هتلهای اصفهان که اصفهانی نیست!
۷ شهریور ۱۴۰۲
معمار شهر - به گزارش اصفهان زیبا؛ قصری باشکوه از شما میزبانی میکند و فرهنگ مراکشی را به خوبی میتوانید در این هتل حس کنید. شما در مدت اقامت خود حس میکنید که در مکانی محلی و بومی، با رنگ و شکل سنتی در این سرزمین اقامت دارید.منبتکاریهای ظریف و خاص در کنار شیشههای رنگی، این هتل را خاص و دلربا کرده است. اتاقهای این هتل همچون اتاقهای پادشاهان دکور شده است و سرزندگی و شادابی در آنها موج میزند.پردههای حریر، پنجرههایی با شیشههای رنگارنگ و پنلهای چوبی با طرحهای سنتی همه با هم اقامتی رؤیایی را برای شما رقم میزنند. همه اتاقها به اینترنت بیسیم مجهز هستند و امکاناتی همچون تهویه، مینیبار، جعبه کمکهای اولیه در آنها وجود دارد.دسرهای رنگارنگ، غذاهای محلی با منویی متنوع و نوشیدنیهای خاص در رستوران جذاب هتل، در انتظار مهمانان است. صبحانه نیز در تنوع بسیار هر روزه در شکل و شمایل سنتی برای مهمانان سرو میشود. هر خوردنی که نمادی از فرهنگ مراکشی باشد، در رستوران و کافه این هتل پیدا خواهید کرد.شاید با خواندن توصیفی از یکی از هتلهای مراکش، دلتان بخواهد شبی را در آن سپری کنید. هتل، یکی از مهمترین مراکز گردشگری دنیا حساب میشود و انواع مختلفی دارد. آنچه امروزه بر آن تأکید میشود، تجربه حاصل از اقامت در هتل است که بر ذهن گردشگر حک میشود.در توصیف هتل مراکشی همه چیز از پذیرایی تا اتاقها و نما و معماری ساختمان شما را یاد فرهنگ مراکش میاندازد، بدون آنکه آن را دیده باشید. هتلها میتوانند همیار خوبی برای ارتقای تجربه فرهنگی گردشگر باشند.در این گزارش تلاش کردیم در مصاحبه با مسعود موسویزاده کاشیپز، پژوهشگر معماری، و وحید مهدویان، معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان، نگاهی به وضعیت هتلهای اصفهان از منظر تناسب با بافت و فرهنگ اصفهان داشته باشیم.موسویزاده کاشیپز درباره اهمیت هتلداری در اقتصاد فرهنگی میگوید: کسب وکار هتلداری در حوزه گردشگری و اقتصاد فرهنگی تعریف میشود و معماری هتل متناسب با سیمای هر شهر، خصوصیات فرهنگی خاص خود را دارد. ساخت هتل یک سرمایهگذاری در حوزه گردشگری است؛ لذا این موضوع در حوزه اقتصاد فرهنگی
(Cultural economy) تعریف میشود که میتواند حلقه اتصال گردشگری و معماری هتل باشد.
(Cultural economy) تعریف میشود که میتواند حلقه اتصال گردشگری و معماری هتل باشد.
خدمات فرهنگی به گردشگران ارائه نمیشود
او درخصوص تناسب هتلهای اصفهان با معماری شهر و معرفی وضعیت فرهنگی اصفهان، اینطور توضیح میدهد: هتل از طرفی خدماتی را ارائه میدهد که سرمایهگذار با آن هدف سرمایهگذاری کرده و میخواهد از آن بهرهبرداری اقتصادی داشته باشد؛ ولی از سوی دیگر اصفهان ابعاد فرهنگی و سابقه تاریخی خودش را دارد و از نظر میراث فرهنگی در دنیا شناخته شده است. وقتی گردشگر خارجی یا داخلی در این هتلها اقامت میکند، انتظار دارد از این ویژگیهای گردشگری در محیط شهر، محیط هتل یا اقامتگاه بهرهمند شود.
موسویزاده میافزاید: در چند سال اخیر موجی در راهاندازی اقامتگاههای بومگردی وجود داشته و گفته میشود حدود پنجهزار اقامتگاه گردشگری در کشور راهاندازی شده است که با مشکلاتی روبهرو هستند و بعضی رو به تعطیلی میروند؛ چراکه ظرفیتهای گردشگری که در آن بوم وجود دارد را معرفی نمیکنند. بسیاری از هتلهای سنتی اصفهان نیز در همین وضعیت قرار دارند. آنها نهتنها معرفی خوبی از وضعیت فرهنگی و پیشینه میراثی اصفهان ندارند، بلکه تجربه گردشگرانی که به بعضی ازآن اقامتگاهها میروند را دستکاری کرده و موجب تأثیر منفی روی تجربه سفر آنها میشوند.موسویزاده معتقد است در برنامهریزی اقتصادیفرهنگی در هتلها و اقامتگاهها باید دو بخش عملکرد (روح فضا) و کالبد بنا را در نظر گرفت و دراینباره بیان میکند: کالبد بنا عناصر فیزیکی مثل سقف، کف، دیوار، تأسیسات و مبلمان امکاناتی فیزیکی است که در اختیار مسافر است؛ اگر هتل نوساز باشد، این کالبد توسط تیمی طراحی شده و آماده استفاده برای بهرهبرداری امروزی میشود. چه کالبد، نوساز باشد چه مرمتی لازم است متناسب با عملکردهای آتی هماهنگ و پاسخگو باشد؛ برای مثال بیشتر هتلهای سنتی خانههایی بودند که خانوادههای پرجمعیت در کنار هم زندگی میکردهاند. امروز آنها به هتلی تبدیل میشوند که ممکن است در هر پالسی از سرویسدهیاش 60 نفر بخواهند چند روز را کنار هم زندگی کنند. پس لازم است بنا برای این تعداد استفادهکننده و براساس سرانههای استاندارد عملکردی تجهیز شود. به طور مثال در معماری سنتی ایران تأسیسات غیرفعال بوده، یعنی موتورخانه وجود نداشته است، استفاده از حوضخانه، قسمتهای آفتابگیر یا نسرد وجابهجایی فصلی داخل خانه از کارهایی بوده که در فصلهای مختلف سال صورت میگرفته تا استفادهکننده که همان چند نفر اعضای خانواده را شامل میشده در هر فصل شرایط محیطی مناسبتری را بهدست آورند. ولی وقتی همان خانه به هتلی تبدیل میشود که قرار است 60 نفر را در اتاق شخصی و با تردد محدود خدماتدهی کند، امکان جابهجایی وجود ندارد و تأسیسات سرمایش و گرمایشی لازم است.
تبدیل خانههای سنتی به هتل با حفظ ارزشهای میراثی و فرهنگی
به اعتقاد این پژوهشگر معماری، در فرایند مرمت، ساختمان باید تجهیز شود و از نظر کالبدی تغییراتی در بنا ایجاد شود که به عنوان هتل قابل بهرهبرداری باشد. مثلا برای هر اتاق سرویس اختصاصی نصب شود و یک آشپزخانه بهداشتی و استاندارد با تجهیزات صنعتی کامل ایجاد شود که بتواند غذای مهمانها را تهیه کند.در تبدیل خانه به هتل، قسمتهایی اضافه میشود و مجبور به تغییر کالبد بنا هستیم حتی ممکن است از بام یا زیرزمین خانه که قبلا چندان مورد استفاده نبوده نیز استفاده کنیم. البته این مرمت باید به گونهای باشد که آگاهانه باشد و بنا را با حفظ ارزشهای میراثی و فرهنگی و بهترین صورت به بهرهبرداری برساند.او با بیان اینکه در اصفهان این اتفاق به خوبی انجام نمیشود، بیان کرد: اکثر معماران توجهی به این موضوع ندارند که کالبد قدیمی نمیتواند پاسخگوی نیاز امروزی برای هتل و اقامتگاه باشد و لازم است در حین مرمت بهروزرسانی یا تجهیز شود. از طرفی سازمان میراث فرهنگی به علت نداشتن اطلاعات درست و نظارت صحیح برای مرمت بناها مجوز صادر میکند.او میافزاید: امروزه اگر یک شهروند بخواهد یک ساختمان چهار طبقه معمولی را بسازد باید از شهرداری پروانه بگیرد و سازمان نظام مهندسی چهار نفر را به عنوان طراح معماری، طراح سازه، طراح تأسیسات و طراح تأسیسات برقی و الکترونیکی و چهارمهندس دیگر که بر کار نظارت کنند، معرفی میکند؛ ولی هیچکدام از این مکانیزمها در مرمت بناهای ارزشمند تاریخی اصفهان وجود ندارد و هر شخصی با کمترین مهارت دست به کار مرمت بنا میشود و نظارتی بر کار او نیست؛ حتی بر تأسیسات برقی که میتواند خطر جانی داشته باشد نظارتی وجود ندارد و پیمانکار مرمت بدون هیچ استانداردی پروژه را تکمیل میکند.موسویزاده کاشیپز میگوید این معضل در هتلهای نوساز هم وجود دارد، اعطای درجهبندی هتلها به جای آنکه براساس ضوابط باشد، براساس روابط است، از آنجایی که از استاندارد هتلهای زنجیرهای در کشور محرومیم و سازمان بالادستی بر این درجهبندی نظارت ندارد، ممکن است هتلیهایی داشته باشیم که دارای نشان پنج ستاره باشد؛ ولی حتی خدمات و امکانات هتل چهار ستاره را هم نداشته باشد. در دنیا گروهی از هتلها دارای برندینگ مستقل هستند و برندخودشان را بر اساس ظرفیتهای کالبدی یا تاریخی بنا یا محیط تعریف میکنند که بسیاری از هتلها در اصفهان در قالب همین هتلهای مستقل قابل تعریف هستند.هتل؛ آمیزهای از تجربه فرهنگی و گردشگری
پژوهشگر معماری در ادامه سراغ تجربه اقامت در هتل میرود و میگوید: وقتی گردشگر در هتل اقامت میکند، در طول این مدت یک تجربه فرهنگی گردشگری را با خود به همراه میبرد، البته نوع درک مسافران از خدمات گردشگری قابل طبقهبندی در سطوح متفاوت است که از نظر آماری طبقهبندی تجارب گردشگران در هرم تجربه مخاطب تقسیمبندی میشود. تعداد کمی از افراد این جامعه آماری در رأس هرم قرار میگیرند و درک آنها شامل تشخیص عمیق، آگاهی و مزیت اصلی هنری و تاریخی مکان گردشگری میشود. در سطوح میانی افرادی هستند که فقط محیط فیزیکی و رفتار کارکنان و نام مکان گردشگری برای آنها اهمیت دارد.موسویزاده میافزاید: در سطوح پایینتر فقط مزیتهای خدمات پذیرایی و غذا را درمییابند. این افراد هستند که با حضور در هتل احساس خوشایندی دارند یا فقط رفاه هتل را مد نظر خود قرار دادند. پایینترین سطح که بیشترین تعداد افراد هستند، اطلاعی از مزیتهای گردشگری ندارند و صرفا به حضور در مکانی جدید و در دوره زمانی سفر دلخوشاند. بیشتر هتلهای ما امروزه تمرکزشان روی گروه کف هرم است و افتخار اینگونه هتلها از صنعت وسیع گردشگری این است که یک اتاق را در اختیار یک نفر قرار دهند تا یک شب یا چند شب را در آن بگذراند؛ ولی حتی خوراک فرهنگی مناسبی در مقابل پولی که مسافر میدهد در اختیارش قرار نمیگیرد. چراکه مسافر این نیاز را حس نمیکند تا درمقابل هزینهای که پرداخت میکند، شناخت و تجربه ارزندهای از سفر را بهدست بیاورد.او اعتقاد دارد وقتی بنایی برای تبدیلشدن به هتل تجهیز میشود، اگر هوشمندانه عمل شود باید در مقابل هرکدام از سطوح نیازهای مخاطب، خدمات درخور و مفیدی را ارائه و تشخیص دهد. اگر محصولی فرهنگی را در اقتصاد هنر عرضه میکند، باید بداند به کدام یک از این نیازها پاسخ میدهد؛ زیرا مخاطب از نظر سطح بهرهمندی یا درک از رویداد یا حضور در هتل، در طبقات مختلف این هرم جای میگیرد.برای نمونه مراسمی در چهلستون برگزار میشود شاید از 500 نفر بازدیدکننده فقط 20 نفر بدانند این بنای تاریخی از نظر معماری چه ویژگیهایی دارد و ارتباط باغ با بنا را تشخیص دهند و موقعیت اقلیمی اصفهان را بدانند و به این حد از درک رسیده و قادر باشند از تجربه هنری کامل (Artistic experience) لذت ببرند.اما در سطوح پایینتر افراد زیادی هستند که گاهی سطح بهرهمندی آنها فقط در حد تجربه حضور در یک رویداد است و گذران وقت در آن مکان، تنها تجربهای است که این افراد با خود به همراه میبرند. با وجود اینکه درک گردشگران از نظر آماری بیشتر شامل عوام و سطوح پایینتر میشود، اما منصفانه این است که اگر یک گردشگر هزینهای پرداخت میکند، بابت آن هزینه باید تجربه بالاتری از آنچه قبلا میدانسته را کسب کند.معماران جوان و آگاهی کم از تاریخ
موسویزاده کاشیپز اشارهای به خدمات فرهنگی گردشگری در هتلها میکند و توضیح میدهد: خدمات فرهنگیگردشگری به برندینگ اقامتگاه مرتبط است. برای مثال کاروانسرا ویژگیهای خاص خود را دارد، خانه و حمام تاریخی نیز ویژگیهای خاص خود را دارند؛ اگر در یک هتل نوساز هم هستیم باید همین کار را انجام دهیم و این برند را خلق کنیم. منظور از برند، لگو یا نام تجاری نیست؛ برند آن ویژگیهای انحصاری است که به خاطر اینکه هتل در اصفهان قرار گرفته درمقابل هتلی که در کیش یا مشهد قرار گرفته آن را متمایز میکند.او میافزاید: خلق روایت و داستان، اولین گام برای برندسازی است. گردشگر، تجربه سفر و اقامت در هتل را با خود میبرد و تجربهاش میتواند بخشی از داستان باشد که همه بازیگران گذشته و آینده در شکلگیری و روایت آن میتوانند نقش خود را ایفا کنند. اگر هتل به گردشگر کمک کند تا تجربه بالاتری از غذا خوردن پیدا کند، توانسته درکش را بالا ببرد؛ برای مثال اگر پرسنل از لباس سنتی استفاده کنند، گردشگر با لباس سنتی ایرانی نیز آشنا میشود و مدهای سنتی ایرانی را نیز میبیند. هتلهایی که استانداردهای خاص دارند، وقتی در شهری که ویژگیهای فرهنگی دارد، قرار میگیرند، باید عناصر فرهنگی یا زیباییشناختی شهر را یادآوری کنند. هتل باید از نظر معماری، هنر، تزئینات، صنایع دستی و غذاهای محلی تلاش کند داستان و تجربه مسافر کاملتر شود.پژوهشگر معماری اشارهای به سیمای بیرونی هتل میکند و میگوید: وقتی کالبد به درستی طراحی نشده باشد و یک معمار ناآگاه از ارزشهای فرهنگی اصفهان آن را طراحی کرده باشد همچنین سرمایهگذار برای برندینگش سناریو یا استراتژی نداشته باشد معلوم است که در نمای بیرونی هم فرهنگ طراحی و ظرفیتهای محیطی و تاریخی مد نظر قرار نمیگیرد. آگاهی بسیاری از معماران جوان از فرهنگ و تاریخ ایران و اصفهان پایین است؛ اما بااین وجود با اعتماد به نفس هر پروژهای را میپذیرند و حاضر نیستند مشاور فرهنگی و هنری در کنار خود داشته باشند. به همین دلیل طی سالهای اخیر در شهر اصفهان هتلهای شاخص و اقامتگاههایی که درخور فرهنگ و ارزشهای گردشگری اصفهان باشند، کمرنگ است.ضوابطی برای نمای ساختمانها
اگرچه ارائه خدمات فرهنگی توسط هتلها امری ضروری است، کالبد هتل هم میتواند معرف فرهنگ یک شهر باشد. در سال 1390، در کمیسیون ماده پنج، ضوابط و مقررات شهرسازی و ساختمانی طرح تفصیلی شهر اصفهان به تصویب رسید. در بندهای مختلف این ضوابط، به صورت جزئی درباره اجزای به کاررفته در ساختمان صحبت شده است و یکی از فصول آن مربوط به نمای ساختمان است.برای مثال گفته شده است: رنگ زمینه و غالب شهر اصفهان برای استفاده در بدنه و نمای ساختمانها رنگ کرم و بژ است. (رنگ آجر سنتی) و استفاده از رنگهای روشن شامل قهوهای روشن، آبی فیروزهای، اخرایی، گلبهی با مصالح متناسب و همخوان با معماری اصفهان و مطابق موارد مجاز مندرج در این ضوابط بهعنوان رنگ مکمل و به عنوان تنوع در نما و بدنه ساختمانها، مجاز است.وحید مهدویان، معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان در گفتوگو با اصفهانزیبا درخصوص وظایف شهرداری در خصوص سیمای ظاهری بنا و به خصوص هتلها بیان میکند: سیما و منظر شهری، در حوزه شهرسازی و معماری دغدغه افراد زیادی است و از سال 1389، دستورالعمل سیما و منظر شهری، با همفکری سازمان نظام مهندسی، انجمن مهندسین معمار و جامعه مهندسین معمار آماده و بایدها و نبایدهای سیما و منظر شهری مشخص شد. این دستورالعمل در شورای اسلامی شهر مصوب شد.مهدویان میافزاید: سال 1390 این دستورالعمل در کمیسیون ماده پنج به عنوان یکی از فصول مجموعه ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری طرح تفصیلی، به تصویب رسید. به عبارتی از آن زمان به بعد برای سیما و منظر شهری نیز ضابطهای مشخص تدوین شد، تا قبل از آن ضابطه کلی مبنی بر اینکه 70 درصد ساختمانهای اصفهان باید آجری باشد، وجود داشت. ولی در آن دستورالعمل به جزئیات بیشتری پرداخته شده و نحوه تقسیمبندی نماها، مصالح ممنوعه (شیشه و کامپوزیت) و جزئیات بیشتری توضیح داده شده است و به بایدها و نبایدهای ضوابط سیمای شهری توجه شده، تا یک هارمونی کامل در شهر اصفهان برای سیما و منظر وجود داشته باشد.تلاش برای ایجاد هارمونی در شهر اصفهان از نظر سیما و منظر شهری
او با بیان اینکه نما، جزئی از سیما و منظر شهری است، اظهار کرد: در بحث بنا نیز در دستورالعمل با توجه به اینکه در کدام از نقاط بافت اصفهان قرار میگیرد، نوع مصالح، رنگهای مجاز برای استفاده، درصد بهکارگیری آجر، نوع نما با توجه به ارتفاع و مکان قرارگیری تعیین میشود. حتی درباره نماهای جانبی هم صحبت میشود و باید از ترکیب آجرها برای نماهای مختلف ساختمان استفاده شود و فقط به یک یا دو نما اهمیت داده نشود. برای مثال رنگ مشکی به دلیل تأثیر منفی در روحیه شهر، در نما ممنوع شده و طبیعتا ملاک صدور پروانه و پایانکار، رعایت این اصول و ضوابط است.طبق گفته مهدویان، پیرو این مجموعه ضوابط، کارگروه سیما و منظر شهری از سال 1390 در شهر اصفهان راهاندازی شد. وظیفه این کارگروه، کنترل صحت رعایت این اصول و ضوابط در طراحی نماهاست. ساختمانهایی که در خیابان اصلی یا پنج طبقه به بالا بودند، ملزم شدند طرح خود را به این کمیته بیاورند.در این کمیته که شامل افرادی از نظام مهندسی، میراث فرهنگی، راه و شهرسازی، انجمن مهندسین معمار و چند نفر از معماران بزرگ میشوند، درباره آن طرح نما صحبت میشود و درنهایت بعد از مهر این کمیته، به عنوان نقشه مصوب، عمل خواهد شد و در پایانکار کنترل خواهد شد که ضوابط رعایت شده باشد.درصورت مغایرت، ممکن است با ورود به کمیسیون ماده 100، رأی تخریب نما نیز صادر میشود. طبق آمار، از سال 1393 تا سال 1400، 282 جلسه تشکیل شده و 1700 طرح نما به تصویب رسیده است. از سال 1400 به بعد، 44 جلسه تشکیل و 310 طرح نما به تأیید رسیده است.طرح نمای هتل، باید منعطف باشد
معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان با بیان اینکه عمده نماهایی که در این کارگروه بررسی میشود، مربوط به ساختمانهای بلندمرتبه یا ساختمانهایی حتی کوچک با موقعیت خاص است، تصریح کرد: در دستورالعمل ابلاغ شده به مناطق، حتی بافتهایی که باید به این کارگروه بیاید مشخص شده است؛ اما به طور کل با توجه به اهمیت ساختمان از نظر کاربری، جانمایی و گروه ساختمانی در کارگروه، مورد بررسی قرار میگیرد. یکی از گروههای مهم مربوط به ساختمانهای عمومی ازجمله هتلهاست که طرح آن به این کارگروه وارد میشود و ممکن است طبق نظر کارشناسان چندین بار رفتوبرگشت پیدا کند تا در نهایت طرح نما به تأیید کارگروه برسد.مهدویان میافزاید: در مجموعه ضوابط به برندینگ هتلها نیز توجه شده؛ البته باید طرح، متناسب با هارمونی اصفهان باشد؛ برای مثال بانکی برندینگ خود را داشت و در طراحی بنا باید از سنگ سفید و آرم آبی استفاده میکرد، ولی وقتی در یکی از خیابانهای اصفهان یا در کنار یک برج ساخته شد، اجازه این کار به او داده نشد. در قسمتهایی از طرح بنا از سنگ سفید به صورت محدود استفاده کرد ولی قالب نما آجر شد. درست است یک برندینگ پشت یک هتل، بانک و… وجود دارد ولی آن برندینگ حاکم بر ضوابط و مقررات نیست.او با اشاره به هتل ارگ جهاننما توضیح داد: اخیرا سرمایهگذار، قسمت شرق ارگ را به هتل تبدیل کرده است، ترکیبی که در پنجرههای ارگ یا کنگرههای آن وجود دارد، علاوه بر حجم بالای مصالحی که استفاده شده، نما را سنگین کرده است. برای همین باید نما تلطیف و هماهنگ با بدنههای میدان باشد. طرحی ارائه و مصوب شد که از سنگینی نما کاسته شود. هر هفته جلساتی در کارگروه وجود دارد که طرحهای مختلف مورد بررسی قرار میگیرد.مهدویان میافزاید: خیلی از ساختمانها با نمای کامپوزیت یا ساختمانهایی که ضوابط را رعایت نکرده بودند، با توجه به عدم همخوانی با طرح مصوب، ملزم به تخریب یا اصلاح هستند. ضمانت اجرا وجود دارد؛ چراکه ضوابط، مصوبه طرح تفصیلی گرفت و طبق ماده 34 قانون نظام مهندسی، برای کارفرما، شهرداری و طراحان لازمالاجرا شد و اگر کسی اجرا نکند علاوه بر محدودیتهای انتظامی و اداری، کارفرما یا مالک مشمول ماده 100 قانون شهرداری میشوند. البته در نظر داریم در قسمتی از شهر، دست طراحان را باز بگذاریم که هنوز مصوب نشده و در حد طرح است.با این همه به نظر میرسد متولیان شهر باید تدابیر جدیتری درباره هتلهای اصفهان داشته باشند. تصور کنید اگر اقامتگاههای سنتی را نداشتیم، همانهایی که زمانی صدای خنده بچهها میان دالانهایش میپیچید، عطر شمعدانی دور حوض، توی خانه پخش میشد و رقص نور میان پنجرههای رنگی، گرمابخش اتاقهایش بود، با نگاه به کدام از هتلهای تازهتأسیس اصفهان یاد اصفهان میافتادیم؟ هتلهایی که سالها بعد، برای نسل آینده باقی میماند، فرهنگ اصفهان را با کدام نقش منتقل میکنند و چه حرفی برای گفتن دارند؟
۰۲/۰۶/۰۷