گزارش های وزارت راه و شهرسازی از زلزله کرمانشاه نشان می دهد که نماهای ساختمانی که با کمترین ایمنی ممکن جاسازی شده اند، با کمترین تحریکی در زلزله می تواند خسارت و تلفات جدی ایجاد کنند.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری - تحلیلی «شهر فردا»، بررسی های وزارت راه وشهرسازی از خسارت و تلفات زلزله کرمانشاه نشان می دهد که تهران با یک خطر خفته در هنگام زلزله احتمالی قرار دارد که می تواند به اندازه ریزش آوار جان شهروندان را تهدید کند و این خطر همان نماهای ساختمانی شیک غیر ایمن پایتخت است.
گزارش مقدماتی مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن پس از وقوع زلزله کرمانشاه که به شکل عجیب ریزش ساختمان‌ها از ناحیه نما و دیوار خارجی ساختمان‌ها شروع شد، بررسی وضعیت احداث نمای ساختمان‌ها در شهر تهران و مقایسه آن با ضوابط فرادست نشان داد شهر تهران در زمان وقوع زلزله بزرگ با یک تهدید خفته از بابت «نماهای لرزان آماده سقوط ساختمان‌ها» مواجه است.
در گزارش مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت راه و شهرسازی پس از زلزله کرمانشاه مشخص شد، یکی از بیشترین موارد تخریب و خسارت وارد شده مربوط به جدایی و ریزش نماهای ساختمان‌ها و ملحقات آنها است که در مناطق شهری به‌عنوان یکی از شایع‌ترین اشکال خسارت تلقی میشود.
در این گزارش یکی از علت‌های اصلی ریزش نمای ساختمان‌ها، رعایت نشدن ضوابط کامل در اتصال آنها به جداره ساختمان و تنوع مصالح در نمای ساختمان‌ها عنوان شده است، بنابراین نماها بخش ضعیف ساختمان‌ها در شهرهای کشور هستند که به شدت در برابر ارتعاشات ناشی از زلزله آسیب‌پذیر هستند. همین موضوع سبب شده هنگام بروز زلزله‌ای همچون زلزله کرمانشاه اگرچه تعداد زیادی از ساختمان از نظر سازه‌ای سالم باقی ماندند اما نمای این ساختمان‌ها دچار ریزش شدند.
نتایج تحقیق و بررسی کارشناسان و مدیران شهری و همچنین ضوابط و دستورالعمل‌های حوزه نمای ساختمان‌ها نشان می‌دهد در شهر تهران به‌عنوان یکی از شهرهای دارای احتمال بالای خطر زلزله، یک تهدید متفاوت ناشی از زلزله وجود دارد که به شکل مستقیم به نمای ساختمان‌ها مربوط میشود. به عبارت دیگر در وضعیتی که بیشترین خطر مربوط به زمین‌لرزه عمدتا به ناامن بودن درون ساختمانهای مسکونی خلاصه میشود؛ نماهای آماده سقوط در بخش قابل توجهی از ساختمان‌ها، شهروندان را با خطر مربوط به بیرون ساختمان مواجه کرده است. به این معنا که شهروندان حتی در صورت فرار از درون ساختمان، در صورت ریزش نمای ساختمان‌ها آسیب می‌بینند.
بررسی محتوای سه دسته مستندات فرادست ساختمانی در کشور حاکی از آن است که در بحث نمای ساختمان و دیوار خارجی ساختمان، چارچوب‌های فنی و مقرراتی برای طراحی و اجرای نما و نوع مصالح ساختمان قابل مصرف در نما معرفی شده‌اند. مجموعه این ضوابط و مقررات بر الزام و اجبار به رعایت اصول فنی، ایمنی و معماری تاکید دارد. جزئیات فنی این سه دسته مستندات شامل آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله(۲۸۰۰)، مباحث ۴، ۵ و ۲۲ مقررات ملی ساختمان و همچنین دستورالعمل طراحی سازه‌ای و الزامات و ضوابط عملکردی و اجرایی نمای خارجی ساختمان‌ها معروف به ضوابط ۷۱۴، نشان می‌دهد در ساخت وساز به ویژه ساخت‌وسازهای مسکونی ۶ خط قرمز در نماکاری (اجرا و ساخت سطح بیرونی ساختمان) وجود دارد.
اول آنکه ایمنی ساکنان و بهره‌برداران و حاضران در محیط بیرونی ساختمان تامین شود. دوم آنکه نما در برابر نیروهای وارده به ساختمان و جابه‌جایی نسبی ناشی از بارهای مختلف همچون زلزله مقاوم باشد و باریزش کلی یا جزئی مواجه نشود. علاوه بر این اجزای نما باید توسط سازه نگهداری شوند، باید توسط اتصالات قابل اطمینان به سازه متصل و مهار شود، تکیه‌گاه سازه باید بتواند نیروی وارده را به سازه منتقل کند و ششمین خط قرمز مربوط به اتصال نما است. به این معنی که اتصال نما به تکیه‌گاه یا سازه باید از طریق پیچ، جوش یا سایر اتصالات صورت بگیرد و نباید روی مقاومت اصطکاکی ناشی از وزن قطعه نما حساب شود.
این خطوط قرمز در سه دسته مقررات، آیین‌نامه و دستورالعمل فرادست ساختمانی به‌صورت جزئی‌تر توضیح داده شده‌اند. به‌عنوان مثال در مبحث ۴ مقررات ملی ساختمان آمده است سطح خارجی ساختمان باید با مصالح و روش مناسب ایمن، بهداشتی و بادوام نماسازی شود تا مقاومت کافی داشته باشد. ضمن آنکه براساس این مقررات نمای شیشه‌ای پیوسته برای ساختمان‌ها ممنوع عنوان شود و تاکید شده مصالح نما باید اتصال کافی و مناسب داشته باشد تا خطر فروریختن و جداشدن نداشته باشد.
همچنین در مبحث پنج این آیین‌نامه تصریح شده استفاده از سنگ نباید خطری برای ایمنی افراد و محیط داشته باشد. در مبحث ۲۲ این آیین‌نامه نیز عنوان شده برای آنکه عملکرد صحیح بخش‌های مختلف معماری، سازه و تاسیسات از نظر ایمنی و بهداشت و حفظ پایداری قطعات نما حفظ شود، باید کنترل‌های لازم و تقویت اجزا آسیب‌پذیر و تعمیر آنها انجام شود.
علاوه بر این در آیین‌نامه ۲۸۰۰ (آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله) درخصوص نحوه اجرای نماهای مختلف ساختمان با استفاده از مصالح مختلف نیز الزاماتی آورده شده است. به‌عنوان مثال درخصوص چگونگی استفاده از آجر در نمای ساختمان تاکید شده پس از احداث دیوار پشت باید با مفتول و اتصال مناسب، خطر ریزش مهار شود یا آنکه درخصوص نمای سنگی تاکید شده باید با مهار مناسب از جداشدن و فروریختن هنگام زلزله جلوگیری شود. به این معنا که دیوار خارجی باید مستقیم با اعضای سازه نگهداری و متصل شوند. در واقع اتصالات نما به سازه باید به گونه‌ای باشد که تغییر مکان نسبی ناشی از نیروها و بارهای زلزله را تحمل کند.
لایه سوم از این مقررات به ضابطه ۷۱۴ معروف است که مطابق محتوای آن در طراحی و اجرای نما باید سه فاکتور بررسی شود: اول آنکه سیستم اتصال نما به تکیه‌گاه قادر به تحمل نیروهای وارده به نما ناشی از بار باد، زلزله و ضربه‌ها باشد. دوم آنکه تکیه‌گاه توان انتقال بار به سازه را داشته باشد و سوم آنکه نما باید تحمل جابه‌جایی نسبی را داشته باشد.
در این مقررات تاکید شده اگر چه نمای سنگی به دلیل دارا بودن زیبایی ظاهری و هزینه نگهداری پایین به یکی از رایج‌ترین مصالح مورد استفاده در نمای ساختمان‌ها تبدیل شد اما از آنجا که وزن سنگ در مقایسه با سایر انواع نماها بیشتر است باعث میشود نیروی زلزله بیشتری به آن وارد شود و در صورتی که مهار نامناسب داشته باشد باعث جداشدن سنگ از سطح نما و سقوط آن میشود. از این رو در این نوع نما که وزن نما با ملات یا چسب تحمل میشود، «مهارهای مسلح‌کننده» (نوع مطلوب سیستم‌های مهار نما) اجباری است، چراکه نمای چسبانده شده حساس به جابه جایی است و در اثر شتاب زلزله قطعه آزاد شده و نهایتا سقوط می‌کند.
با وجود تاکید بر رعایت الزامات خاص اجرای نمای ساختمان‌ها در ضوابط و مقررات فرادست به ویژه نحوه اجرای نمای سنگی، یافته‌های کارشناسان و مدیران شهری از اوضاع شهر تهران نشان می‌دهد خطوط قرمز مربوط به نما، در ساختمانهایی که دست‌کم از دهه ۸۰ به بعد ساخته شده‌اند نه تنها رعایت نشده است بلکه ضوابط ساختمانی مربوط به این بخش از ساخت وساز، پشت نمای ساختمان‌ها دفن شده است و همین نادیده‌انگاری راز لرزه‌ای نماهای آماده سقوط در شهر‌ها است که آخرین مورد آن در زلزله اخیر استان کرمانشاه تجربه شد.
سقوط نماهای سست و مستعد ریزش ناشی از زلزله سه خطر را برای شهروندان در حین وقوع زلزله به همراه دارد. خطر اول اینکه شهروندان اطراف این ساختمان‌ها دچار صدمه‌های جانی در اثر ریزش و پرتاب مصالح نمای ساختمان‌ها می‌شوند. خطر دوم اینکه کارآیی ساختمان پس از ریزش عمده دیوارها و نمای ساختمان از بین می‌رود بنابراین احتمال بازسازی ساختمان از بین می‌رود. خطر سوم نیز به شوک روانی پس از ریزش این نماها بازمی‌گردد. تجربه نشان داده است این نماهای ساختمانی هنگام ریزش صدای قوی تولید می‌کنند که تا مدت‌ها بعد بازماندگان زلزله در شوک صدای ناشی از این ریزش باقی می‌مانند.
مشاور ریس سازمان نظام مهندسی کشور در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری - تحلیلی «شهر فردا»، با اشاره به وضعیت نماهای ساختمانی می گوید: نماهای ساختمانی بکار گرفته شده در ایران بومی نبوده و هیچ تناسبی با اقلیم ایران ندارد. از سوی دیگر شرایط ایمن در بکارگیری آنها رعایت نشده و در هنگام زلزله و با کمترین تحریکی امکان ریزش آنها وجود دارد.
وی می افزاید: ریزش نماهای شیشه ای و میزان خسارت و تلفات احتمالی آن جای بحث ندارد اما همین نگرانی برای ساختمانهایی که با کامپوزیت و انواع سنگ نما گرفته اند وجود دارد.
به گفته غفاری، نمای ساختمان بر اساس آئین نامه 2800 ساختمان باید به سازه متصل شود در حالیکه نماهای جدید با کمترین اتصال فیزیکی به سازه آماده سازی می شوند، چنانکه در زلزله کرمانشاه دیده شد ریزش نماها ساختمان همه‌گیر بوده است.
مدیرکل اسبق دفتر تشکل های مهندسی وزارت مسکن و شهرسازی معتقد است با وجود قانون به علت نبود بازرسی های محکم وجود مشکلات عدیده در ساختمان سازی قابل انکار نیست چرا که ناظر در خدمت صاحب ملک بوده و به ازای گرفتن حق نظارت اقدام به تایید ساختمان می کند این در حالیست که ساختمانهای تهران در حین ساخت نیاز به نظارت بازرسانی دارند که در خدمت صاحبان املاک نباشند.
