد هدف بازآفرینی شهری.
- تدوین دستورالعمل جریان سازی بازآفرینی در محدودهها و محلات.
- تدوین شرح خدمات طرح جامع بازآفرینی شهری پایدار.
- تدوین بیانیه حفاظت از بافت تاریخی و تصویب در شورای عالی شهرسازی و معماری۱۱/۰۲/۱۳۹۶.
- تهیه دستورالعمل طراحی (معماری و طراحی شهری) در محدوده ها و محلات هدف جهت ابلاغ به ادارات کل راه و شهرسازی استانها.
- تصویب درج تخصص بازآفرینی شهری در نظام فنی – اجرایی کشور در شورای عالی فنی و امور زیربنایی.
- تهیه سند طراحی همخوان با زمینه و تدوین شرح درس مذکور به منظور برگزاری دوره ارتقای پایه با همکاری دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان.
- تهیه و تنظیم و اصلاح اسناد راهبردی:
- ئاصلاح ساختار و اساسنامه شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی با تأکید بر نقش تسهیلگری این نهاد.
- تنظیم شیوهنامه برای تهیه اسناد استانی، شهری، محلی و تدوین و تدقیق فرایند راهبری و تصویب آن.
تشکیل شبکه همکاری مشترک در سطح ملی استانی شهری
باتوجه به تعدد دستگاههای دخیل و عدم همگرائی و هماهنگی سیاستها، برنامـه‌ها و اقــدامات این نهادهای ذیمدخل، تشکیل شبکهای از این کنشگران برای هم راستا سازی سیاستها، هماهنگی اقـدامات، همافزائی منابع و تبیین برنامه اقدام جامع مشترک درسطح ملی(ستادملی) و ستادهای متناظر استانی وشهری ضروری بود.تشکیل ستادملی بازآفرینی شهری که با همت مقام عالی وزارت متبوع هر۱۵روز یکبار تشکیل می‌گردد، سبب ایجاد عزم ملی بین کلیه دستگاههای دخیل و نمایندگان آنها و توسعه و تقویت مدیریت فرابخشی و یکپارچه در سطح استانی و شهری شده است. تشکیل کارگروههای تخصصی پنج گانه زیرمجموعه ستاد ملی(کارگروه پیشگیری، کارگروه اجتماعی، کارگروه اقتصادی، کارگروه مدیریت روستاهای واقع در حریم) و همچنین انعقاد تفاهمنامه‌های همکاری مشترک از جمله مهمترین اقدامات همسوکننده دستگاهها و نهادهای عضو ستاد ملی به شمار میرود.
اهداف و وظایف ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار
- ایجاد نهاد ملی هدایتگر بخش دولتی- عمومی متشکل از تمامی دستگاههای تصمیم‌گیرنده و درگیر برای بازآفرینی پایدار محدودهها و محلات هدف برنامههای احیاء، بهسازی و نوسازی شهری موجود و پیش‌نگری از گسترش آن در سطح کشور.
- فرهنگ‌سازی برای ایجاد وحدت رویه و زبان مشترک بین کلیه دستگاههای اجرایی در مورد محدودهها و محلات هدف برنامههای احیاء، بهسازی و نوسازی شهری درچارچوب سندملی راهبردی احیاء، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری.
- تدوین ساز و کارهای تعامل و اقدام مشترک نهادهای دولتی- عمومی و مردمی در سطوح ملی، منطقه‌ای، محلی.
- هماهنگی بین‌بخشی و همسوسازی برنامههای کلیه دستگاههای مرتبط با امر توانمندسازی به منظور انجام اقدام مشترک و جلوگیری از دوباره کاری و انجام اقدامات موازی.
- تصویب آئین‌نامه‌های مربوط به نحوه فعالیت ستاد ملی و ستادهای استانی و اجرایی به پیشنهاد دبیرخانه ستاد ملی .
- شناسایی و تعیین محدودهها و محلات هدف برنامههای احیاء، بهسازی و نوسازی شهری و تصویب برنامهها و طرحهای بازآفرینی تهیه شده توسط استانها به ترتیب اولویت و ارجاع به مراجع ذیربط قانونی.
- برنامه‌ریزی و تدارک منابع مالی حاصل از مشارکت مالی ساکنان و کمک‌ها و تسهیلات قابل اختصاص عمومی و دولتی و اقدام نسبت به اجرای تدریجی طرحهای تهیه شده از طریق دستگاههای اجرایی ذیربط با تنظیم برنامه مرحله‌ای.
- انجام نقش مدیریت میان بخشی و حلقه پیوند میان سطوح کلان برنامه‌ریزی با سطح محلی.
- بررسی و پیشنهاد راهکارهای مناسب در برنامههای توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشور.
- بازنگری در قوانین موجود و پیشنهاد قوانین مورد نیاز مرتبط با امور ساکنین محدوده ها و محلات هدف برنامه های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری در چارچوب اهداف پیش‌بینی شده در سند ملی.
- بررسی و تصویب راهکارهایی به منظور استفاده از تجارب فنی و منابع مالی بین‌المللی با رعایت ضوابط مربوطه.
- شناسایی و اولویت بندی مناطق شناسایی شده محلات هدف شهرهای استان به منظور انجام مطالعات و اقدامات اجرایی.
- هدایت و نظارت بر اجرای برنامه ها وطرح‌های بازآفرینی در استان.
- نظارت کیفی و بررسی و تأیید برنامه ها وطرح‌های بازآفرینی که توسط مشاوران تهیه می‌شود و نظارت بر اجرای طرحها.
- بازنگری در قوانین و مقررات محدوده کننده دسترسی اقشار کم‌درآمد به تسهیلات و امکانات شهری.
- بررسی و تصویب راهکارهایی به منظور تعیین تکلیف املاک واقع در محدوده شهر و بررسی و تصویب راهکارهایی به منظور گنجانیدن محلات هدف در برنامه‌ریزی محلی
- فراهم نمودن زمینه ایجاد تشکل‌های مردمی(CBO ها، NGOها ) و حمایت از این گونه تشکل‌ها.
- بررسی و تصویب برنامههای آموزشی، فرهنگی، تبلیغی، ترویجی در زمینه جلب مشارکت‌های مردمی، توسعه و ظرفیت‌‌سازی مدیریت شهری، توسعه مهارت‌های افراد، اشتغال زایی و... .
افزایش تابآوری و کاهش خطرپذیری در شهرها و کلانشهرها
- تعیین و تدقیق حرایم گسل‌های اصلی شهر تهران با همکاری سازمانهای مرتبط و با هدف اجرای محدودیت ساخت و ساز در این حرائم و ادامه این طرح در شهرهای تبریز، کرمان، مشهد، کرج .
- تدوین و انتشار ویرایش چهارم استاندارد ۲۸۰۰ (آیین نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله).
- توسعه و ارتقاء ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله با نصب سیستم قطع‌کن گاز هنگام وقوع زلزله.
- بررسی فروریزش‌های شهر تهران.
- ارزیابی ریسک درسامانه حمل ونقل جاده‌ای در استانهای تهران، مازندران، البرز و برنامه‌ریزی برای۶ استان.
- اقدام جهت نوسازی شبکه شتابنگاری (عقد قرارداد خرید ۲۲۶ دستگاه شتابنگار (پس از برجام).
- نصب و راهاندازی ۱۷ ایستگاه شتابنگاری در مناطق لرزه‌خیز.
- ثبت ۲۳۵۳ رکورد سه مولفه‌ای از زمین‌لرزه‌ها از سال ۹۲ تاکنون.
- ریز پهنه‌بندی ژئوتکنیک لرزه‌ای جهت تعیین استراتژی کاربری‌های شهری، جانمایی سازه‌های مهم و تأسیسات و شریان‌های حیاتی، طراحی و اجرای سازه‌ها و مدیریت بحران در حین وقوع زلزله برای بیش از ده (۱۰) شهر کشور.
- تدوین راهنمای ارزیابی اثرات زیست‌محیطی (EIA) در طرحهای تفصیلی شهری.
راهبرد دوم) توسعه و تقویت مدیریت فرابخشی در سطح ملی، استانی و شهری
به استناد بند (۲) سند ملی، ستاد ملی بازآفرینی پایدار محدودهها و محله‌های هدف برنامههای احیا، بهسازی و نوسازیبا عضویت ۱۲ وزارتخانه و سایر اعضاء تشکیل شده است. فعالیت ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار که از تیرماه ۱۳۹۴به طور مستمر شروع بکار نموده، حاصل آن تاکنون برگزاری۳۱جلسه و ۳۶۲ مصوبه داشته است. (تاریخ اولین جلسه ۲۳ تیرماه سال ۱۳۹۴ وتاریخ آخرین جلسه۲۳ خردادماه سال ۱۳۹۶). تعداد ۲۳استان و۲۳ دستگاه ملی عضو ستاد و ۹ نهادغیر دولتی گزارش عملکرد و برنامههای آتی خود را در ستاد ملی ارائه کردند.
تشکیل ستادهای استانی و شهرستانی بازآفرینی شهری
براساس بند ۲-۲- تاکنون ۹۳۴ جلسه ستاد استانی/ شهرستانی بازآفرینی شهری که ۱۲۸۰مصوبه داشته است برگزار شده است.
ستادهای بازآفرینی شهری در سطح استان به ریاست استانداران و دبیری مدیران کل ادارات راه و شهرسازی و همچنین در سطح شهرستان به ریاست فرمانداران و دبیری شهرداران و با عضویت دستگاههای مرتبط تشکیل‌شده‌اند.
راهاندازی ستاد کلانشهر تهران و کمیته‌های زیرمجموعه و ستاد هماهنگی اجرایی مناطق ۲۲ گانه شهر تهران به شرح زیر انجام شده است:
- راهاندازی و تشکیل جلسات کمیته‌ای ذیل ستاد کلانشهر تهران
- راهاندازی کمیته خدمات و زیرساخت به تعداد ۱۳ جلسه
- راهاندازی کمیته توسعه فرهنگی و اجتماعی به تعداد ۵ جلسه
- راهاندازی کمیته مالی و اقتصادی به تعداد ۳ جلسه
- راهاندازی کمیته امنیتی و حقوقی به تعداد ۳ جلسه
تشکیل کارگروههای تخصصی ۵ گانه زیرمجموعه ستاد شامل:
- کارگروه حقوقی و پیش‌نگری و پیشگیری از گسترش بافتهای ناکارآمد شهری
- کارگروه ارتقای اقتصادی و مشارکت‌های مردمی و تسهیلات
- کارگروه ارتقای وضعیت امور اجتماعی، فرهنگی و سلامت
- کارگروه مدیریت نظام اسکان جمعیت در روستاهای واقع در حریم بلافصل شهرها
- کارگروه تخصصی ارتقای آموزش‌های تخصصی و پژوهش‌های کاربردی
- کمیته پایش و مستندسازی
راهبرد سوم) فراهم کردن ابزارهای مالی و قانونی پشتیبان برنامههای بازآفرینی شهری
ایجاد نگرش توسعه شهری ریل‌پایه
- ساماندهی سرویسهای حمل ونقل.
- لحاظ نگرش توسعه شهری ریل پایه در مطالعات طرح جامع سایتهای ایستگاهی.
- احداث ایستگاههای تبادلی در مسیر خطوط حومه‌ای کلانشهرها و ایستگاههای مترو (به عنوان مثال درتهران: جوانمرد قصاب، ری، آزادگان، محمدشهر کرج).
- انجام مطالعات جهت ایجاد application تهیه بلیت قطارهای بین شهری و حومه‌ای.
- توجه ویژه به سیر قطارهای حومه‌ای و افزایش میزان سیر این قطارها در اطراف کلانشهرها.
- هماهنگی با شهرداریها به منظور توسعه یکپارچه قطارهای حومه‌ای و سیستم حمل ونقل درون شهری.
- یکپارچگی سخت افزاری و نرمافزاری گونه‌های مختلف حمل و نقل همگانی در مکان ایستگاههای راه آهن.
ایجاد ایستگاهها با نگرش توسعه حمل و نقل محور (TOD)
- لحاظ در مطالعات طرح جامع.
- پیادهسازی توسعه مبتنی بر حمل و نقل در طراحی ایستگاهها (TOD)
- مکانیابی ایستگاههای راه آهن در مراکز عمده فعالیت و خدمات شهری با رویکرد(TOD)
- ایجاد فضاهای مشترک با سایر سیستمهای حمل و نقل در ایستگاه های مسافری.
- تجاری سازی و افزایش کیفیت خدمات ایستگاهی در حوزه نفوذ ایستگاهها.
- تعامل با سیاستگذاران شهری در برنامه ریزی برای توسعه و بازآفرینی فضای شهری و پیرامون ایستگاهها.
راهبرد چهارم) شناسایی، ایجاد و تقویت ظرفیت‌ها و نهادهای ذینفع در فرایند بازآفرینی شهری
تسهیلات نوسازی و بهسازی در محدودهها و محلات هدف
تأمین مالی ۰۰۰,۵ واحد در بافت فرسوده در شروع مورد اقدام واقع شد و پذیرش ۰۰۰,۵۰ واحد دیگر صورت پذیرفته و سهمیه به شبکه ابلاغ شده است.
- صندوق نیکوکاری مرمت و احیاء بافت فرسوده
- دستورالعمل اجرایی تأسیس، فعالیت و نظارت بر مؤسسات پسانداز و تسهیلات مسکن
- دستورالعمل اجرایی گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری خاص
- طراحی فرایندها، ساختار اجرایی و مالی صندوق توسعه محلی (از طریق مشاور مربوطه) و آنالیز ریسکهای مربوط به صندوق ازجمله: ریسک مالک و مستأجر و ریسک صندوق
- افزایش بهرهوری داراییهای سرمایه(عقد قرارداد مدیریت داراییها میان بانک مسکن و شرکت عمران شهرهای جدید)
- تفاهم‌نامه ارائه خدمات مدیریت داراییها در تاریخ ۱۲/۰۶/۹۴ منعقد گردیده است.
- قرارداد ارائه خدمات مدیریت داراییها نیز در شهریور ماه سال ۱۳۹۵ منعقد شده است.
- مکاتبه با بانک مرکزی به منظور اخذ مجوز اعطای تسهیلات به شرکت مذکور صورت پذیرفته و در انتظار تهیه و ارائه گزارش توجیه مالی توسط شرکت عمران و شرکت تأمین سرمایه جهت ارسال به بانک مرکزی است.
راهبرد پنجم) تدوین برنامه جامع بازآفرینی در افق برنامه ششم توسعه با رویکرد اقتصاد مقاومتی
برای نخستین بار در کشور پس از دو دهه اجرای سیاستهای بهسازی و نوسازی شهری، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری بر پایه مطالعات انجام شده، سیاستها و اولویتهای وزارت خانه متبوع در حوزه توسعه شهری از مسائل کلان تا خرد و همچنین شناخت صحیح مسائل و نیز ظرفیت های توسعه محلی به تدوین برنامه جامعی برای شهرهای هدف و در هر شهر برای محدودهها و محله‌های هدف برنامههای بهسازی و نوسازی شهری پرداخته و در این فرایند ۷ گام اساسی را نیز پیموده است:
- تعیین شهرهای هدف و دارای اولویت در استانهای کشور بر اساس شاخصهای کمی و کیفی مدون.
- تعیین محلات و محدوده‌های هدف ودارای اولویت برنامه‌ریزی و اقدام بر حسب گونه.
- تبیین برنامه اقدام در محدودهها و محله‌های هدف در حوزههای توسعه و ارتقای زیرساخت، خدمات ارتقای فضاهای شهری و توسعه قلمرو عمومی، بهسازی و نوسازی مسکن، ابزارسازی، نهاد سازی، ظرفیت سازی، شبکه سازی و ارتقای توانمندیهای ساکنان.
- تعیین اولویتهای انجام هر یک از اقدامات با توجه به خواست و نیاز ساکنان و امکان سنجی تحقق برنامه.
- تبیین نقش وسهم نقشآفرینان دراجرای هریک از اقدامات با تأکیدبر همکاری ومشارکت همه گروههای دخیل.
- بودجه‌ریزی اهرمی برای ترغیب و تشویق سایر دستگاهها و بهینه سازی استفاده از منابع دولتی.
- تلاش برای نهادینه کردن این فرایند ازطریق مستندسازی و ایجاد پایگاه داده، آمـوزش، تـرویـج و اطلاع رسانی و تبیین نظام نظارت، پایش و ارزیابی.
بر این اساس برای ۲۷۰۰ محله در ۴۹۵ شهر با وسعتی بالغ بر ۶۰ هزار هکتار بافت ناکارآمد میانی مشتمل بر ۱۰۰۰ محله و همچنین ۱۶۸ شهر با وسعتی بالغ بر ۲۵ هزار هکتار بافت تاریخی مشتمل بر ۶۰۰ محله و نیز در ۹۱ شهر با وسعتی بالغ بر ۴۵ هزار هکتار سکونت گاه غیر رسمی مشتمل بر ۱۱۰۰ محله فرایند برنامه ریزی و تعیین اولویتها و برنامه اقدام به انجام رسیده است( ۵۸ محله تاریخی، ۲۷ محله ناکارآمد میانی و ۱۸۷ محله در سکونتگاههای غیررسمی).
اصلاح نظام قراردادها و امور پیمان
- طراحی مدل اجرایی و ساز و کار مشارکت بخش عمومی- خصوصی
- تبدیل موضوع ساماندهی و توانمندسازی بافتهای ناکارامد به یکی از اولویتهای نظام برنامه‌ریزی کشور در پیوند با نظام برنامه‌ریزی توسعه ملی:
- نقش‌پذیری در بخش مسکن در تأمین حدود ۳۵ درصد مسکن مورد نیاز و تخریب و نوسازی ۶۰ درصد از مسکن ناپایدار در محدوده‌های شهری:
- اقدام به برنامه برای پروژههای شهری بازآفرینی برای بافت ناکارامد میانی، غیررسمی، حاشیه‌ای، ارزشمند و تاریخی در بخش مسکن و عمران و شهری تا پایان برنامه ششم.
- تبیین نقش و سهم نقش آفرینان در اجـرای هر یک از اقـدامـات با تأکید بر همـکاری و مشارکت همه گروههای دخیل.
- بودجه‌ریزی اهرمی برای ترغیب و تشویق سایر دستگاهها و بهینه‌سازی استفاده از منابع دولتی.
شناسایی، ایجاد و تقویت ظرفیت‌ها و نهادهای ذینفع در فرایند بازآفرینی شهری
عملیاتی کردن فرایند بازآفرینی مستلزم شناسائی دقیق کنشگران اصلی، تبیین نقش هر یک از دستگاهها و نهادهای ذیمدخل و ایجاد و تقویت ظرفیتهای مدیریتی و نهادی لازم برای پذیرش این نقش و در صورت عدم وجود ساختار مورد نظر، نهادسازی است. در این راستا مهمترین و کلیدیترین نقش آفرینان دراین فرایند، مردم، ساکنان مناطق هدف و شهروندان هستند. تقویت نقش سازمانهای مردم نهاد(سمن‌ها)، هیأتهای امناء، تسهیل گران، شورایاریها و شورای معتمدان محلی از اهم اقدامات در این زمینه بوده است.
راهاندازی دفاتر تسهیلگری در ۱۵ شهر به شکل پایلوت نیز نمونهای از این اقدامات به شمار میرود. دومین حلقه مفقوده در این فرایند که زمینه‌ساز حضور بخش خصوصی در عرصه اقدامات بازآفرینی شهری می‌گردد نیز نهاد توسعهگر است. برنامه‌ریزی برای تبیین ساختار نهاد توسعهگر در محلات هدف بعنوان نهاد تخصصی بخش خصوصی هماهنگ‌کننده کلیه مجریان، مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری وضمانت کیفیت وخدمات حرفهای در محدوده‌های هدف، تأمین کننده منابع مالی و مدیریت و راهبری برنامههای مشارکت با ساکنان و مالکان نیز اقدام کلیدی دیگر در حوزه نهاد سازی است. در ارکان این نظام سه جایگاه ویژه مورد توجه بوده است : دولت به عنوان سیاستگذار، حمایت کننده و تسهیلگر و شهرداریها به عنوان نهاد محوری مدیریت برنامههای عملیاتی و بخش خصوصی به عنوان مجری.
نهاد توسعه محله و در سطح پایین تر آن، مرکز توسعه محله به عنوان حلقه‌های اتصال میان دخیلان چهارگانه، بسترهای اجتماعی و نهادی برنامه‌ریزی مشارکتی را فراهم کرده و اثربخشی عملکرد آنان در اقدامات توسعهای را افزایش میدهند.
«مرکز ونهاد توسعه محله، مراکز راهبری توسعه محلات شهری هستند که طی فرآیندهای تصمیم‌سازی، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری از پایین به بالا مکانیسمِ بازآفرینی در محلات را برنامه‌ریزی، پایش و ارزیابی می‌کنند.»
فراهم کردن ابزارهای مالی و قانونی پشتیبانی برنامههای بازآفرینی شهری
تحقق برنامههای بازآفرینی در گرو فراهم شدن ابزارهای لازم در عرصه عمل است. با تدوین دستورالعمل اجرایی تبصره۲ ماده هفت قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی روشهای مختلف تأمین منابع اجرای طرحهای بازآفرینی مدون و مصوب گردید و براین اساس تشکیل صندوق بازآفرینی شهری، راه اندازی مؤسسات پسانداز و تسهیلات مسکن در بافت های ناکارآمد شهری، مدیریت منابع غیر نقدی(داراییها)، صندوقهای نیکوکاری، تأمین مالی خرد از طریق راهاندازی صندوقهای خرده وام، اختصاص منابع یارانه ای در اختیار بانک مسکن به تسهیلات نوسازی، تنوع بخشی و اولویت دادن به استفاده از تسهیلات بانکی به متقاضیان نوسازی و سایر ابزارهای مالی فراهم و با محوریت بانک مسکن بعنوان یک بانک توسعه ای دنبال می شود. مصوبات هیأت محترم وزیران، ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، شورای اجتماعی کشور، شورای عالی معماری و شهرسازی کشور، بانک مرکزی، مجلس شورای اسلامی(برنامه ششم و بودجه سال ۹۵ و ۹۶ ) و نیز تدابیر ابلاغی مقام معظم رهبری از مهمترین ابزارهای قانونی فراهم شده در این دوران هستند. اهم اقدامات انجام شده به شرح زیر می باشند:
- طراحی فرایندها،ساختار اجرایی و مالی صندوق توسعه محلی (از طریق مشاور مربوطه) و آنالیز ریسکهای مربوط به صندوق از جمله ریسک مالک و مستأجر و ریسک صندوق
- تدوین پیش نویس دستوالعمل اجرایی تاسیس، فعالیت و نظارت بر موسسات پس انداز و تسهیلات مسکن و پیگیری از بانک مرکزی تا تصویب نهایی دستورالعمل در ۱۸ماده و ۴تبصره با هدف جذب پس اندازهای خرد و اعطای تسهیلات مسکن در مناطق جغرافیایی مشخص در جهت تامین مالی مسکن
- تدوین آئین نامه اجرایی تبصره ۲ماده ۷قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی و تأکید بر استفاده همزمان از ظرفیتهای بازار پول، سرمایه و بیمه.
- مشارکت در طراحی فرایندها، ساختار و سازمان اجرایی و مالی اعطای تسهیلات نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری و سکونتگاههای غیر رسمی در قالب صندوق توسعه محلی (از طریق مشاور مربوطه) با همکاری دفتر فناوری اطلاعات.
- کاهش سود تسهیلات خرید مسکن در بافت های ناکارامد از محل صندوق پس انداز یکم به % ۸در محدوده ها و محلات هدف
- پرداخت تسهیلات بهسازی،نوسازی محدوده ها و محلات هدف براساس مصوبه مورخ ۱۳۹۳/۰۸/۰۸هیات دولت) شرح عملکرد پیوست شماره یک می باشد(
- پرداخت تسهیلات ودیعه اسکان موقت بر اساس ماده ۱۲ قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن)شرح عملیات پیوست شماره دو می باشد(
- اعمال تخفیف مالیاتی در بافتهای فرسوده براساس آیین نامه اجرایی ماده ۷۷ قانون مالیاتهای مستقیم به شرح تبصره ماده ۱۲ (در صورت تعیین ضرایب مالیاتی برای تعیین درآمد مشمول مالیات ساخت و فروش موضوع این آیین نامه توسط کمیسیون موضوع ماده) (۱۵۴قانون، ضرایب ساخت و فروش در بافتهای فرسوده با رعایت قوانین ذیربط به میزان شصت درصد ) (%۶۰ضرایب مربوط، اعمال خواهد شد(.
- طراحی مدل فروش و عرضه شناور با ۲۵حالت عرضه جهت جذب تقاضا با رژیم های مالی:
استفاده از بودجه های مندرج در قانون بودجه سال ۹۵ مشتمل ردیف ساماندهی حاشیه شهرها ( ۱۸۰۰ میلیارد ریال)، پایلوت مشهد (۹۰۰ میلیارد ریال) و پایلوت قم و شیراز(۳۶۰ میلیارد ریال) و ردیف ۱۵۰۲۰۱۲۰۰۴ با رویکرد اهرمی و هدایت سهم آورده دستگاههای مدیریت شهری عضو ستادهای استانی و شهرداریها به محدوده های هدف.
آخرین وضعیت تحقق روشهای تأمین مالی مندرج درآئین‌نامه اجرایی تبصره (۲) ماده (۷) قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری
طرحریزی بازآفرینی شهری
با آسیب شناسی به عمل آمده که حاکی از ناکارآمدی طرحهای تهیه شده به شیوه های رایج است، نظام طرحریزی دراین فرایند دچار تحولی عظیم شده است. طرحهای پروژه محور، کمی، کالبدمبنا، غیرمنعطف و بی‌توجه به خواست و نیازمردم کنار گذاشته شده و علاوه برمحتوای جدید دریک نظام طرح ریزی نوین، فرایندم حور، دارای ابعادی منعطف تر،شهرنگر و ازسوی دیگر، محله مبنا، مشارکتی و منطبق با خواست و نیازساکنان، تدوین و به اجراگذاشته شده اند.
در شیوهنامه جدید تهیه شده بدین منظور، علاوه بربازشناسی محدوده های ناکارآمد براساس دستورالعمل جامع جدید، شناخت واقعی مسائل ومشکلات این مناطق (تقاضامحور)، تعیین نقش و سهم این مناطق در سیاستهای توسعه شهر،تعیین اولویتها، ظرفیت سنجی، توانسنجی و تبیین سیاستهای مواجهه با هرگونه ازمناطق یاد شده در مقیاسی شهرنگر به ارائه برنامه های عملیاتی متناسب با هرگونه در یک نظام برنامه ریزی پائین به بالا در مقیاس محله می پردازد.
طرحهای نوین بازآفرینی شهری در این چارچوب ضمن برخورداری ازیک نگاه شهری وسرزمینی به مؤلفه های واقعی زندگی ساکنان این مناطق در مقیاس و فرایندی حقیقی می‌پردازند./
