معماری ما منطبق با هویتمان نیست ...
۲۰ ارديبهشت ۱۳۹۷
چهره امروز مشهد از طرح‌های توسعه‌ای شتاب‌زده و ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه، بی‌شباهت به صورت آبله‌گون نیست که در هر نقطه‌ای از آن، زخمی جا خوش کرده و سیما و منظر آن را آشفته کرده است.
محدثه شوشتری-شهرآراآنلاین، چهره امروز مشهد از طرح‌های توسعه‌ای شتاب‌زده و ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه، بی‌شباهت به صورت آبله‌گون نیست که در هر نقطه‌ای از آن، زخمی جا خوش کرده و سیما و منظر آن را آشفته کرده است. نگاه تهاجمی به بافت تاریخی، آن هم به بهانه نوگرایی، غافل‌شدن از گسترش پهنه‌های حاشیه شهر، ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه و از همه مهم‌تر، نبود برنامه جامع در معماری و شهرسازی، حال و روز شهر را به وضعیت کنونی رسانده است.
وضعیتی که نه از نقشه شهرسازی آن می‌توان دفاع کرد و نه از معماری و منظر شهری‌اش. مصداق‌های چالش‌ها و آسیب‌های آن هم کم نیست؛ از ترافیک، آلودگی هوا، آلودگی آب و خاک، ناایمن‌بودن ساختمان‌ها گرفته تا ظاهر آشفته‌اش که با نوع معماری گره می‌خورد. دراین‌بین، عده‌ای شعار معماری اسلامی را سر می‌دهند و عده‌ای دیگر از معماری اصیل ایرانی سخن به میان می‌آورند، اما آنچه در ساخت‌وسازها ظاهر می‌شود، نه اسلامی است و نه ایرانی و به گفته خود صاحب‌نظران این حوزه، کپی‌برداری ناهمگون از ساخت‌وسازهای مدرن است.
این موضوع، محور برگزاری کنگره بین‌المللی «معماری و شهرسازی معاصر در کشورهای اسلامی» بود که روز گذشته با حضور اساتیدی از دانشگاه‌های پاریس، میلان، تهران و جمعی از مسئولان معماری و شهرسازی کشور در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
غفلت از معماری مطابق با هویت شهرها
پیروز حناچی، معاون فنی شهرداری تهران و دبیر سابق شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، یکی از سخنرانان این کنگره بین‌المللی بود که در همان ابتدای سخنانش از راه اشتباه طرح‌های شهرسازی و لزوم بازگشت از این مسیر سخن گفت.
وی با طرح این سؤال که چرا با‌وجود همه تلاش‌ها در حوزه معماری و شهرسازی، ایرادات جدی در شهرهایمان می‌بینیم، گفت: روزگاری ما معماری کاملا منطبق با سرزمینمان داشتیم. شهرهای تاریخی ما و آثار به‌جا‌مانده از نوع معماری آن‌ها، گواه این مسئله است و نمی‌توان منکر آن شد، اما آنچه در ادامه توسعه شهرها در پیش گرفته شد، نه‌تنها پیروی از این نوع مطابقت در معماری با سرزمین نبود، بلکه حتی تلفیق و نوعی همگونی نیز نتوانستیم در ساخت‌وسازها اجرا کنیم.
استاد معماری دانشگاه تهران، غفلت از معماری مطابق با فرهنگ و هویت شهرها را آسیب بزرگی دانست که در شهرهایی نظیر مشهد هم شاهد آن بودیم. به گفته وی، هسته پیرامون حرم مطهر رضوی و بافت تاریخی ارزشمند آن در طرح‌های توسعه‌ای حفظ نشد. حناچی با‌اشاره‌به تلاش‌های خود در دوره مدیریتی گذشته در شورای عالی معماری و شهرسازی برای حفظ بافت تاریخی اطراف حرم، تصریح کرد: ما با مدیران گذشته درباره حفظ این بافت مذاکره کردیم، اما در‌نهایت طرح‌های توسعه‌ای با نظر ما پیش نرفت و واقعا در این بافت مشکل زیادی
می‌بینیم.
وی تصریح کرد: اگر به داد شهرداری‌ها نرسیم، مدیران شهری در طرح‌های شهرسازی و توسعه‌ای فقط به دنبال تأمین حقوق کارمندان خود خواهند بود. این نحوه مدیریت غلط است و راه‌حل آن، جز برقراری گفت‌وگو و چاره‌اندیشی برای درآمدهای پایدار شهرداری نیست.
تدوین ضوابط کالبدی برای بافت‌های تاریخی
حناچی در بخش دیگری از سخنانش، بر لزوم تدوین ضوابط کالبدی برای حفظ بافت‌های تاریخی تأکید کرد و گفت: اولین قدم برای حل این مسئله، درک درست آن است. ساختار شهرهای تاریخی، بستر پدیده‌های سنتی و بومی هر منطقه بوده که در طرح‌های شهرسازی به آن توجه
نشده است.به گفته دبیر سابق شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، بازآفرینی بافت‌های تاریخی باید با حفظ ارزش‌های فرهنگی و حفظ ثروت‌های بومی باشد. باید برای مشارکت مردم استراتژی برد-برد را در پیش گرفت تا مردم هم در بازآفرینی بافت‌های تاریخی شهرها وارد گود شوند.
استاد معماری دانشگاه تهران، بخشی از انتقاد خود را متوجه مشاوران طرح‌های توسعه‌ای دانست و افزود: تعریض در بافت‌های تاریخی یعنی نابودی بخشی از این. بافت‌های شهری پنیر نیستند که بخشی از آن‌ها را ببُریم و استفاده کنیم، اما به هر مشاوری که بحث بهسازی و بازسازی یک بافت تاریخی داده می‌شود، یکی از رویکردهایش تعریض معابر است. تعداد کمتری از مشاوران هستند که خودشان اعتقاد به حفظ بافت بدون بر‌هم‌زدن چهره آن دارند؛ عده‌ای دیگر هم این رویکرد را دارند، اما قدرت مجاب‌کردن مسئولان شهری را ندارند.
وی با اشاره‌به مصداق‌های جهانی حفظ و احیای بافت‌های تاریخی، بیان کرد: حرکت جهانی برای بهسازی و حفاظت از آثار تاریخی را شاهد هستیم که این مسئله به نوبه خود اتفاق خوبی است. حتی شهرهایی نظیر دبی که موج سرمایه‌گذاری و برج‌سازی را در این شهر شاهد بودیم، حالا به‌سمت حفظ بناهای تاریخی و بازآفرینی معماری کهن خود رفته‌اند. تجربه به آن‌ها هم ثابت کرد که فقط مدرن‌سازی برای جذب گردشگر و هویت شهرها کافی نیست.
ساز و کار نا مشخص معماری اسلامی
در این کنگره بین‌المللی، محمدرضا دکتر حسین‌نژاد، معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد، هم به مسائل پیش‌رو در سیما و منظر دومین کلان‌شهر کشور پرداخت و گفت: علی‌رغم جلسات سنگینی که با هم‌اندیشی اساتید، صاحب‌نظران و متخصصان حوزه و دانشگاه درباره معماری اسلامی برگزار شده، هنوز ازطریق وزرات راه و شهرسازی، حکم مشخصی که بتواند در پروانه‌های ساختمانی قید شود، صادر نشده است.
وی با تأکید بر اینکه سیما و منظر شهرسازی، از مهم‌ترین عناصری است که در ورود به هر شهر، بیانگر هویت و فرهنگ شهرهاست، اظهار کرد: یکی از چالش‌های پیش‌رو در شهرسازی کشورهای اسلامی در‌حال توسعه، نوع معماری و فرایند مواجهه با شهرسازی است. این چالش در مشهد هم به‌عنوان یک شهر اسلامی وجود دارد، اما متأسفانه آیین‌نامه یا دستور العمل مشخصی برای این منظور نداریم تا ازطریق آن از سازندگان بخواهیم با شیوه معماری اسلامی، طرح‌های توسعه‌ای را پیش ببرند.
حسین‌نژاد تصریح کرد: ایده‌ها و پیشنهادهای مختلفی برای اجرای معماری اسلامی مطرح است، اما تا زمانی‌که حکم مشخصی در پروانه‌های ساختمانی قید نشود، این موضوع جنبه عملی پیدا نخواهد کرد. بدیهی است که مطالبه و نظارت ما بر نوع معماری‌هایی نیز که قرار است با شیوه اسلامی ساخته شوند باید بر‌اساس تعیین ضوابط و دستورالعمل‌ها باشد.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد در بخش دیگری از سخنانش، فرایند حفاظت از بافت‌های تاریخی را در روند توسعه شهرهایی نظیر مشهد، از دیگر چالش‌هایی دانست که به‌راحتی نمی‌توان نسخه شفا‌بخشی برای آن پیچید.
باید روش تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی تغییر کند
حسین‌نژاد در ادامه تأکید کرد: درخواست من از تمام اساتید و صاحب‌نظران و متخصصان حوزه شهرسازی، این است که خودشان را در مقام صدور پروانه‌های ساختمانی برای شهروندان قرار دهند و به ما پیشنهاد دهند که در مواجهه با این درخواست‌ها چه مواردی را لحاظ کنیم. قطعا هر ایده، نقش بسزایی در درمان مشکلات فعلی سیما و منظر شهری ما خواهد داشت.
وی همچنین با اشاره به طرح‌های مصوب جامع و تفصیلی برای چشم‌انداز توسعه شهرها، اظهار کرد: باید روش تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی تغییر کند. طرح‌های موجود، پاسخ‌گوی نیاز شهر و شهروندان نیست. باید با روشنگری برای مسئولان و نمایندگان مجلس، قانون جدید در تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی تبیین شود.
این موضوع، محور برگزاری کنگره بین‌المللی «معماری و شهرسازی معاصر در کشورهای اسلامی» بود که روز گذشته با حضور اساتیدی از دانشگاه‌های پاریس، میلان، تهران و جمعی از مسئولان معماری و شهرسازی کشور در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
غفلت از معماری مطابق با هویت شهرها
پیروز حناچی، معاون فنی شهرداری تهران و دبیر سابق شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، یکی از سخنرانان این کنگره بین‌المللی بود که در همان ابتدای سخنانش از راه اشتباه طرح‌های شهرسازی و لزوم بازگشت از این مسیر سخن گفت.
وی با طرح این سؤال که چرا با‌وجود همه تلاش‌ها در حوزه معماری و شهرسازی، ایرادات جدی در شهرهایمان می‌بینیم، گفت: روزگاری ما معماری کاملا منطبق با سرزمینمان داشتیم. شهرهای تاریخی ما و آثار به‌جا‌مانده از نوع معماری آن‌ها، گواه این مسئله است و نمی‌توان منکر آن شد، اما آنچه در ادامه توسعه شهرها در پیش گرفته شد، نه‌تنها پیروی از این نوع مطابقت در معماری با سرزمین نبود، بلکه حتی تلفیق و نوعی همگونی نیز نتوانستیم در ساخت‌وسازها اجرا کنیم.
استاد معماری دانشگاه تهران، غفلت از معماری مطابق با فرهنگ و هویت شهرها را آسیب بزرگی دانست که در شهرهایی نظیر مشهد هم شاهد آن بودیم. به گفته وی، هسته پیرامون حرم مطهر رضوی و بافت تاریخی ارزشمند آن در طرح‌های توسعه‌ای حفظ نشد. حناچی با‌اشاره‌به تلاش‌های خود در دوره مدیریتی گذشته در شورای عالی معماری و شهرسازی برای حفظ بافت تاریخی اطراف حرم، تصریح کرد: ما با مدیران گذشته درباره حفظ این بافت مذاکره کردیم، اما در‌نهایت طرح‌های توسعه‌ای با نظر ما پیش نرفت و واقعا در این بافت مشکل زیادی
می‌بینیم.
وی تصریح کرد: اگر به داد شهرداری‌ها نرسیم، مدیران شهری در طرح‌های شهرسازی و توسعه‌ای فقط به دنبال تأمین حقوق کارمندان خود خواهند بود. این نحوه مدیریت غلط است و راه‌حل آن، جز برقراری گفت‌وگو و چاره‌اندیشی برای درآمدهای پایدار شهرداری نیست.
تدوین ضوابط کالبدی برای بافت‌های تاریخی
حناچی در بخش دیگری از سخنانش، بر لزوم تدوین ضوابط کالبدی برای حفظ بافت‌های تاریخی تأکید کرد و گفت: اولین قدم برای حل این مسئله، درک درست آن است. ساختار شهرهای تاریخی، بستر پدیده‌های سنتی و بومی هر منطقه بوده که در طرح‌های شهرسازی به آن توجه
نشده است.به گفته دبیر سابق شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، بازآفرینی بافت‌های تاریخی باید با حفظ ارزش‌های فرهنگی و حفظ ثروت‌های بومی باشد. باید برای مشارکت مردم استراتژی برد-برد را در پیش گرفت تا مردم هم در بازآفرینی بافت‌های تاریخی شهرها وارد گود شوند.
استاد معماری دانشگاه تهران، بخشی از انتقاد خود را متوجه مشاوران طرح‌های توسعه‌ای دانست و افزود: تعریض در بافت‌های تاریخی یعنی نابودی بخشی از این. بافت‌های شهری پنیر نیستند که بخشی از آن‌ها را ببُریم و استفاده کنیم، اما به هر مشاوری که بحث بهسازی و بازسازی یک بافت تاریخی داده می‌شود، یکی از رویکردهایش تعریض معابر است. تعداد کمتری از مشاوران هستند که خودشان اعتقاد به حفظ بافت بدون بر‌هم‌زدن چهره آن دارند؛ عده‌ای دیگر هم این رویکرد را دارند، اما قدرت مجاب‌کردن مسئولان شهری را ندارند.
وی با اشاره‌به مصداق‌های جهانی حفظ و احیای بافت‌های تاریخی، بیان کرد: حرکت جهانی برای بهسازی و حفاظت از آثار تاریخی را شاهد هستیم که این مسئله به نوبه خود اتفاق خوبی است. حتی شهرهایی نظیر دبی که موج سرمایه‌گذاری و برج‌سازی را در این شهر شاهد بودیم، حالا به‌سمت حفظ بناهای تاریخی و بازآفرینی معماری کهن خود رفته‌اند. تجربه به آن‌ها هم ثابت کرد که فقط مدرن‌سازی برای جذب گردشگر و هویت شهرها کافی نیست.
ساز و کار نا مشخص معماری اسلامی
در این کنگره بین‌المللی، محمدرضا دکتر حسین‌نژاد، معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد، هم به مسائل پیش‌رو در سیما و منظر دومین کلان‌شهر کشور پرداخت و گفت: علی‌رغم جلسات سنگینی که با هم‌اندیشی اساتید، صاحب‌نظران و متخصصان حوزه و دانشگاه درباره معماری اسلامی برگزار شده، هنوز ازطریق وزرات راه و شهرسازی، حکم مشخصی که بتواند در پروانه‌های ساختمانی قید شود، صادر نشده است.
وی با تأکید بر اینکه سیما و منظر شهرسازی، از مهم‌ترین عناصری است که در ورود به هر شهر، بیانگر هویت و فرهنگ شهرهاست، اظهار کرد: یکی از چالش‌های پیش‌رو در شهرسازی کشورهای اسلامی در‌حال توسعه، نوع معماری و فرایند مواجهه با شهرسازی است. این چالش در مشهد هم به‌عنوان یک شهر اسلامی وجود دارد، اما متأسفانه آیین‌نامه یا دستور العمل مشخصی برای این منظور نداریم تا ازطریق آن از سازندگان بخواهیم با شیوه معماری اسلامی، طرح‌های توسعه‌ای را پیش ببرند.
حسین‌نژاد تصریح کرد: ایده‌ها و پیشنهادهای مختلفی برای اجرای معماری اسلامی مطرح است، اما تا زمانی‌که حکم مشخصی در پروانه‌های ساختمانی قید نشود، این موضوع جنبه عملی پیدا نخواهد کرد. بدیهی است که مطالبه و نظارت ما بر نوع معماری‌هایی نیز که قرار است با شیوه اسلامی ساخته شوند باید بر‌اساس تعیین ضوابط و دستورالعمل‌ها باشد.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد در بخش دیگری از سخنانش، فرایند حفاظت از بافت‌های تاریخی را در روند توسعه شهرهایی نظیر مشهد، از دیگر چالش‌هایی دانست که به‌راحتی نمی‌توان نسخه شفا‌بخشی برای آن پیچید.
باید روش تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی تغییر کند
حسین‌نژاد در ادامه تأکید کرد: درخواست من از تمام اساتید و صاحب‌نظران و متخصصان حوزه شهرسازی، این است که خودشان را در مقام صدور پروانه‌های ساختمانی برای شهروندان قرار دهند و به ما پیشنهاد دهند که در مواجهه با این درخواست‌ها چه مواردی را لحاظ کنیم. قطعا هر ایده، نقش بسزایی در درمان مشکلات فعلی سیما و منظر شهری ما خواهد داشت.
وی همچنین با اشاره به طرح‌های مصوب جامع و تفصیلی برای چشم‌انداز توسعه شهرها، اظهار کرد: باید روش تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی تغییر کند. طرح‌های موجود، پاسخ‌گوی نیاز شهر و شهروندان نیست. باید با روشنگری برای مسئولان و نمایندگان مجلس، قانون جدید در تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی تبیین شود.
