گزارش سومین جلسه کمیته اعتلای معماری/ ارایه پژوهش‌های انجام شده در زمینه معماری معاصر/ تاکید بر شکل‌گیری ادبیات نقد معماری
سومین جلسه کمیته اعتلای معماری با ارایه گزیده‌ای از پژوهش‌های انجام شده در زمینه معماری معاصر با حضور پژوهشگران با تاکید بر شکل گیری ادبیات نقد معماری در ساختمان دادمان وزارت راه و شهرسازی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، سومین جلسه کمیته اعتلای معماری به ریاست محمدسعید ایزدی معاون معماری و شهرسازی و با حضور برخی از صاحبنظران عرصه معماری کشور با ارایه گزیده‌ای از پژوهش‌های انجام شده در زمینه معماری معاصر با حضور پژوهشگران در ساختمان دادمان وزارت راه و شهرسازی برگزار شد.
در این جلسه که حامد مظاهریان معاون امور مسکن و ساختمان وزارتخانه، ایرج کلانتری، سیدرضا هاشمی و دیگران حضور داشتند، در ابتدا بخشی از مطالعات و پژوهش‌هایی که در رابطه با معماری انجام شده است مورد معرفی قرار گرفت و در ادامه محمدسعید ایزدی معاون معماری و شهرسازی به ارایه نکاتی پرداخت.
ایزدی گفت: هدف از جمع‌آوری مطالعات و پژوهش‌هایی که در رابطه با معماری انجام شده است این است تا این مجموعه‌ها را مورد ارزیابی قرار دهیم و با بحث‌ها و گفتگوهایی که با یکدیگر داریم ضمن ترسیم واقعی از وضعیت معماری کشور، راه‌حل‌های برای بهبود وضعیت موجود را ترسیم و طراحی کرده و برای تحقق معماری مناسب و آنچه که مورد نقد است، گام برداریم.
حامد مظاهریان معاون امور مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی نیز در جلسه فوق به بیان نقطه‌نظرات خود پرداخت و با اشاره به تجربیات و مطالعاتی که در این مورد انجام شده است، خاطرنشان کرد: مساله‌ای که هم اکنون در حوزه معماری به عنوان چالش محسوب می شود عدم نهاد سازی است و وجود نهادهایی است که می‌تواند در زمینه معماری گام‌هایی رو به جلو بردارد.
این مقام مسئول ادامه داد: یکی از کارهایی که پیشنهاد می‌دهم در شورای اعتلای معماری انجام شود تقویت نهادها و کمک به آنها است. زیرا وقتی به سمت نهادسازی می‌رویم بدین معناست که به جریان و فرآیند دائمی فعالیت و جوشش و تحول، نظر داریم.
ایرج کلانتری صاحبنظر عرصه معماری کشور نیز در نشست فوق، گفت: در کمیته اعتلای معماری باید به دنبال تحقق شکل‌گیری ادبیات نقد باشیم. به نظرم هدف شکل‌گیری ادبیات نقد، سلیقه‌سازی است. تحلیل معماری اگرچه در گرو تعریف شرایط تاریخی و سایر ویژگی‌های محیط پیرامونی خود است. اما در عین‌حال باید این نکته را مدنظر قرار دهیم که معماری هنر و فنی است که حادث شده است و باید با ادبیات نقد وارد ارزیابی آن شویم.
این صاحبنظر با تاکید بر شکل گیری نقد معماری در کشور همچون نقد سینما و تئاتر، اعلام کرد: معتقدم مباحث و موضوعاتی از جمله تقابل سنت و مدرنیته و یا بومی گرایی و ملی گرایی مباحثی است که هم فراوان است و به بحث در مورد آنها بی نتیجه است. در عین حال معتقدم که صاحبنظران و همچنین فعالان در این حوزه هم می توانند سنتی و هم مدرن باشند و این جریان یک فرآیند تربیتی و طولانی است. بنابراین با شکل گیری ادبیات نقد می توانیم معماری را نقد کرده و با بهره مندی از معماری گذشته به خلق آثار معماری امروزی نیز که بهره گرفته از تمامی شرایط و علم روز هستند اقدام کنیم.
کلانتری تصریح کرد: ادبیات نقد وظیفه بسیار خطیری است که حس لازم را می‌خواهد و به تمرین بستگی ندارد. اگر آن حس وجود نداشته باشد نقد، نقد تاثیرگذاری نخواهد بود.
اسکندر مختاری نیز در نشست فوق به ارایه نقطه نظرات خود پرداخت و گفت: معتقدم اصلی‌ترین کمبودی که در نقد معماری وجود دارد نقصان منابع است.
فرامرز پارسی نیز در نشست فوق، اعلام کرد: معتقدم ویژگی شهرهای کنونی ما گونه گون بودن آنهاست. باید بپذیریم که چهل تکه بودن ویژگی شهرهای کنونی ماست و تمدن ما از آن نشات گرفته است. به همین دلیل خصوصیات گوناگون بودن معماری را در کشور بپذیریم و معماری دوران مختلف را نکوهش نکنیم.
ارایه گزیده‌ای از پژوهش های انجام شده در زمینه معماری معاصر با حضور پژوهشگران
پیشنهادات در مورد شیوه ورود کمیته به انجام وظایف محوله
• لزوم انجام پژوهش- تهیه یک گزارش ملی- به منظور بررسی سیر تحول معماری ایران در دوره یکصدسال گذشته و مشخص نمودن روند انحطاطی یا اعتلایی آن، جستجوی این روند در نهادهای آموزش، حرفه، نقد و جامعه و تعیین فعالیت‌ها و اقدامات کمیته متناسب با نتایج پژوهش (از طریق انتخاب و بررسی تحلیلی آثاری که معرف معماری دوره خود بوده‌اند، توسط صاحبنظران)
- تدوین بیانیه و چشم‌انداز کمیته، برای رسیدن از وضع موجود به وضع مطلوب
- ترسیم پیکره معماری و دوره‌های زندگی آن، با توجه به وجوه مختلف از جمله حکومت، دفاتر معماری، مسابقات و ... و تعیین جایگاه هرکدام از وجوه در این پیکره (به منظور آسیب‌شناسی و شناسایی مشکلات و ایجاد زمینه‌های تصمیم‌سازی)
- آغاز کار با یک یا دو پروژه خرد مقیاس (در مقیاسی که نیاز به تهیه گزارش ملی نداشته باشد) با توجه به اینکه در شرایط ناپایدار لازم است از برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و سیاستگذاری‌های کلان اجتناب کرد و از سوی دیگر جبران اشتباهات در اقدامات بزرگ سخت است.
- لزوم شکل‌گیری گفتگو میان نخبگان در مورد انحطاط و اعتلاء معماری ایران (مشخص شدن دستاوردها و ناکامی‌ها)
- بررسی شیوه ورود کمیته به اقدامات بر اساس وظایف تعیین شده در مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری (وظایف مندرج در مصوبه، مبنای مباحث و تصمیمات قرار گیرد)
- لزوم تعریف یک سطح قابل انتظار از کمیته اعتلاء معماری (آنچه امکان‌پذیر است، اصلاح آموزش و پربار کردن حرفه، وظیفه کمیته نیست)
- تشخیص اولویت‌ها، گام اول اقدامات کمیته
- لزوم تعیین نقش، مأموریت و فعالیت‌های کمیته
- پرداختن به ساخت‌وسازهای در دست اقدام توسط وزارتخانه و سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه، به عنوان اولویت اول موضوعات کمیته
پیشنهادات در مورد نقش، ماهیت کمیته و محتوای فعالیت‌های آن
- در نظر گرفتن نقش و ماهیت کمیته به عنوان یک هسته مرکزی و نهاد مرجع که تصمیم‌سازی در آن انجام شود.
- در نظر گرفتن نقش اصلاح‌کننده، هدایت‌کننده و استراتژیک برای کمیته، در ارتباط با شورایعالی شهرسازی و معماری
کمیته می‌تواند:
صورت‌بندی کننده، مدلگر و تعریف‌کننده یک‌سری پروژه باشد (پروژه هایی که اولویت دارند و دغدغه هستند)؛
تجویز کننده؛
حمایت‌کننده (نقد کننده و تمجید کننده و اعتبار دهنده)؛
باشد و به تدریج به نقش مرجعیت در زمینه معماری دست یابد.
تعیین فعالیت‌های کمیته در دو وجه اصلی:
- فرهنگ سازی (برای بخش عام جامعه که پذیرای تغییرات مثبت باشد)
- حمایت از نخبگان معماری (که ایجاد سلیقه معماری می‌کنند)
- ورود به "پروسه‌ها" به جای "پروژه‌ها" و توجه به "کلیات" به جای "جزئیات"
- اقدام در مورد تعیین فرایند و تدوین ضوابط برای شکل‌گیری بناها و نمادهای شاخص
- برنامه‌ریزی برای چگونگی حضور در اتفاقات مهم معماری (به عنوان مثال اکسپوها)
- لزوم بازنگری قواعد تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی و تعیین جایگاه معماران در تهیه طرح‌های توسعه
- ایفای نقش حمایتی در مورد موضوعات مربوط به نظام مهندسی و نظام معماری
- لزوم اصلاح ساختارها و یا کمک به اصلاح آنها، به عنوان وظیفه کمیته (شیوه اصلاح ساختار دولتی و غیر دولتی متفاوت است)
- ضرورت ساماندهی پروژه‌هایی که در اختیار دولت است.
- اجتناب از اقدامات موازی با سایر نهادها و سازمان‌ها (حمایت از حرفه، صنف، دانشگاه و هم افزایی با تشکل‌ها، شوراها و ...)
پیشنهادات در مورد ساختارها و رویه‌ها
-متخصصین سایر دیسیپلین‌ها شامل جامعه‌شناس، حقوق‌دان، انسان‌شناس، متخصصان تاریخ معماری در کمیته حضور داشته باشند.
- ارتباط با سایر دیسیپلین‌ها از جایگاه دیسیپلین معماری
- اهمیت بحث حقوق متقابل شهر و معماری و نسبت آن با حقوق شهروندی (موضوعی که خارج از معماری است، لیکن در کنترل معماری نقش موثری دارد، به عنوان مثال کمیته‌های نما که در اصل نقش حقوقی دارند و لازم است دستورالعمل‌های آنها توسط گروه‌های حقوقی تنظیم شود)
- لزوم توجه به جایگاه کمیته اعتلاء معماری ایران، به عنوان کمیته‌ای ذیل شورایعالی شهرسازی و معماری (که نمی‌تواند ورای وظایف شورایعالی اقدام کند و سیاستگذاری‌ها باید در چارچوب قانون تأسیس شورایعالی انجام شود)
سایر موضوعات پیشنهادی در باب فعالیت‌ها و اقدامات کمیته
- توجه به مقوله طراحی شهری (اتفاق مهم بین شهرسازی و معماری) و ایجاد دفاتر طراحی شهری برای بروز و ظهور معماری خوب ارتقاء کیفیت سیمای شهری
- اهمیت بحث رقابت در ارتقاء کیفیت و پیشنهاد شکل دادن به تمام اقدامات از طریق رقابت و مسابقه، که جنبشی در نظام حرفه‌ای ایجاد می‌کند.
- عدم انعکاس چالش‌های حرفه‌ای در نظام آموزشی (در تمام دنیا نظام حرفه، ناظر بر نظام آموزشی است)
- امکان حضور معماران در کشورهای پیرامون مثلاً بازسازی سوریه، افغانستان و غیره (صدور معماری) و حضور در همایش‌ها و فستیوال‌ها
- استفاده از تمام ظرفیت‌های دولت و انجام اقدامات به صورت تشویقی و ایجاد تسهیلات به جای رفتار آمرانه
کتب منتشر شده در زمینه معماری معاصر ایران
معماری معاصر ایران؛ ۷۵ سال تجربه بناهای عمومی
نقد آثاری از معماری معاصر ایران تالیف اکرم حسینی
معماری معاصر ایران
معماری معاصر ایران؛ در تکاپوی بین سنت و مدرنیته اثر امیر بانی مسعود
تحلیلی بر معماری معاصر ایران نوشته حمیدرضا انصاری
آشنایی با معماری معاصر از شرق تا غرب (بررسی مبانی، مفاهیم و ریشه های شکل گیری آن) نوشته حامد کامل نیا، محمدجواد مهدوی نژاد
سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران نوشته وحید قبادیان
میراث معماری مدرن ایران نوشته اسکندر مختاری طالقانی
نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران نوشته سیروس باور
سنت و تجدد در معماری معاصر تهران؛ معماری در دارالخلافه ناصری نوشته وحید قبادیان و سمیرا قبادیان
تار و پود و هنوز... سرگذشت من و معماری ما نوشته علی اکبر صارمی
معماری دوره پهلوی اول نویسنده مصطفی کیانی
