همه خانه‌های ایرانی تا سال 1300 حیاط داشتند

هنر باغ سازی یکی از کهن‌ترین هنرهای ایرانیان است که دارای سنت‌های ارزشمند و قدرتی معنوی بوده و به بهترین وجه به سمت شمال –جنوبی جهت گیری می‌شود. شکل باغ در ایران از دیرباز تا کنون با طبیعت و میزان آب تناسبی کامل داشته، بنابراین از دیرباز باغ‌ها به شیوه‌های گوناگون ساخته شده است.

به گزارش ایسنا، با روی آوردن ایرانیان به دین اسلام، جهان‌بینی اسلامی موجب ترویج باغ‌سازی ایرانی در تمام نقاط ایران شد، بنابراین ایرانیان بهشتی را در این عالم طرح کردند که با خصوصیات این دنیا مطابقت دارد، اما تصویری از آخرت را تداعی می‌کند. با این حال می‌توان گفت باغ ایرانی مزین به نظم و تناسب، برخوردار از حرمت و محرمیت، منزه از بیهودگی و افراط و تفریط، مساعد با قناعت و صرفه‌جویی و مجهز به پایداری است.

یک معمار و شهرساز، باغ‌سازی و باغ‌آرایی در حوضه آبریز مرکزی را بخشی از شیوه زندگی این مردمان دانست و گفت: در باغ، احترام به درخت، سازماندهی فضا و ایجاد چشم‌انداز متمایز به جنگل مشاهده می‌شود.

محمدرضا حائری مازندرانی در ششمین نشست باغ ایرانی با محوریت "باغ ایرانی از منظر معماری ایرانی" در موزه حمام علیقلی آقا سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، با بیان اینکه در اوایل قرن 14 کشاورزی، معماری و شهرسازی در کنار هم قرار داشته و به‌هم پیوسته بودند، اظهار کرد: در این زمان شیوه زندگی با سنت از انسجام کافی برخوردار بود و عامل مهمی در آرامش و آسایش مردم محسوب می‌شد.

وی با اشاره به کتبیه داریوش و ستایش خداوند به دلیل زمین‌ها و نعمت‌های بی‌شمار، گفت: با نگاهی به تاریخ ایران در زمان‌های عیلامی‌ها، ایلخانان و حتی دوره‌های صفویه و قاجاریه شاهد تقابل تاریخی فراوانی در این آثار هستیم که نمونه بارز این تقابل در حافظیه شیراز و چهارطاقی نیاسر قابل مشاهده است.

این کارشناس شهرسازی، با بیان اینکه لایه‌های انباشته شده بر روی یکدیگر سرزمین نام دارد که عامل شکل‌گیری طبیعت، اقلیم، جامع و تمدن هستند، اضافه کرد: سرمایه‌های تمدنی و اجتماعی دانش را می‌سازند که موجب گسترش و توسعه می‌شوند.

حائری با بیان اینکه تمام فضای معماری قوم ایرانی از سه بخش باز، بسته و حیاط تشکیل شده که در تمام معماری ایرانی قابل مشاهده است، تصریح کرد: در طول تاریخ این سه ترکیب هم‌زمان با یکدیگر به صورت خلاقانه در دوره‌های متوالی ارائه شده است.

وی ادامه داد: تا سال 1300 در سراسر خانه‌های ایرانی حیاط قرار داشت، حتی تمام عناصر صرفه‌جویی در انرژی شامل استفاده از انرژی باد، آب و حتی خورشیدی نیز در بسیاری از معماری‌های ایرانی مشاهده می‌شود.

این معمار، دانش بومی را مجموعه‌ای از دانش‌های برخاسته از سرزمین دانست و اظهار کرد: تاکنون کتابی در رابطه با دانش بومی سرزمین ایران نگاشته نشده و در تلاش هستیم تا این کتاب را تدوین و به دانشجویان معماری ارائه دهیم.

حائری با تأکید بر ضرورت استفاده از دانش غرب در کنار بهره‌برداری از دانش ایرانیان، گفت: باید بدانیم که غربی‌ها به چشم یک پدیده خارجی به ما نگاه می‌کنند، بنابراین ضمن استفاده از دانش آنان در معماری به سنت‌ها و دانش خودمان توجه داشته و از آنان برای پیشرفت خود استفاده کنیم.

وی، معماری ایران را به سه دوره از ابتدا تا دوران مادها، از سال 1300 تا 1340 و از سال 1340 به بعد تقسیم کرد و افزود: در دوره مادها معماری بر سه اصل مکان، زندگی و معنا شکل گرفته است. در بین سال‌های 1300 تا 1340 در گیر و دار قرار گرفتن در دنیای مدرن و از سال 1340 تاکنون نظام معنایی کنار رفته و شاهد شکل‌گیری معماری جدید هستیم.

مدیر مسئول فصل‌نامه اندیشه ایرانشهر، مکان را طبیعت، زندگی را آداب و رسوم و معنا را حس زیباپرستی دانست و گفت: معماری سازمان‌یابی آگاهی در فضا است که این آگاهی در دانش معماری ایرانی به وضوح مشاهده می‌شود و نمونه آن در حوضه آبریز زاینده‌رود و بازیابی دوباره آب دیده می‌شود.

حائری با اشاره به کتاب آثار و احیاء که توسط خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی در قرن 7 یا 8 هجری نگاشته شده، اضافه کرد: این کتاب  از 24 باب تشکیل شده که در آن از فن کشاورزی و معرفت اشیاء، زراعت، عمارت و شناخت احوال پرندگان آمده است.

وی با بیان این که دانش بومی به همراه تاریخ شفاهی و کتبی موجب شکل‌گیری مفهوم معماری ایرانی می‌شود، خاطرنشان کرد: تمام معماران ایران زمین بر این دانش مسلط بوده و از آن برای ساخت استفاده می‌کردند.

این معمار با اشاره به رابطه درخت و معماری ایرانی، گفت: درخت عنصر سازنده معماری بوده که به عنوان نرم فضا در نظر گرفته می‌شود، این معماری به‌گونه‌ای است که در زمستان که درختان بی‌برگ هستند معماری مکمل آنان است.

حائری، باغ‌سازی و باغ‌آرایی در حوضه آبریز مرکزی را بخشی از شیوه زندگی این مردمان دانست و اظهار کرد: در باغ، احترام به درخت، سازماندهی فضا و ایجاد چشم‌انداز متمایز به جنگل مشاهده می‌شود.

وی باغ را از نظر معیارهای گونه‌شناسی به دو بخش باغ منظر و باغ هندسی تقسیم‌بندی کرد و ادامه داد: در باغ هندسی شاهد نظم و زوایای دقیق و اشکال منظم هستیم، در حالی‌که در باغ منظر شاهد تنوع سطوح، اشکال مختلف و ایده‌های درهم و بی‌ترتیب هستیم.

حائری حذف تدریجی لایه‌های شهری از سال 1340 تا به امروز را نتیجه رفتار نادرست مردم، مسئولان و متخصصان نسبت به طبیعت دانست و اظهار کرد: اکنون در ایران هزاران شخصیت دانشمند وجود دارند که می‌توان از آنان برای احیاء سنت و بازگشت به باغ‌ها استفاده کرد.