کانسپت معماری نیازمند زمینه و اصالت است / گفت‌وگو با احمد زهادی بنیان‌گذار جایزه معماری آسیا
احمد زهادی: وقتی قرار است یک جایزه برگزار شود، ابتدا باید یک زمینه مشترک برای پروژه‌های ارسال شده به آن جایزه در نظر گرفته شود و بعد ارزیابی آن پروژه‌ها نسبت به همدیگر صورت بگیرد.
سرویس معماری هنرآنلاین: احمد زهادی، محقق معماری، و مدیر و سردبیر دو مجله معتبر "معماری و ساختمان" و "2A" است که به ترتیب در ایران و دوبی منتشر می‌شوند.
زهادی در کنار چاپ و انتشار این دو دو نشریه تخصصی، تا امروز چندین مسابقه مهم نیز در حوزه معماری برپا کرده که جایزه معماری داخلی ایران، جایزه معماری آسیا و جایزه معماری اروپا از جمله مهم‌ترین این‌ها است.
گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید به دستاوردهای این اقدامات و میدان تاثیرگذاری آن‌ها از نگاه این هنرمند معمار اختصاص دارد.
آقای زهادی شما مدیر مسئول و سردبیر دو مجله تخصصی حوزه معماری با نام‌های "معماری و ساختمان" و "2A" هستید. چه انگیزه‌ای باعث تهیه این نشریات شده و چه افرادی در تولید محتوای این مجلات با شما همکاری می‌کنند؟
انگیزه من به عنوان بانی مجله‌های "معماری و ساختمان" و"2A" این بود که یک زمینه تولیدی برای معمارها و تمام اشخاصی است که با معماری ارتباط دارند، ایجاد کنم. مجله‌های "معماری و ساختمان" و "2A" روی دو موضوع خیلی مهم دانش و خرد تأکید می‌کنند. این دو موضوع وقتی کنار هم قرار می‌گیرند، زمینه‌هایی را برای معمارها ایجاد می‌کنند تا فضاهای زندگی و شهری را با پشتوانه مهر، محبت، دانش و خرد به موازات سبک زندگی شکل بدهند.
من در حوزه معماری و رسانه 13+15 ( به تفکیک فعالیت دو نشریه یاد شده) سال سابقه کار دارم و الآن دیگر محتوایی که بتواند همسو با رویکردهای مجلات تحت مسئولیت من باشد، به خودی خود جذب می‌شود. شاید قبلاً لازم بود آدم‌هایی را شناسایی کنم که بتوانند برای این نشریات تولید محتوا کنند و مقاله بنویسند، ولی الآن خیلی از هنرمندان، دانشجویان و حتی افرادی که تخصصشان در حوزه‌های تخصصی دیگر است، مقاله‌ها و یادداشت‌های خوبی برای مجلات "معماری و ساختمان" و "2A" می‌نویسند و چراغ این مجلات را روشن نگه می‌دارند. خوشحالم که حالا هر دوی این مجله‌هایی که اداره می‌کنم، جریان‌هایی را ایجاد کرده‌اند که بیشتر از خود مجله دیده شده و جایگاه بالاتری از خود مجله پیدا کرده است. این نشریات در واقع جریان‌هایی را ایجاد کرده‌اند که دامنه تاثیرگذاری‌شان به مراتب بیشتر است. این برای ما یک دستاورد است و ما بابت آن خیلی خوشحالیم.
دو مجله "معماری و ساختمان" و "2A" هر کدام در چه بخش‌هایی از حوزه معماری فعالیت دارند؟
مجله "معماری و ساختمان" از سال 1382 به صورت فصلنامه شروع به کار کرد و همچنان روند انتشارش را داشته و توانسته کار حرفه‌ای خود را ادامه بدهد و مخاطبینش را راضی کند. مجله "معماری و ساختمان" از ابتدا این استراتژی را داشت که در هر شماره به یک موضوع مشخص در زمینه معماری بپردازد و پیامی را در زمینه معماری ارائه دهد. باور داریم که این پیام‌ها می‌تواند در زمینه تخصصی معماری یک جایگاه فرهنگی ایجاد کند و همان زمینه باعث تغییر و رشد معماری شود.
مجله "2A" نیز فعالیت خود را در سال 2005 در کشور امارات شروع کرد. دلیل این‌که این مجله در ایران ثبت نشد این بود که در آن سال‌ها در ایران امکان زیادی برای توسعه یک مجله معماری در سطح بین‌المللی وجود نداشت و ما برای این‌که مجله‌مان را در کشورهای مختلف توزیع کنیم، مجبور بودیم از طریق کشوری دیگر اقدام نماییم که امارات را انتخاب کردیم. مجله "2A" هم از ابتدا به صورت فصلنامه منتشر شد ولی نسبت به مجله معماری و ساختمان رویکرد وسیع‌تری داشت. در ابتدا گستره دید این مجله در حوزه خاورمیانه بود و به تدریج از این حوزه خارج شد و به گستره معماری در کشورهای آسیایی پرداخت و حالا هم به شکل بین‌المللی فعالیت می‌کند و موضوع معماری در تمام مناطق دنیا را پوشش می‌دهد.
طی سال‌های اخیر با مدیریت مجله‌های "معماری و ساختمان" و "2A"، سه جایزه داخلی و بین‌المللی در حوزه معماری برگزار کرده‌اید. هر کدام از این جایزه‌ها با چه رویکردی برگزار می‌شوند و میزان استقبال از آن‌ها چطور است؟
مجله "معماری و ساختمان" از ده سال پیش جایزه‌ای را با مفهوم معماری و معماری داخلی طراحی کرد که هر ساله به طور مداوم برگزار می‌شود. تا کنون حدود 1200 تا 1300 طرح معماری برای دبیرخانه این جایزه ارسال شده که در مورد این طرح‌ها بحث و قضاوت صورت گرفته و بسیاری از آن‌ها منتشر شده‌اند. این جایزه به نوبه خودش توانسته فرهنگ‌سازی کند و باعث رشد و تغییر در زمینه معماری داخلی شود.
مجله "2A" هم دو جایزه مختلف را برگزار می‌کند. یکی "جایزه معماری آسیا" که از سه سال پیش شروع شد و اخیراً دوره جدید آن برگزار شد. برای دوره اخیر این جایزه نزدیک به 500 پروژه از 24 کشور به دست ما رسید که این پروژه‌ها توسط کارشناس‌های ما مورد بررسی و داوری قرار گرفتند و در نهایت طی مراسمی نتایج این داوری‌ها اعلام شد. ما هر ساله برای این جایزه یک شماره اختصاصی منتشر می‌کنیم و در حال حاضر در حال تهیه شماره جدید آن هستیم.
همچنین از امسال جایزه دیگری هم تحت عنوان "جایزه معماری اروپا" برگزار کردیم که خیلی موفق بود. این موفقیت دور از انتظار ما بود و علیرغم آن‌که ما فقط 3 یا 4 ماه برای دریافت پروژه‌ها زمان مقرر کرده بودیم اما در این مدت حدود 110 پروژه از 17 کشور اروپایی دریافت کردیم که 50 پروژه به مرحله نهایی رسیدند و در پایان 8 پروژه برتر انتخاب شدند. با توجه به این‌که طرح‌های هر قاره به صورت ریشه‌ای بررسی می‌شود، سعی کردیم داوران جایزه آسیا و اروپا از خود این قاره‌ها باشند. امیدواریم برای دوره‌های بعدی این جایزه پروژه‌های بیشتری از همه کشورهای قاره اروپا به دست ما برسد و این جایزه بیشتر توسعه پیدا کند.
پیش از این‌که جایزه‌های معماری آسیا و اروپا را برگزار کنید، جوایز دیگری نیز در این حوزه به پروژه‌های برجسته معماری اختصاص داده می‌شد. با چه رویکردی تصمیم گرفتید این جایزه‌ها را در ابعاد منطقه‌ای و قاره‌ای برگزارکنید؟
از نظر ما جایزه‌های دیگری که در این زمینه برگزار می‌شدند، خلأ‌ها و ایرادهایی داشتند. این جایزه‌ها هیچ کانتکس و زمینه مشترکی برای قضاوت پروژه‌های معماری قائل نشده بودند. یعنی ممکن بود یک پروژه با الگوهای زیبایی‌شناسانه در جایگاه اول یک جایزه قرار بگیرد و یک پروژه دیگر با فرهنگ و شکل اجتماعی معین به عنوان پروژه دوم انتخاب شود. احساس ما بر این بود که وقتی قرار است یک جایزه برگزار شود، ابتدا باید زمینه‌ای مشترک برای پروژه‌های در نظر گرفته شود و بعد ارزیابی آن پروژه‌ها نسبت به همدیگر صورت بگیرد. به همین خاطر پارامترهای مختلفی را برای قضاوت جایزه‌های مجلاتمان در نظر گرفتیم که مهم‌ترین این پارامترها هویت فرهنگی، مسائل اجتماعی، شرایط جغرافیایی، دین، سنت و... است و هر کدام از این‌ها تأثیر خودشان را در انتخاب پروژه‌های برتر دارند. ما نمی‌توانستیم شرایط منطقه‌ای و جغرافیایی را از بحث قضاوت طرح‌های معماری خارج کنیم. البته ممکن است عده‌ای دخالت دادن این شرایط در قضاوت طرح‌های معماری را نپذیرند و عده‌ای هم این شرایط را نادیده بگیرند، اما تعریفی که ما به طور علمی برای جایزه‌مان ارائه دادیم این بود که پارامترهای جغرافیایی و فرهنگی هم در قضاوت پروژه‌ها دخالت داده شود. دلیل این‌که ما جایزه‌مان را منطقه‌ای و قاره‌ای تعریف کردیم هم این بود که هر منطقه‌ای فرهنگ و ریشه خاص خودش را دارد و پروژه‌های معماری آن منطقه هم باید بر اساس همان فرهنگ و ریشه خاص داوری شود. یعنی نمی‌شود پروژه‌ای که بر اساس تمدن هند یا چین طراحی شده را با یک پروژه غربی مقایسه کرد و گفت کدام یک از این‌ها بهتر هستند. در نتیجه ما جایزه را منطقه‌ای کردیم تا هر پروژه‌ای در جایگاه خودش مورد بررسی قرار بگیرد.
با توجه به این‌که تمرکز مجموعه شما روی هویت‌های فرهنگی است، جایزه معماری اروپا را با چه رویکردی برگزار می‌کنید و توجهتان در برگزاری این جایزه روی چیست؟
ما برای این جایزه دیدگاه‌های مشخصی را تعریف کرده‌ایم. اروپایی‌ها هم برای خودشان صاحب فرهنگی هستند که بدون تردید بخشی از آن ناشی از روش زندگی و ریشه‌های گذشته‌شان در زمینه‌های تاریخی، دینی و آداب است. البته بسیاری از آن‌ها در سال‌های اخیر از چارچوب‌ها و عادت‌های گذشته خارج شده‌اند، به هر حال با ریشه‌یابی و مطالعات روند رشد و تحول معماری معاصر در بسیاری از کشورهای این قاره، دیدگاهی تدوین گردیده و بر اساس ریشه‌های آن‌ها و همینطور تفکرات امروزی‌شان یک جایزه معماری برای این جغرافیا تعریف کرده‌ایم که در دوره اول این جایزه، پروژه‌های مختلفی را برای‌مان ارسال کردند. ما فکر می‌کنیم که معماری می‌تواند از طریق کنار هم قرار گفتن تمدن‌ها، قومیت‌ها، فرهنگ‌ها و قاره‌ها، میان تمام این‌ها اتحاد ایجاد کند. به همین خاطر پیام اصلی ما که روی جلد نشریه "2A" هم درج شده، "رسیدن به اتحاد از طریق معماری" است. کاری که ما با برگزاری جایزه معماری اروپا انجام دادیم این بود که یک دیدگاه برای یک جایزه‌ای تعریف کردیم که دور از فرهنگ خودمان بود. کار ساده‌ای نیست که یک نفر از فرهنگ شرق با آگاهی به ساختارهای ریشه‌ای فرهنگ و اجتماع اروپا، برای فرهنگ آن‌ها فکر کند و یک جایزه را در نظر بگیرد. خوشبختانه من این کار را انجام دادم و آن‌ها را راهبری کردم. از استقبالی که از دوره اول این جایزه شد خیلی خوشحالم اما فکر می‌کنم که می‌توانیم در دوره‌های بعد اتفاقات بهتری را رقم بزنیم.
جایزه معماری آسیا که تا کنون سه دوره از آن را برگزار کرده‌اید چه دستاوردهایی برای‌تان به همراه داشته است؟
یکی از دستاوردهای مهم این جایزه، در کنار هم قرار گرفتن معماران مختلف و تبادل اطلاعات میان این‌ها است. به هر حال وقتی معمارهای زیادی از کشورهای مختلف در کنار هم قرار می‌گیرند و دانش و خرد جمعی خودشان را به همدیگر منتقل می‌کنند، کمک مؤثری به حوزه معماری می‌شود. البته با برگزاری این رویداد، صرفاً خود هنر معماری منتفع نمی‌شود، بلکه بزرگ‌ترین دستاورد چنین رویدادی همان ارتباطی است که میان هنرمندان شکل می‌گیرد. زمینه برگزاری این جایزه، ایجاد ارتباط، اتحاد و عشق است و عشق را نمی‌توان تعریف و تفکیک کرد چون خودش یک دنیای جداگانه‌ای دارد.
بیشتر شرکت‌کنندگان در جوایز شما چه کسانی هستند و چه افرادی در برگزاری این رویدادها کمکتان می‌کنند؟
در دوره قبل جایزه معماری آسیا، حدود یک چهارم شرکت‌کننده‌ها ایرانی بودند. به هر حال من به عنوان بنیان‌گذار این جایزه، ایرانی هستم و خیلی از هنرمندان حوزه معماری در ایران، من و مجلاتم را می‌شناسند و به رویکردهای نشریات تحت مسئولیت من اعتقاد دارند. تجربه سال‌ها فعالیت من در عرصه رسانه باعث شده شرکت‌کنندگان مختلفی در جایزه‌هایی که ما برگزار می‌کنیم، شرکت کنند و آدم‌های مختلفی هم در این مسیر به کمکمان بیایند. برای این جایزه‌ها زمینه‌سازی شده و این رویدادها حاصل تلاش‌هایی است که قبلاً به صورت نوشتار در مجله منعکس می‌شد و حالا رشد کرده و تبدیل به جایزه شده است. خوشحالم که افرادی ما را باور دارند و در کنارمان هستند. البته در این بین عده‌ای هم رویکرد ما را باور ندارند که اکثریتشان همان افرادی هستند که اعتقادی به مشخص کردن زمینه کارشناسی طرح‌های معماری ندارند. به هر حال همه این‌ها دوستان ما هستند و کسی قرار نیست جلوی تفکر دیگری را بگیرد.
با برگزاری هر دوره از جایزه‌های معماری اروپا و آسیا، آثار زیادی در اختیار شما قرار می‌گیرد. تا کنون چه برنامه‌هایی برای این آثار داشته‌اید و چقدر سعی کرده‌اید روی این آثار مطالعه کنید و آن‌ها را به عنوان آثار قابل اعتنای معماری معاصر ایران معرفی کنید؟
این یک واقعیت است که وقتی معمارهای کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی در یکی از این دو جایزه ما شرکت می‌کنند و موفقیتی را به دست می‌آورند، توسط هموطن‌های خودشان رصد می‌شوند و پروژه‌ها و طرح‌هایشان مورد بررسی معمارها و مردم کشور خودشان قرار می‌گیرد. خود این موضوع در الگو شدن پروژه شرکت‌کنندگان در جایزه معماری آسیا و اروپا تأثیرگذار است. خیلی از معمارهای کشورهای مختلف وقتی می‌بینند که یک پروژه معماری از کشورشان در جایزه‌ای که ما برگزار کرده‌ایم رتبه آورده، به آن پروژه توجه می‌کنند و از آن سمت و سو می‌گیرند. ما امسال در جایزه معماری آسیا 80 پروژه شرکت کننده از کشور ژاپن داشتیم که 3-4 تاشان جایزه بردند. وقتی که بعد از اتمام مراسم اعلام برگزیده‌های جایزه با معمارهای ژاپنی صحبت می‌کردیم، آن‌ها می‌گفتند که در کشورشان همیشه راجع به پروژه‌های موفق ژاپنی صحبت می‌شده و حالا معمارهای ژاپنی بیشتر متوجه می‌شوند که چه پروژه‌ای از ژاپن می‌تواند در سطح بین‌المللی موفق‌تر ظاهر شود. در واقع جایزه‌ای که ما برگزار کردیم این را برای‌شان روشن کرد که چرا باید در معماری کشورشان روی اصالت‌ها تأکید کنند. در جایزه معماری آسیا پروژه‌هایی از ژاپن جایزه برد که به اصالتشان فکر کرده بودند و آن‌هایی که اصالتشان را حذف کردند، کمتر به موفقیت رسیدند. خود این یک دستاورد برای معماری ژاپن است. حالا فکر کنید که این اتفاق در مورد کشورهای دیگر از جمله خود ایران هم می‌افتد. ما وقتی در یک اشل بین‌المللی کار می‌کنیم، باید نگاهمان به آن قضیه هم بین‌المللی شود و فکر می‌کنم این‌که هنرمندان کشورهای مختلف در جایزه‌هایی که ما برگزار می‌کنیم شرکت کنند و بتوانند در معماری کشور و منطقه خودشان تأثیرگذاری داشته باشند، بهترین دستاوردی است که می‌شود برای برگزاری این جایزه‌ها تصور کرد. گرچه تهیه کردن یک آرشیو از آثار برجسته جایزه‌ها و منتشر کردن آن‌ها در مجله هم یک اتفاق خوب دیگری است که ما این کار را هم انجام می‌دهیم.
در دوره‌ای تفکر مدرنیسم همچون دیگر شاخه‌ها روی تولیدات معماری ما هم اثرگذار بوده، فکر می‌کنید بی‌توجهی جایزه‌های بین‌المللی معماری به بحث هویت چقدر باعث این شده که طراحی‌های معماری در ایران به حال و هوای زبان جهانی نزدیک‌تر شوند و از ریشه‌ها و اصالت‌ها فاصله بگیرند؟
در دوره معاصر ممکن است هر چند سال یکبار روش زندگی آدم‌ها تغییر کند و معماری و هنر هم بر اساس این تغییرات دست‌خوش اتفاقات مدرن و تازه شود. طبیعی است که در این سال‌ها روش زندگی و نوع تفکر هنر در ایران هم تغییر کرده و مدرنیسم وارد دنیای هنر در ایران شده است ولی من نمی‌خواهم اسم هجوم فرهنگی روی آن بگذارم و بگویم دنیای مدرن و غرب روی ما تأثیر گذاشته و روش‌های زندگی ما را تغییر داده است. به نظرم این درخواستی بوده که خود ما مردم ایران در زندگی اجتماعی‌مان داشته‌ایم. شما مطمئن باشید یک جامعه همیشه به سمت اکثریت حرکت می‌کند، یعنی این درخواست اکثریت مردم است که باعث می‌شود رویکرد هنر، فرهنگ و اجتماع یک جامعه تغییر کند. پس من به عنوان صاحب یک رسانه معماری نمی‌خواهم جلوی این موج و سیستم بزرگ بایستم، بلکه سعی می‌کنم خودم را وارد این موج کنم و روی افق‌های فکری آدم‌های درون آن تأثیر بگذارم. معتقدم که یک جاهایی بهتر است به صورت جهانی به پدیده‌های اطرافمان نگاه کنیم و مرزهایی که بین شرق و غرب ایجاد کرده‌ایم را از میان برداریم ولی در ضمن به این هم باور دارم که ما ریشه‌هایی داریم که ناشی از اصالت و ایرانی بودنمان است و باید برای این ریشه‌ها جایگاه ویژه‌ای قائل شد. این ریشه‌ها چون به طور طبیعی رشد کرده‌اند، برای ما دانش و خرد آورده‌اند و ما نمی‌توانیم آن‌ها را نادیده بگیریم. من همیشه به این فکر می‌کنم که این ریشه‌ها را چطور می‌توانم در کنار روش‌هایی که کاملاً متفاوت و در تضاد با اصالت یک ایرانی است، هدایت کنم تا نه ریشه‌ها و اصالت‌ها نفی شود و نه بدعت‌گذاری و مدرن‌گرایی. مجله‌ها و جایزه‌هایی که من بنیان گذاشته‌ام هم همین هدف را دنبال می‌کنند و به عنوان رسانه‌های حوزه معماری حرفشان این است که شما که می‌خواهید یک کار معاصر انجام بدهید، باید ابتدا بدانید که در چه فرهنگ، اجتماع، تاریخ و جغرافیایی قرار دارید و بعد تخیل، حجم و فضایی که تصور می‌کنید را به عنوان یک ایده یا کانسپت ارائه بدهید. ما ضد مدرن‌گرایی نیستیم و زیبایی‌های طراحی مدرن معماری را هم دوست داریم. حرفمان این نیست که همه باید بروند قهوه‌خانه‌های سنتی درست کنند ولی معتقدیم که ایده و کانسپت معماری باید منشأ و اصالت داشته باشد.
