نگاهی برملاحظات پدافند غیرعامل در حوزه مدیریت شهری

تمامی کارشناسان فنی حوزه‌های عمرانی، معماری و شهرسازی که با مسائل فنی شهر ارتباط دارند، امروزه باید اطلاعات جامع و کاملی از مدیریت شهری داشته‌ باشد و با تلفیق نکات پدافندی در مصون‌سازی و ایمن‌کردن شهر موثر باشند.

 به گزارش خبرگزاری فارس از سنندج، ششم الی دوازدهم آبان ماه به عنوان هفته پدافند غیرعامل نام‌گذاری شده که در حوزه مصون‌سازی کشور از عوامل و تهدیدات انسان‌ساز در بخش‌های مختلف همواره مورد توجه بوده و هست،که در این نوشتار نگاهی برملاحظات پدافند غیرعامل در حوزه مدیریت‌شهری با محوریت صنعت ساختمان داریم.

گستردگی حوزه فعالیت‌های شهرداری‌ها و فشرده‌بودن برنامه‌های روزانه مدیریت‌شهری در تمامی شهرداری‌های کشور، مراجعات شهروندان و درخواست‌های  دیگر ادارات و سازمان‌های سطح شهرو تلاش برای جلب رضایت عمومی در ساعات اداری و غیراداری، ذهن تمامی مدیران و کارشناسان این عرصه را به شدت درگیر نموده بطوری که در مقایسه‌ای ساده نمی‌توان وضعیت‌کاری زحمتکشان شهرداری را با دیگر ادارات مقایسه کرد، ولی این کارهای روزمره هیچگاه دلیلی برای بی‌توجهی شهرداری‌ها به امر مصون‌سازی شهر در مقابل تهدیدات طبیعی  و انسانی نبوده و نیست و تلاش برای  ایمن‌سازی شهر امری است بسیار ضروری که کارشناسان فنی و شهرسازی باید در کنار امورات روزانه خود همواره برنامه‌ریزی داشته و نکات پدافند غیرعامل را در کارهای فنی و شهرسازی اعمال می‌نمایند و از طریق مدیریت پدافند غیرعامل شهرداری نیز در تحقق سیاست‌های ابلاغی سازمان پدافند غیرعامل همت می‌گمارند.

شناخت کامل و جامع از زیرساخت‌ها و دارایی‌های شهر اعم از پراکندگی جمعیت، مراکز سیاسی، شریان‌ها و مسیرهای ارتباطی، پایانه‌های مسافربری، مراکز صنعتی مهم داخل شهر، خطوط نیرو (آب، برق ،گاز) مهم‌ترین مراکز بهداشتی و درمانی سطح شهر تاسیسات بیسیم و مخابراتی حوزه مدیریت شهری، وضعیت خدمات موتوری و لجستیکی شهرداری، پناهگاه‌های سطح شهر، مراکز اسناد شهرداری و سرورهای پردازش اطلاعات مدیریت‌شهری یک ضرورت است، ولی در این مقاله تاکید موضوع ساختمان‌ها به عنوان کالبد اصلی در حوزه پدافند بیشتر مورد توجه بوده و هست.

هدف پدافند غیرعامل:

تمامی کارشناسان فنی حوزه‌های عمرانی، معماری و شهرسازی که با مسائل فنی شهر ارتباط دارند، امروزه باید اطلاعات جامع و کاملی از مدیریت شهری داشته‌ باشد و با تلفیق نکات پدافندی در مصون‌سازی و ایمن‌کردن شهر موثر باشند، از آنجایی که هدف اصلی پدافند غیرعامل استمرار فعالیت‌های زیربنایی، تامین نیازهای حیاتی، تداوم خدمات‌رسانی عمومی و تسهیل در اداره کشور و شهرها در شرایط تهدید و بحران، تجاوز خارجی، حفظ بنیه دفاعی به هنگام حملات خصمانه و مخرب دشمن از طریق اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل و کاستن از آسیب‌پذیری مستحدثات و تجهیزات حیاتی  و حساس است، لازم است که در عرصه صاحبنظران عرصه ساختمان نیز در این زمینه به دانش روز حوزه‌های مصون‌سازی شهر در تسلط  داشته باشند.

در این بخش از مقاله برای درک بیشتر ملاحضات پدافند غیرعامل نگاهی اجمالی به حوزه‌های امنیت شهری داریم، می‌توان گفت: امنیت به عنوان یکی از شاخص‌های پیشرفت، همواره مورد توجه همه کشورهای دنیا بوده و هست که کشورهای در حال توسعه نیز غافل نبوده و نیستند و از آنجایی که ایران یکی از 10 کشور آسیب‌پذیر جهان است و طبق آمار جهانی از 40 نوع بلایای طبیعی به ثبت رسیده  در جهان 31 نوع آن در ایران به وقوع پیوسته است.

در گزارشی که از سوی موسسه  اقتصاد و صلح (ILP)در باره شاخص‌های صلح جهانی در سال 2016منتشر شده است، کشورمان علاه بر قرارگیری در یک منطقه ناامن در رتبه 133جهان قرار گرفته است، این رتبه‌بندی بر اساس 24 شاخص مختلف از جمله نرخ قتل، هزینه‌های نظامی، درک مجرمیت و سطوح تروریسم انجام شده است.

بر اساس آمارهای ارایه شده توجه به مدیریت بحران در تمامی حوزه‌ها  به خصوص صنعت ساختمان که قریب به 50 درصدحوادث سالانه را به خود اختصاص داده است یک ضرورت است.

مبحث 21 مقررات ملی ساختمان، نکته پدافند غیرعاملی در صنعت ساختمان

موضوع رعایت مبحث 21 مقررات ملی ساختمان امروزه در اکثر شهرهای کشوربه عنوان تفاهم‌نامه‌ای عملیاتی در بین شهرداری‌ها، ادارات کل راه و شهرسازی و نظام مهندسی ساختمان استان‌ها در اولویت کاری متولیان امر ساختمان قرار گرفته که شناخت بیشتر متولیان امر از این امر و التزام به عمل آن یک ضرورت است وباید جزء فعالیت‌های اصلی شهرداری‌ها در نظر گرفته شود.

با اشاره به سوابق اداری این مهم می‌توان گفت: در سال 1391با تصویب مبحث21مقررات ملی  ساختمان بصورت رسمی وارد این صنعت حساس شده و طبق تعریف ارایه شده برای آن، شامل مجموعه اقدامات فنی و مهندسی است که با بکارگیری آن‌ها بتوان کاهش آسیب‌پذیری، ارتقاء پایداری ملی و تداوم فعالیت‌های ضروری در زمان وقوع بحران (با تاکید بر بحران‌هایی که وقوع عامل وقوع آن‌ها انسانی است) را حاصل نمود.

از آنجا که عامل بیش از 80 درصدحوادث،خطاهای انسانی است لذا حرکت به سمت ایمن‌سازی بدون توجه به ملاحظات پدافند غیرعامل امکان‌پذیر نخواهد بود.

در حال‌ حاضر و بر اساس ضوابط مبحث 21 مقررات ملی ساختمان پ، ملاحظات پدافند غیرعامل برای سه‌گروه از ساختمان‌ها (که ساختمان‌های مسکونی از 4 تا 20 طبقه را شامل می‌گردد) به تفکیک حوزه‌های شهرسازی و معماری، سازه و مصالح مقاوم و تاسیسات مکانیکی و برق در نظر گرفته شده است و با تعاریفی که برای بناهای بلند به شرح ذیل ارائه شده، ساختمان‌های بلندمرتبه تا 20 طبقه مشمول رعایت ملاحظات پدافند غیرعامل می‌شوند.

*هر بنایی که ارتفاع آن (فاصله قائم بین تراز کف بالاترین طبقه قابل تصرف تا تراز پایین‌ترین سطح قابل دسترسی برای ماشین آتش‌نشانی )از 23متر بیشتر باشد، ساختمان بلندمرتبه محسوب می‌شود.(سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور)

*ساختمان‌هایی بالای 6 طبقه (ضوابط و مقررات شورای عالی معماری و شهرسازی مصوب 1377)

*ساختمان‌های بالای 12 طبقه (طرح جامع تهران مصوب 1386)

با توجه به بررسی‌های انجام شده، تاکنون در میان استان‌های کشور، فقط استان قزوین  توانسته در حوزه شهرسازی و معماری، با تهیه چک لیست‌های مربوطه و تعامل حاصله با مبادی ذیربط  استانی این موضوع را عملیاتی نماید، البته ناگفته نماند در شورای پدافند غیر عامل استان کردستان نیز این چک لیست نهایی تدوین شده و بزودی به کلیه دستگاه‌های ذیربط اعلام می‌گردد و سازمان نظام مهندسی، شهرداری‌ها و اداره‌کل راه و شهرسازی نیز بر اساس تفاهم‌نامه تدوین‌شده خود را ملزم به تحقق آن دانسته و دروه‌های آموزشی تخصصی نیز در این عرصه برای کارشناسان مربوطه تدوین شده است.

طبق اقدامات کارشناسی و آسیب‌شناسی انجام شده، مهم‌ترین علل عدم‌توجه به ملاحظات پدافند غیرعامل در صنعت ساختمان که بخش بیشتر آن نیز شامل ساختمان‌های بلندمرتبه می‌باشد، نامتجانس و نامانوس بودن و عدم ایجاد ارتباط مناسب مبحث 21 با سایر مباحث 3،12،22 مقررات ملی ساختمان بوده است.

از آنجایی اخیرا ویرایش جدید این مبحث در دستور کار قرار گرفته با توجه به آمار حوادث ساختمانی و تعدد بحران‌های کشور مانند حجم بالای بافت‌های فرسوده، فرونشت‌ها و از همه مهم‌تر احداث ساختمان‌ها توسط افراد فاقد صلاحیت، در کنار تهدید مهم و بالقوه مانند زلزله پیشنهاد می‌گردد موارد ذیل در پیش‌نویس جدید مبحث 21 مقررات ملی ساختمان  به نحو مقتضی  اصلاح و اعمال شود.

1- در حال حاضر طیف وسیعی از تهدیدات انسان ساز سهوی و یا عمدی غیر‌نظامی در مبحث21(ازجمله تخلفات ناشی از توجه به اصول فنی و ایمنی، استفاده از مصالح غیراستاندارد و بکارگیری افراد فاقد صلاحیت است) در حوزه صنعت ساختمان مغفول مانده و این مهم در هیچ یک از مباحث 22 گانه دسده نشده است.

از آنجایی که با دقت در آمار حوادث مشاهده می‌گردد تعداد جان‌باختگان کشور به واسطه تهدیدات با منشاء انسانی و غیر نظامی به مراتب بیشتر از شهدای صحنه‌های نبرد نظامی و امنیتی بوده است، لذا ضروری است، تهدیدات انسان ساز غیرنظامی در ویرایش جدید مبحث 21 مقررات ملی ساختمان مورد بررسی و به عنوان مهم‌ترین تهدیدات در صنعت ساختمان دیده شود.

2- محدود نمودن ضوابط پدافند غیر‌عامل در صنعت ساختمان به یک مبحث نه تنها کمکی به ترویج آن نمی‌نماید، بلکه سبب عدم برقراری ارتباط بین این مبحث با سایر مباحث خواهد شد، لذا رسوخ مبحث 21در دیگر مباحث ضروری است، به طوری که یک ساختمان در مرحله‌ای براساس مباحث موجود در برابر تهدید زلزله طراحی می‌شود  و در مرحله دیگر بر اساس مبحث 21در برابر تهدیدات نظامی طراحی می‌شودکه می‌توان این دو اقدام مجزا در یک مرحله انجام شودو اثرات اندرکنشی تهدیدات دیگری مانند آتش‌سوزی نیز مورد توجه قرار گیرند.

3- طبق قانون مدنی کشور سوئیس صاحبان بلوک‌های آپارتمانی موظفند  به تعداد ساکنین، فضای امن پناهگاهی ایجاد نمایند  به نحوی که هر فرد  بتواند در حداقل زمان ممکن خود را به فضای امن برساند.

در کشورمان این موضوع می‌تواند با تعامل قرار گرفتن مبحث 21 با مبحث 22(نگهداری و تعمیر ساختمانها )  اجرایی شده و با نگاهی جامع تر تهدیدات زمان بهره‌برداری ساختمان‌ها نیز مورد توجه و برنامه‌ریزی اصولی قرار گرند.

4- مطالعات دقیق و مهندسی از ملزومات پروژه‌های ساختمانی بوده تا جایی که عدم توجه کافی به آن هزینه‌های گزافی را به بیت‌المال یا سرمایه‌گذاران خصوصی تحمیل می‌نماید، لذا سازمان‌های نظام مهندسی ساختمان در هر استان می‌تواننددر این مهم سازمان پدافند غیرعامل را یاری دهند و نهایتا به گونه‌ای  برنامه‌ریزی گردد تا هر پروژه عمرانی (در صنعت ساختمان )که نیاز به استعلام، مطالعات و اقدامات پدافند غیر‌عامل دارد با همکاری طرفین مورد بررسی و اقدام قرار گیرد.

5- ساختارسازی پدافند غیرعامل در سازمان‌های نظام‌مهندسی ساختمان استان‌ها، آموزش و توجیهه مهندسان جهت تکمیل چرخه پدافند غیرعامل در صنعت ساختمان و نظارت مستمر بر این اقدام، از عوامل موثردر کاهش آسیب‌پذیری می‌باشد، استمرار این مهم با توجه به جایگاه و اعتماد عمومی مردم به مهندسان در جامعه سبب گسترش و فرهنگ‌سازی مقوله پدافند غیر‌عامل در سطح جامعه خواهد بود.

نتیجه گیری

مدیریت ساخت و ساز و احداث  ساختمان‌ها به عنوان کالبد اصلی شهر در برابر تهدیدات و حوادث طبیعی و غیرطبیعی (انسان‌ساز)در مصون‌سازی شهر به عنوان یک امر مهم همواره مورد توجه مدیران شهری بوده و هست که علاوه بر طراحی اولیه شهر و تعیین کاربری‌های آن، اعمال نکات پدافند غیرعامل در صنعت ساختمان با عملیاتی‌نمودن  مبحث 21 مقررات ملی ساختمان  و اجرای چک لیست‌های تخصصی این حوزه بسیار حایز اهمیت بوده که باید متناسب با رشد تکنولوژی و علم روز و حذف موانع و مشکلات در اجراء در ویرایش های نهایی  مبحث مد نظر قرار بگیرد، البته از آنجایی که موضوع پدافند غیرعامل  و مقابله با تهدیدات انسان‌ساز دارای پیچیدگی بسیار بالایی است و متناسب با پیشرفت علم روز پیشرفت می‌کند، متولیان شهری باید برای مصون‌سازی شهر هم‌سو با تهدیدات روز پیشرفت کرده و نکات پدافندی بروزتری بکار بگیرند.

از آنجایی که تمامی نیروهای انسانی و تجهیزات امدادی و خدماتی مورد استفاده در زمان رویدادها از ساختمان‌های موجود در شهرها مثلا، ساختمان آتش‌نشانی، ساختمان هلال‌احمر، بیمارستان‌ها و .... خارج می‌شود ،مهم‌ترین کار در مصون‌سازی شهر و ایجاد آرامش بیشتر در افکار عمومی رعایت نکات پدافند غیرعامل و رعایت نکات ایمنی در این اماکن است که باید در کمترین زمان ممکن این مهم در استان‌ها عملیاتی شود.

دقت بیشتر در رعایت نکات پدافند غیرعامل در روستاهای حومه شهرها که در آینده نزدیک به عنوان نواحی منفصل شهری به شهرها الحاق می‌شوند باید به عنوان یک ضرورت در حال حاضر از سوی فرمانداری‌ها نظارت شود تا دیگر در آینده شاهد اسکان بیش از 75 هزار شهروند در ناحیه منفصل شهری نایسر سنندج نباشیم  که حداقل‌های ایمن‌سازی و مباحث ملی مقررات ساختمان در آن رعایت نشده  و با کوچکترین اتفاق متاسفانه باید شاهد حوادث و بحران‌های سختی باشیم .

نکته مهم دیگری که در این نوشتار به آن رسیده‌ایم، برای اعمال نکات ایمنی و مباحث‌های 22 گانه مقررات ملی ساختمان در شهرها  باید شهروندان در زمان ورود به عرصه صنعت ساختمان شروع کارهای ساخت و سازی خود را از ادارات مجوز فعالیت اخذ نمایند تا شرایط نظارت کارشناسان بر ساخت و سازها مهیا شود که محدودیت‌های قانونی در حوزه اراضی قولنامه‌ای داخل شهرها به عنوان معضل اصلی ساخت و سازها، شرایط بسیار بدی را برای تشویق شهروندان به قانون شکنی مهیا نموده که باید با همت متولیان امر در سطح کشور و استان‌ها این معضل ریشه‌کن شود و شهروندان بر این باور نباشند که چون شهرداری مجوز نمی‌دهد سلیقه‌ای ساخت‌و‌ساز کنند و به این فکر که بعدا جریمه‌اش را می‌دهیم، شاهد ساخت خانه‌های غیراستاندارد و غیرایمنی در شهرها باشیم.

اسعد فرهادی، مدیر پدافند غیرعامل شهرداری سنندج