وبلاگ معمار شهر

مجله مهرگان نو: شاید اسم پایتخت همه را به یاد ساختمان های بلند، دود و هیاهو بیندازد؛ انگاری که تهران یعنی فقط ترافیک و آلودگی. اما در همین تهران شلوغ خودمان باغ هایی از گذشت های دور به جامانده که می تواند هم تراز باغ های اصیل و تاریخی دیگر شهرهای ایران قرار بگیرد.

 

اگر باغ های شازده ماهان، ین کاشان، ارم شیراز و... را دیده اید، حالا سری هم به باغ های ملک، باغ ایرانی (مهندس مختاری)، خسروشاهی و... در تهران بزنید تا ببینید که تهران هم باغ ایرانی کم ندارد. درست در میان همین آلودگی و سر و صدای شهرمان است که می توانیم ساعاتی را در باغ بوستان های تاریخی تهران بنشینیم و نفس تازه کنیم؛ اصلا شاید نعمت داشتن یک باغ ایرانی در شهرمان با آن همه سر و صدا بیشتر به چشم مان بیاید. در این مطلب می خواهیم به چند باغ تاریخی و مهم پایتخت اشاره کنیم.

حاصل هم نشینی سنت و مدرنیته

یکی زا باغ های تاریخی که از اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول به جا مانده و این روزها به بوستان تبدیل شده و می توانید از حضور در آن لذت ببرید، باغ امیر سلیمانی یا همان مشیرالسلطنه سابق است. (مصطفی امیرسلیمانی معروف به مشیرالسلطنه که یکی از سناتورهای احمدشاه قاجار و مالک اولیه این باغ بوده است. گفته می شود که مشیرالسلطنه اموال زیادی داشته و از جمله دراویش مشهور تهران بوده که به مردم طعام می داده است.)

 

این باغ در محله جماران و در همسایگی بیت امام خمینی (ره) قرار گرفته که اهمیت آن را دوچندان می کند؛ به علاوه می توان گفت بزرگ ترین باغ این محله است. شاید ندانید که در این محله باغ بوستان هایی وجود دارد اما با قدم زدن در محله جماران و رسیدن به کوچه امیر سلیمانی می توانید یکی از قشنگ ترین این باغ ها به نام باغ امیرسلیمانی را پیدا کنید. قدم زدن در پیاده روهای این باغ شما را به یک ساختمان می رساند که مرمت شده همان ساختمان قدیمی است و حالا یک کوشک کوچک تر نیز در کنار همان کوشک قدیمی ساخته شده که زیبایی و فضای سنتی باغ را بیشتر می کند.

در طراحی و معماری این باغ از طراحی باغ های ایرانی بهره گرفته شده که از یک آب نمای مرکزی و کرت بندی های منظم تشکیل شده است. اگر قصد دارید در باغ امیرسلیمانی قدم بزنید، باید خود را برای بالا و پایین  رفتن از پله ها آماده کنید؛ چرا که این جا مثل باغ های مسطح نیست و به دلیل قرار گرفتن در سراشیبی در شمار باغ های پلکانی قرار می گیرد. اگر در بالاترین نقطه این بوستان بایستید، می توانید بخش بزرگی از آن را در زیر پای خود ببینید.

درختکاری های منظم هم یکی دیگر از المان هایی است که می تواند نظرتان را به خود جلب کند. اگر اهل هنر و فرهنگ هم باشید، می توانید جذب فضاهای فرهنگی و هنری این جا شوید. در حقیقت یکی از دلایلی که افراد زیادی را به این جا می کشاند و باعث شناخت هر چه بیشتر همشهریان شده، فرهنگسرایی است که در این باغ احداث شده است.

فرهنگسرای امام (ره) در باغ امیرسلیمانی امکانات فرهنگی زیادی را برای ساکنان محله و دیگر شهروندان فراهم کرده است. کلاس های آموزشی مختلف، نشست ها و جلسات ادبی، فرنگی و هنری و... از امکانات و برنامه های این فرهنگسراست. به علاوه گالری موجود در این باغ (در حد فاصل ضلع جنوبی عمارت و در حیاط اصلی) هم توانسته با نمایش آثار هنری مختلف، این فضای فرهنگی را تکمیل کند.

 

اما یکی از ویژگی های جالب باغ امیرسلیمانی، آمفی تئاتر آن است که با گنجایش 200 نفر در زیر آب نمای مرکزی و با سقفی گنبدی شکل، راه را برای فعالیت هنرمندان این عرصه، در فضایی آرام فراهم کرده است. باغ امیرسلیمانی اگرچه از سال های دور به جا مانده و دیدن درختان آن شما را به سال های قبل می برد، اما در عین حال یک بوستان نوساز هم است که امکانات زیادی را در خود جای داده است.

در حقیقت در اینجا با استفاده از طراحی مبتنی بر حفظ طبیعت و بهره گیری از ترکیب سنت و مدرنیته فضای خاص و دلچسبی برای تان مهیا شده است. اینجا یک باغ ایرانی سنتی اما امروزی می بینید که برای حفظ طبیعت و خصوصا پرندگان بومی منطقه ارزش قائل است و در عین حال تمام امکانات یک پارک مدرن را دارد.

 

---

بوستانی برای مشارکت شهروندان

محله جماران از قدیم باغ های زیادی را در خود جای داده است. اما این بار به یک سرای محله نیاز داشت تاب تواند فضای فرهنگی این محله را رونق بیشتری بدهد. باغ خسروشاهی که یکی از معروف ترین باغ های این محله و تهران است، سرای محله جماران و دفتر شورایاری را در خود جای داده که به جرات می توان گفت یکی از زیباترین سراهای محله تهران است؛ چرا که این سرای محله در ساختمان قدیمی اما مرمت شده واقع در باغ خسروشاهی قرار گرفته و ساختمان باغ، کاربری جدیدی به خود گرفته است. حتی اگر در سرای محله کاری نداشتید، داخل این ساختمان بروید و تماشای یک ساختمان قدیمی را از دست ندهید.

 

قرار گرفتن سری محله جماران و دفتر شورایاری داخل این باغ، توانسته ارتباط خوبی با شهروندان و ساکنان این محله ایجاد کند. سرای محله جماران تاکنون توانسته اقدامات مهمی در زمینه ایجاد خانه سلامت، خانه بهداشت، خانه قرآن، خانه پژوهش، خانه کودک، خانه ورزش و... داشته باشد و در این زمینه به پیشرفت های فرهنگی و هنری منطقه کمک کرده است. به علاوه با این کار اقشار مختلف و شهروندانی از سنین مختلف به باغ خسروشاهی آمده و می توانند در مدیریت محله خود تعامل و مشارکت داشته باشند.

شاید برای تان جالب باشد که بدانید این باغ در قدیم متعلق به مرحوم خسروشاهی بوده که سال های اول حضور حضرت امام (ره) در محله جماران، به دلیل مسایل امینتی از مالک آن اجاره شد و حتی گفته می شد برخی اوقات امام (ره) در این باغ قدم می زدند. اما سال ها بعد شهرداری تهران باغ را خرید و به بوستان تبدیل کرده است.

 

در طراحی این بوستان از طراحی باغ ایرانی استفاده شده که آب نما، حوض و درختکاری ای خاص خود را دارد، به علاوه سالن آمفی تئاتر این مجموعه که در دو سالن فضای باز و بسته برای اجرای نمایش و برگزاری مراسم مناسب است. چهره سرسبز این باغ خوش آب و هوا وسوسه تان می کند اوقات خوش تان را در فضای مسطح آن قدم بزنید.

 

---

یک باغ ایرانی تمام عیار

وقتی از هیاهوی میدان ونک دور شوید و در کوچه پس کوچه های ده ونک به 20 متری پیروزان برسید، با گذر از دو کوچه به محله ای دنج می رسید که یکی از زیباترین باغ های تهران را در خود جای داده است. اگر یک سردر بزرگ با آجرهای نارنجی را دیدی که بالای آن با خط خوش نوشته: «بوستان مهندس علی محمد مختاری» میتوانید مطمئن شوید که آدرس را درست آمده اید.

 

وارد این باغ ایرانی که شوید، از همان ابتدا آب راه های زیبا دل تان را می برد به حال و هوای باغ های اصیل ایرانی مثل باغ فین کاشان، در پیاده راه ان باغ قدم بزنید و بوی خوش گل ها را استشمام کنید تا برسید به کوشک مرکزی که حالا با کاربری رستوران و کتابخانه در دو سالن مجزا برای آقایان و خانم ها مورد استفاده قرار می گیرد.

 

 

اگر در بالکن این کوشک بایستید، می توانید بخش بزرگی از بوستان را ببینید و یکی دیگر از ویژگی های معماری باغ های ایرانی را حس کنید؛ یعنی ایجاد میدان دید گسترده که در معماری باغ های ایرانی به کار می رود. از همان بالای بالکن زیر پای تان را که نگاه کنید، حوضچه و آب راهی را می بینید که مستقیم به آب راه اصلی می رسد. اگر عکس های سلفی تان در این کوشک تاریخی تمام شده، می توانید بیایید و دوباره داخل بوستان قدم بزنید.

یکی از ویژگی های مهم این بوستان این است که درخت های این باغ ایرانی، تاریخی هستند و خوشبختانه شهرداری تهران توانسته آنها را حفظ کند. به علاوه گونه های گیاهی دیگری هم به این باغ اضافه شده، مثل برگ بو، زرشک، شیر خشت، مورد، پیراکانتا، انواع رز، نسترن، بوته های فصلی، دایمی و... بر جذابیت اینجا افزوده است. به علاوه گل کاری های بسیار زیبا که خصوصا در فصل بهار بیش از هر زمان دیگری خود را نشان می دهد، می تواند سوژه خوبی برای هنر عکاسی و لذت بردن از طبیعت باشد.

 

اگر از پیاده روی خسته شده باشید، می توانید اندکی روی نیمکت های این بوستان خوش آب و هوا استراحت و نفس تازه کنید. تا نفس تان تازه شود، این را هم بگوییم که این باغ، در گذشته قسمتی از مجموعه و باغ مستوفی الممالک بوده که توسط شهرداری تهران به بوستان باغ ایرانی تبدیل شده و بعد به دلیل قدردانی از زحمات چندین ساله علی محمد مختاری، ریس سازمان بوستان ها و فضای سبز تهران به نام ایشان تغییر نام داده است.

 

این را هم بگوییم که میرزاحسن مستوفی الممالک معرف به «آقا» یکی از سرشناس ترین نخست وزیران ایران بعد از انقلاب مشروطه بود که املاک زیادی از جمله مجموعه باغ مستوفی الممالک در ده ونک داشته است. میدان حسن آباد تهران هم به نام ایشان نام گذاری شده است. باغ و مجموع مستوفی الممالک مربوط به دوره قاجار بوده و ثبت ملی شده است.

 

یکی دیگر از ویژگی های خوب بوستان «مهندس مختاری» این است که برای معلولان هم امکانات رفت و آمد پیش بینی کرده است تا همه مردم بتوانند از این بوستان بهره ببرند. شاید برای تان جالب باشد که ما در دیدارمان از این بوستان در جلسه سخنرانی دکتر الهی قمشه ای که در آلاچیق همین بوستان برگزار می شد هم شرکت کردیم و در طبیعت، دل به عرفان دادیم. می توانید با اطلاع از برنامه های این بوستان، سری به یکی از قطب های گردشگری شهر تهران بزنید و از حال و هوای ایران مان لذت ببرید.

 

---

مینیاتوری از باغ ایران باستان

اگر به تاریخ و آثار باستانی علاقه مند هستید، اما امکان بازدید مستقیمی از همه آثار تاریخی مهم کشورمان را ندارید، همین جا در تهران بمانید. شهرداری تهران با ساخت نخستین باغ موزه مینیاتوری، این امکان را برایتان فراهم کرده که بتوانید سراسر ایران با فقط در یک باغ و با چند ساعت صرف زمان ببینید. این بار باید به شرق تهران یعنی خیابان جانبازان، جنب پارک تمدن بیایید و فقط 200 تومان ورودی پرداخت کنید تا بتوانید چندین اثر تاریخی و میراث جهانی کشورمان را که در فهرست آثار یونسکو ثبت شده اند، در قالب ماکت ببینید.

جالب است که محل قرارگیری این ماکت ها براساس محل جغرافیایی این آثار در نقشه ایران است. وقتی وارد باغ شوید، قبل از همه ماکت ارگ بم را می بینید که با مهارت تمام، حتی در جزییات کاملا مشابه ارگ اصلی است. بعد از «تخت جمشید، پاسارگاد، گنبد سلطانیه و بعد تخت سلیمان، کلیساهای ارامنه آذربایجان و گنبد قابوس را در سمت دیگر این بوستان می توان تماشا کرد.

 

میدان نقش جهان اصفهان در واسط این بوستان قرار گرفته که تمام اجزای این میدان تاریخی را به نمایش گذاشته است. بعد از آن در سمت غربی این بوستان ماکت بقیه این آثار باستانی از جمله بازار تاریخی تبریز، کوه و کتیبه بیستون، تندیس داریوش و مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی و در جنوبی ترین بخش باغ هم چغازنبیل و آبشارهای تاریخی شوشتر منتظر شماست.

برای اینکه اطلاعات تان درباره این آثار باستانی بیشتر شود، علاوه بر ماکت و جزییات شگفت انگیز آن، تابلوهایی برای توضیح بیشتر درباره نام، تاریخ و توضیحاتی درباره این آثار وجود دارد که کنار هرکدام از ماکت ها قرار گرفته است.

نکته جالب توجه این بوستان در ساخت ماکت ها است که گفته می شود توسط بهترین هنرمندان داخلی کشورمان ساخته شده ؛ تا پیش از این امکانات ساخت این ماکت ها در انحصار برخی کشورهای غربی بود، اما ایران توانسته برای نخستین بار چنین تکنولوژی را از آن کند.

 

این بوستان نخستین باغ موزه مینیاتوری با فضای باز است و در طراحی آن روح معماری باغ های ایرانی نیز رعایت شده است. طبیعت متنوع این بوستان شامل گونه های چنار، ماگنولیای سبز، بلوط خزان شونده، میخک هندی ابلق، افرای چینی، مورد پیوندی، گوجه گل، سنجد همیشه سبز، یاس هلندی (لیکوستروم پیوندی)، ژینکگو، سدروس، کاج موگو و... نیز جلوه ویژه ای به این باغ داده است. به علاوه آب نماهای زیبا و ایرانی نیز بر زیبایی اینجا افزوده است.

در قسمت جنوبی این بوستان، یک گالری هم ساخته شده که عکس هایی از آثار باستانی کشورمان را نمایش داده است. به علاوه کتابخانه و کافی شاپ این مجموعه با دکوراسیون زیبا هم توانسته امکانات آن را تکمیل کند. اگر به این بوستان بیایید، می توانید تاریخ ایران را در حجم فشرده تماشا کنید.

 

---

پیوند طبیعت، هنر، تاریخ و ادبیات

اگر می خواهید در دل هوای پاک و طبیعت یک باغ، روح اسطوره های ایرانی را حس کنید، باید سری به باغ موزه وزیری بزنید. اینجا همه چیز در هم گره خورده است؛ هنر، طبیعت، تاریخ و ادبیات. با گذر از جاده کوهستانی لواسان، شاید توقع نداشته باشید که مجموعه ای از یک باغ و غار، پر از آثار هنری را در دل کوه ببینید. اینجا را استاد ناصر هوشمند وزیری از مجسمه سازان مطرح کشور برپا کرده و آثاری از خود و دیگر هنرمندان را به نمایش در می آورد. می توانید در فضای باز این مجموعه قدم بزنید و با دیدن مجسمه های ساخت دست استاد، لذت هنر و طبیعت را در کنار هم بچشید.

 

اینجا از کارگاه های مجسمه سازی و صنایع دستی (سفال، سرامیک، نقش برجسته و...)، گالری و غار موزه تشکیل شده که آثار مختلفی از جنس چوب، فلز، سنگ، فایبرگلاس، استخوان و تندیس هایی از اسطوره های ایرانی از جمله رستم و مشاهیر شاهنامه، دکتر حسابی، میرزاکوچک خان جنگلی، استاد هشترودی، استاد رفیع و بسیاری دیگر از بزرگان و مشاهیر ایران را در خود جای داده است. اگرچه آثاری از تندیس های استاد وزیری در بوستان جمشیدیه تهران، قلعه فلک الافلاک، موزه رختشوی خانه زنجان و... وجود دارند، اما بیشترین تندیس های برگرفته از ادبیات داستان های شاهنامه و فرهنگ فولکلور را می توانید در همین باغ موزه ببینید.

بعد از همه اینها به قسمت هیجان انگیز باغ که همان غار دست ساز استاد وزیر است، می رسیم. در این غار هشت دالان تو در تو منتظر شماست که ساعاتی در دل کوه، دل به هنر بدهید. این را هم بگوییم که تمام این دالان ها را خود استاد وزیری با کندن کوه و ایجاد فضایی برای نمایش آثار ساخته است. شاید یکی از جالب ترین آثار داخل این غار، مجسمه «رستم» پهلوان شاهنامه باشد که طوری قرار گرفته که گویی سقف غار را بر روی دوش خود نگه داشته است.

نکته جالب توجه در این مجموعه این است که آثار بسیار قابل توجهی می بینید که فقط با استفاده از وسایل دورریختنی مثل بطری های پلاستیکی، شیشه، پیچ و مهره و... ساخته شده است که ما را به پاسداشت طبیعت دعوت می کند و بیانگر این است که هنر حتی از وسایل دورریختنی هم می تواند سر برآورد.

 

در گالری این باغ هم می توانید آثاری از نقاشی های هنرمندان مختلف را ببینید که البته این آثار به شکل دوره ای عوض می شوند و آثار جدید برای نمایش گذاشته می شوند. به علاوه آثار هنرمندان، آثاری مثل دکوراسیون، مجسمه سازی و... هم در گالری وزیری به نمایش در می آید.

یکی دیگر از ویژگی های منحصر به فرد این باغ، برگزاری کارگاه های آموزشی برای هنردوستان است. اگر خواهان یادگیری هنرهای مختلف از جمله سفالگری و مجسمه سازی هستید، می توانید زیر نظر استاد وزیری آموزش ببینید. البته گاهی اوقات هم برخی از هنردوستان، جلسات ادبی خود را در این باغ برگزار می کنند. اگر روز تعطیل به اینجا بیایید، می توانید در کافی شاپ این مجموعه چای تان را به دست بگیرید و کتاب های هنری را که از کتابخانه همین جا به امانت گرفته اید، مطالعه کنید. آب نما و آلاچیق این باغ هم فضای مفرح و شادی را برای تان تدارک دیده اند که دقایقی دور از دود و ترافیک تهران، اکسیژن تازه تنفس کنید.

 

---

درختان سخن می گویند

در شهری که کمتر خانه و باغ قدیمی آن از گزند ساخت و سازهای بی رویه در امان مانده است، حفظ یک باغ بوستان قدیمی مثل بوستان باغ ملک نعمت بزرگی است. بوستان باغ ملک از جمله باغ های ییلاقی در شمیران تهران است که در پای کوه دربند قرار گرفته است. اگرچه چند سال قبل بر اثر آتش سوزی تعدادی از درختان قدیمی این باغ سوختند، اما هنوز هم تعداد زیادی از درختان اینجا از زمان های قدیم حفظ شده و این باغ جزو آثار ملی ثبت شده است.

 

داستان آتش سوزی ها احتمالا عمدی و به قصد تخریب این باغ برای ساخت و ساز بودند و چند سال قبل تیتر اول رسانه ها بود. باید بگوییم که باغ ملک یکی از معروف ترین باغ های تهران، تنها باغ غیرسلطنتی است که در محله گلابدره دربند قرار گرفته و از دوران ناصرالدین شاه قاجار تا به حال به حیات خود ادامه داده است.

در حقیقت این باغ توجه شاه قاجار را نیز به خود جلب کرده و در کتب و متون تاریخی می خوانیم که ناصرالدین شاه برای تفریح به باغ ملک رفت و آمد می کرده است.

در طراحی این بوستان از باغ شازده ماهان الگوبرداری شده و درختان کهنسال افراد، اقاقیا، نارون، چنار و... جذابیت آن را دوچندان کرده است. سردر تاریخی و ایرانی این بوستان، آب نما، برکه، آلاچیق، پیاده راه های دل انگیز و... همگی از یک باغ ایرانی حکایت می کند که در ترکیب این بوستان وجود دارد و می توانید در کنار برکه و آلاچیق آن ساعات خوشی داشته باشید.