مجله منزل - گلنار صفدریان: ایران‌شهر یا ایران‌زمین؛ نام‌هایی آشنا از هنر و فرهنگ کهن و باستانی که همه ما دوست داریم به‌نوعی نشانه و نمادی از آن داشته باشیم. از کتاب و عکس گرفته تا زیورآلات تزئینی، وسایل دکوری و حتی عناصر معماری، اما در اینجا نکته‌ای وجود دارد که قابل‌تأمل است و آن این است که هرگاه در بحث طراحی داخلی و دکوراسیون، نامی از معماری و دوران پرشکوه هخامنشیان به میان می‌آید همه‌چیز به تعدادی سرستون و تندیس یا عکس سربازان و مجسمه‌های خاک خورده در دکورهای خانه‌هایمان ختم می‌شود و گویی آن‌همه شکوه و زیبایی نمود دیگری در فضاهای ما پیدا نکرده است، اما می‌خواهیم به شما بگوییم که طرح‌ها، رنگ‌ها و نقوش به‌کاررفته در معماری داخلی کاخ‌های هخامنشی به‌قدری غنی و متنوع هستند که هنوز هم قابل‌استفاده‌اند و هیچ‌گاه تکراری نخواهند شد؛ بنابراین این مطلب به معرفی این نقش و نگار و ترکیب رنگی معماری داخلی دوره هخامنشیان پرداخته است. با ما همراه باشید.
نقش و نگار در دوره هخامنشیان
نقوش بررسی‌شده از این دوره به چهار دسته نقوش گیاهی، جانوری، انسانی و انتزاعی تقسیم می‌شوند. نکته مهم در مورد آنها این است که این نقوش تنها برای تزئینات و جنبه زیبایی‌شناسی نبوده‌اند، بلکه به‌عنوان نشانه‌های نمادین نیز به‌کاررفته‌اند. با نقش و نگارهای انسانی و حیوانی آشنایی داریم، اما موضوعی که در این مطلب به آن می‌پردازیم نقوش گیاهی و هندسی است که کاربرد بیشتری در طراحی داخلی و دکوراسیون برای ما دارند.
با توجه به کاوش‌های انجام‌شده، این نکته آشکار می‌شود که در بین نقوش گیاهی، نقش گل نیلوفر (لوتوس) و درخت سرو از سایرین بیشتر است، اما بحث مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود فرم و شکل انتزاعی به‌دست‌آمده از این نقوش است. تقریبا در تمام موارد، دایره، مثلث و یا ترکیب این دو دیده می‌شوند. گل چند پر با فرم دایره مانند خود، نمادی است از خورشید و یا سرو با فرم مثلث میتواند اشارهای به عالم بالا داشته باشد. به‌طورکلی می‌توان گفت که دایره، نمادی از آسمانی بودن و معنویت و مثلث، نشان‌دهنده عروج بوده‌اند و برای مورداحترام بودن گیاهان و تقدسشان به کار گرفته می‌شدند.
پارچه و رنگ
از تاریخ نویسان یونانی، برخی در نوشته‌های خود فقط از تنوع رنگی و پارچه‌های گل‌دار و راه‌راه ایرانیان به‌خصوص در لباس‌ها یادکرده‌اند؛ به همین دلیل توضیحات دقیقی درباره چگونگی شکل و طرح نقش و نگارهای پارچه‌های هخامنشی در دست نیست، اما همان تعداد محدودی که از کاشی‌کاری‌های به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که بیشتر پارچه‌ها از جنس پشم و کتان بوده‌اند و در مکان‌های خاص‌تر نیز ابریشم به کار گرفته شده است. نقوش و طرح‌های روی این پارچه‌ها به دو صورت ایجاد می‌شد: گاه به‌صورت ملیله‌دوزی یا دوخت با طلا و نقره و گاه به‌صورت چاپ روی پارچه. این طرح‌ها هم شامل نقوش گیاهی بوده و هم نقش‌های هندسی. در ونیز ایتالیا تعدادی از این پارچه‌ها به‌صورت طلادوزی و نقره‌دوزی احیاء و بازسازی شده‌اند.
به‌طورکلی پالت‌های رنگی هخامنشیان را می‌توانیم به‌صورت دسته‌های زیر نشان دهیم:
- ترکیب رنگی به‌کاررفته در معماری داخلی دروازه ملل که متشکل از آبی، زرد، قرمز و نارنجی است. ستون‌های مشکی و طلایی نیز از دیگر ترکیب رنگ‌هاست.
- در کاخ صد ستون، بیشتر رنگ‌های قرمز ، آبی، زرد و سبز را مشاهده می‌کنیم و بار عام پادشاه در کاخ آپادانا با رنگ‌های قرمز، آبی و زرد خودنمایی می‌کرده است.
- در بخش داخلی دروازه ملل نیز کاشی‌کاری‌هایی به رنگ زرد، سبز و آبی استفاده شده بودند.
- کاخ آپادانا هم که مهم‌ترین کاخ مجموعه تخت جمشید بوده با رنگ‌های قرمز، زرد، طلایی و قهوه‌ای مزین شده بوده است.
کلام آخر
باید این نکته را بدانیم که تقلید جزءبه‌جزء از معماری دوره‌های گذشته اگر بدون نگاه پیشروانه و ایده باشد، ارمغانی جز تکرار ندارد؛ بنابراین می‌توانیم با استفاده از همین طرح‌ها، نقش‌ها و ترکیب رنگ‌آمیزی، این سبک‌ها را زنده نگه‌داریم. در مطالب بعدی از سلسله مطالب سبک‌های ایرانی به معماری داخلی و دکوراسیون سایر دوره‌های معماری ایرانی خواهیم پرداخت.
