معماران به کمک راه‌سازان می‌‌آیند

«راه فقط یک خط سیاه نیست و باید بحث معماری راه در جاده‌ها مطرح شود.» این دستور وزیر راه و شهرسازی در رابطه با پیاده‌سازی معماری در راه‌های کشور است.

دکتر آخوندی با تاکید بر اینکه اجرای معماری راه در جاده‌ها از خستگی رانندگان می‌کاهد و ایمنی جاده را افزایش خواهد داد، از کنار گذاشتن مفهوم معماری راه انتقاد و از سرمایه‌گذاران درخواست کرده تا همزمان با شروع پروژه راه سازی، از یک مشاور معماری نیز استفاده کنند.

اما با توجه به اینکه تاکنون صحبت‌ها درباره معماری، بیشتر حول محور معماری مسکن و ساختمان‌ بوده است، از همین رو شاید موضوع «معماری راه» برای عموم افراد مبهم و نامفهوم باشد. البته به لحاظ اینکه طی سال‌های سال با مسئله مسکن در کشور مواجه بوده‌ایم، توجه به معماری و زیبایی‌شناختی حتی در زمینه ساخت مسکن هم مورد توجه نبوده و هدف عمده از تولید مسکن، رفع نیازهای اولیه بوده است.

به گزارش «صما» در حوزه راه هم وضعیت به همین صورت بوده و در مقاطعی، به ‌قدری با کمبود راه مواجه بودیم و یا راه‌های موجود نامناسب بود که سالانه 27 هزار نفر تصادفات جاده‌ای کشته می‌شدند. به همین دلیل اولویت مهم در حوزه راه سازی، ساخت راه‌هایی بوده که بتواند مشکل حمل‌ونقل را برطرف کند و هرچند امروز از جنبه کمیت و وضعیت راه‌ها، از شرایط نسبتا بهتری در مقایسه با گذشته برخورداریم، اما کمتر به موضوع معماری و منظر در این راه‌ها توجه شده است.

تعریف و پیشینه معماری ‌راه

در تعریف معماری راه باید گفت، معماری‌ راه، پیونددهنده حوزه شهرسازی و همچنین حمل و نقل است. منظور از معماری راه یا منظر، تمامی عناصر طبیعی و مصنوعی است که در راه، میانه، حاشیه و حریم آن وجود دارد و شامل دیدها و چشم‌اندازهایی می‌شود که خارج از حریم راه به جز سواره رو قرار دارد. هدف از معماری راه، بهسازی و زیباسازی راه‌های موجود و جدید است. از دیدگاه فنی، به لحاظ اینکه یکنواختی مناظر راه سبب خستگی رانندگان و درنتیجه کاهش ایمنی تردد می‌شود؛ مهندسان باید راه ها را به گونه‌ای بسازند که زمان دید و عکس‌العمل راننده را به حداقل ممکن یعنی ۲۵ صدم ثانیه برساند. درواقع اگر خستگی راننده کم شود، عملا حمل و نقل سریعتر و ایمن‌تر انجام می‌گیرد.

البته توجه به معماری ‌راه پیشینه زیادی ندارد و موضوع جدیدی است که در حال‌حاضر مورد توجه بیشتر کشورها قرار گرفته و از اواخر قرن ۲۱ به آن توجه شده است. ضوابط معماری ‌راه در آمریکا در ایالات مختلف متفاوت بوده و طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۴ تدوین شده و در اروپا هم ضوابط معماری ‌راه از سال ۲۰۰۲ اجرایی شده است.

در ایران هم مهمترین ضوابط مربوط به راه‌سازی بعد از انقلاب توسط سازمان برنامه و بودجه تدوین و ابلاغ شده است. این اندیشه که با شروع به کار دولت یازدهم به طور جدی تر توسط وزیر راه و شهرسازی مطرح و آغاز شد؛ در حال حاضر توسط یک شرکت ایتالیایی در ساخت آزادراه تهران- شمال مورد توجه قرار گرفته و این شرکت ایتالیایی معماری پل ها، تونل ها و حاشیه آزادراه را در این مسیر برعهده گرفته است.

جایگاه ایمنی در معماری راه

البته در معماری راه صرفا موضوع زیبایی مطرح نیست و ایمنی فدای زیبایی نمی‌شود. زیبایی و ایمنی در بحث معماری راه دو موضوع جدانشدنی از یکدیگر هستند که در موضوع زیبایی و ایمنی، معماری به کمک موضوعات فنی و مهندسی می‌آید و آنها را تکمیل می‌کند.

درواقع هرچند برخی از راه‌های قدیمی کشور ازجمله راه‌های منتهی به مناطق شمالی و یا مناطق کوهستانی کشور راه‌های زیبایی هستند، اما متاسفانه تقارنی بین زیبایی و ایمنی وجود ندارد و بسیاری از راه‌های قدیمی از نظر ایمنی در شرایط مطلوبی قرار ندارند که همین موضوع، تصادفات و تلفات جانی در راه‌های کشور را افزایش می‌دهد.

یعنی علاوه بر زیبایی و چشم‌نواز بودن، باید تمامی نکته‌های علمی، فنی و استانداردهای بین‌المللی در راه‌ها ایجاد شود و این هدفی است که وزارت راه و شهرسازی دنبال می‌کند. به نحوی که طبق اعلام مسئولان این وزارتخانه، تصویب و اجرایی شدن طرح معماری ‌راه و توجه به مواردی از قبیل محیط زیست مناسب، زیبایی شناسی، ایمنی و خلاقیت در راه سازی، می‌تواند به عنوان دستورکار جدیدی برای تمامی راه‌های کشور باشد و فصل جدیدی را در سیاستگذاری‌های کلان حوزه راه کشور بگشاید.

نقش راه‌ها در توسعه گردشگری

با این حال، ساخت و طراحی جاده برای مهندسان کشور سهل و آسان است، اما معماری حاشیه و منظر راه باید به‌عنوان یک برنامه مجزا در دستور کار قرار گیرد. در این راستا طبق گفته مسئولان ذیربط، راه همانند قصه هزار و یک شبی است که فقط یک قصه آن مربوط به ساخت می‌شود. بنابراین اگرچه وزارت راه و شهرسازی وظیفه ساخت راه‌ها، سازه‌ها و ابنیه‌های فنی را برعهده دارد، اما سایر دستگاه‌ها مانند سازمان محیط‌ زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری درصورت داشتن ایده خاصی باید شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل را یاری کنند تا مردم به‌عنوان کاربران نهایی جاده‌ها از لذت و رضایت کافی در بخش منظر راه بهره‌مند شوند.

از طرفی، راه های با منظر خوب و زیبا، موجب تقویت گردشگری و توسعه درآمد و اشتغال است و در عین‌حال، راه ها نشان از هویت ملی و فرهنگی یک کشور دارد و موجب اعتبار آن در سطح بین‌الملل است. بنابراین با توجه به اهمیت راه در موضوع گردشگری و نقش پررنگ گردشگری و رونق آن در اقتصاد کشور، راه‌ها باید به عنوان جزئی از عناصر تشکیل‌دهنده سفر مدنظر قرار گیرند که باید به نحو اصولی ساخته شوند تا نیاز مسافران و گردشگران را تامین‌کنند.

هزینه‌های زیباسازی راه‌ها

به گزارش «صما» نکته بسیار مهم دیگر در رابطه با معماری راه، توجه به اکوسیستم و حفظ محیط زیست در پروژه‌های راه‌سازی است. یعنی در این زمینه باید به فضای سبز و شرایط اقلیمی توجه شود و فرضا تمام راه‌های کشور به یک نوع چمن و درخت مزین نشود. بلکه هر استان و هر اقلیمی شرایط خاص و متفاوت خود را می‌طلبد.

در این بین هرچند اظهارات مسئولان ساخت و توسعه راه‌ها، حاکی از آن است که کشور ما در حال حاضر به لحاظ توانایی مالی در شرایطی نیست که بتوان در بخش منظر راه اقدامات آرمانی‌ انجام داد و بودجه کافی در این حوزه وجود ندارد. اما در مقابل به اذعان کارشناسان، اجرای بسیاری از پروژه‌های معماری منظر، به هزینه‌های چندانی نیاز ندارد و با صرف هزینه بسیار اندک هم می‌شود با اجرای معماری منظر در پل‌ها، تونل‌ها و... به زیبایی راه ها افزود.

بنابراین اگر راهکارهایی برای بهبود و ارتقای کیفیت ساخت راه‌ها ارائه شود و همچنین منظر و معماری راه ها در قالب آیین‌نامه و دستورالعمل خاصی دیده شود و این ضوابط در جریان ساخت و توسعه راه‌ها و جاده‌ها اجرایی گردد، می توانیم همزمان به راه هایی زیبا و ایمن دسترسی پیدا کنیم.