کمربند نیمه سبز تهران
فهیمه ملک‌محمدی- یکی از کاربری‌های بسیار مهم در برنامه‌ریزی شهری و شهرسازی فضای سبز است که نمی‌توان تاثیر این فضاها را در گذران اوقات فراغت و اثرات اجتماعی آن برای شهروندان نادیده گرفت.
فضای سبز نقش بسزایی در کیفیت زندگی انسان دارد تا آنجا که در بیشتر کشورها، فضای سبز جزء ضروری در برنامه‌ریزی زمین به شمار می‌آید و هرسال مساحت زیادی از زمین‌های شهری را به این مهم اختصاص می‌دهند. درواقع سرانه فضای سبز عبارت است از مقدار زمینی که به طور متوسط از هر کدام کاربری‌ها به هر نفر از جمعیت شهر اختصاص پیدا می‌کند.تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز در ایران، تاکنون بر اساس استانداردهای مورداستفاده در کشورهای دیگر بوده است.باید گفت سرانه فضای سبز در یک شهر کویری یا یک شهر بزرگ مانند تهران نمی‌تواند شرایطی مانند یک شهر ساحلی در استان مازندران داشته باشد.
با وجود این، اطلاع از استانداردهای فضای سبز می‌تواند به عنوان هدایتگر فعالیت‌ها و خط مشی‌ها به شمار آید.بر اساس مطالعات و بررسی‌های وزارت مسکن و شهرسازی، سرانه متعارف و قابل قبول فضای سبز شهری در شهرهای ایران بین ۷ تا ۱۲ متر مربع برای هر نفر است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی محیط‌زیست سازمان ملل متحد ۲۰ تا ۲۵ متر مربع برای هر نفر، رقم کمتری است. باوجود این، در شهرهای مختلف کشور این رقم، با توجه به ویژگی‌های متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها، با اختلاف‌هایی همراه است که میزان آن را طرح‌های مصوب هریک از شهرها تعیین می‌کنند.در مجموع آنچه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری اهمیت دارد، میزان فضای سبز عمومی است، یعنی فضای سبزی که رفت و آمد عموم مردم در آنها بدون مانع باشد.
بنابراین مفهوم سرانه فضای سبز تنها می‌تواند برای آن نوع فضای سبز به کار رود که برای گذران اوقات فراغت، بازی و تفریح مهیا شده است.نکته‌ای که در زمینه فضای سبز از اهمیت بالایی برخوردار است، مکانیابی آن است. بر این اساس مکانیابی فضای سبز باید از اصولی مانند مرکزیت، سلسه مراتب و دسترسی تبعیت کند.مرکزیت فضای سبز به این مفهوم است که در صورت امکان در مرکز محله، ناحیه یا منطقه شهری مکانیابی شود.
یکی دیگر از معیارهایی که در مکانیابی فضای سبز باید به آن توجه شود، معیار دسترسی است. به این مفهوم که پارک‌های شهری باید از ۴ جهت به شبکه ارتباطی دسترسی داشته باشند تا بدین طریق هم جمعیت بیشتری از آن استفاده کند و هم امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارک افزایش یابد. به این ترتیب امکان بهره‌برداری دیداری از جلوه‌های زیبای پارک برای رهگذران از ۴ جهت فراهم می‌شود.
در این باره عضو پیشین شورای شهر تهران با اشاره به اینکه سرانه مطلوب برای فضای سبز شهری تا حدود بسیار زیادی به شرایط زیست بومی، ویژگی‌های اقلیمی و همچنین تراکم جمعیت و بافت مسکونی یک منطقه یا یک شهر بستگی دارد، گفت: بدیهی است این سرانه در یک منطقه بیابانی، خشک و با محدودیت منابع آب می‌تواند با آنچه در یک منطقه معتدل و مرطوب وجود دارد متفاوت باشد.
مجتبی شاکری در گفت‌وگو با صمت با اشاره به اینکه استاندارد سرانه فضای سبز از نظر تاثیرات محیط‌زیستی با استاندارد از نظر شهرسازی متفاوت است، افزود: به عنوان نمونه وزارت مسکن و شهرسازی این مقدار را برای شهرهای ایران ۷ تا ۱۲ مترمربع و طرح جامع شهر تهران این مقدار را ۱۰ مترمربع درنظر گرفته است.او با اشاره به اینکه درحال‌حاضر تهران دارای بیش از ۱۳هزار هکتار فضای سبز داخل محدوده شهری است، تصریح کرد: این محدوده شامل بوستان‌های درون شهری در ابعاد محله‌ای، ناحیه‌ای، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، بوستان‌های جنگلی داخل محدوده، رفیوژها، میدان‌ها، لچکی‌ها، حواشی بزرگراه‌ها و درختان معابر است که هم‌اکنون سرانه فضای سبز داخل محدوده شهری به طور متوسط ۱۲ مترمربع است و این میزان نسبت به چند سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. عضو پیشین شورای شهر تهران با اشاره به اینکه توسعه سرانه فضای سبز، موجب زیبایی بصری و حفظ آرامش و آسایش شهروندان در منطقه می‌شود، افزود: درحال‌حاضر تنها راه و اقدامی که می‌توان برای افزایش بیشتر سرانه فضای سبز انجام داد، کاشت تک‌درخت در مکان‌های مناسب است.
افزایش 7 مترمربعی سرانه فضای سبز
در ادامه عضو پیشین شورای شهر تهران گفت: سرانه فضای سبز در شهر تهران درحال‌حاضر به ۱۲متر مربع رسیده و به عبارتی در سال‌های گذشته سرانه فضای سبز تهران افزایش ۷ متر مربعی داشته است. این افزایش سرانه فضای سبز در کاهش آلودگی بسیار موثر بوده است، ما اگر این فضای سبز موجود را نداشتیم هم‌اکنون تهران قابل زندگی نبود.
محمد حقانی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به افزایش سرانه فضای سبز تهران سال‌های گذشته افزود: پارک جنگلی یاس فاطمی در حدود ۷۰ هکتار به شهر تهران افزوده شده است، تعدادی پارک وسیع مانند پارک نهج‌البلاغه، جوانمردان و بوستان‌های بزرگی که در تهران احداث شده، این پارک‌ها هم به عنوان کرده‌های جدید در فضای سبز تهران مطرح است.
او ادامه داد: افزایش سرانه فضای سبز و پارک‌ها و بوستان‌ها و فضاهای سبز اضافه شده در حاشیه بزرگراه‌ها که وسعت زیادی دارند و در دید مردم و مسافران هم قرار دارد باعث شده فضای سبز هم در محله‌ها و هم در دل زندگی مردم رخنه کند اما به طور کلی هرقدر فضای سبز اضافه کنیم با توجه به شرایط زندگی در کلانشهرها به ویژه تهران و همچنین آلودگی هوا هنوز هم فضای سبز کم داریم.
عضو پیشین شورای شهر تهران تصریح کرد: به دلیل آلودگی هوای کلانشهر تهران این شهر به این فضاهای سبز نیاز بسیاری دارد و به همین دلیل لازم است هر چه بیشتر به فضای سبز مانند کمربند سبز تهران، توسعه جنگل‌کاری و اراضی که در مرکز تهران وجود دارد، توجه کنیم.
از نگاه کارشناسان، بسیاری از متخصصان شهری ایجاد فضای سبز را راه‌حلی مطلوب برای بسیاری از مشکلات حاد شهری می‌دانند که علاوه بر ارتقای کیفیت منظر شهر می‌تواند از آلودگی هوا نیز پیشگیری کند.
در این بین، پایتخت که روزانه به تعداد شهروندان و خودروهایش اضافه می‌شود چند سالی است که با مشکل بزرگ آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند. معضلی که اگرچه در طول سال‌های گذشته با توسعه وسایل حمل‌ونقل عمومی سعی شده از میزان آن کاسته شود اما هنوز هم پایتخت‌نشینان را درگیر خود کرده است. به همین دلیل هم بسیاری از کارشناسان معتقد بوده و هستند که افزایش سرانه فضای سبز شهری می‌تواند کمک شایانی به کاهش آلودگی هوا کند و البته مهم‌ترین راه‌حل برای تعدیل اثرات مخرب زیست‌محیطی که این روزها بیشتر با آن روبه‌رو هستیم، به شمار می‌رود.
