هفته نامه کرگدن - شروین وکیلی: نخستین آموختنی از زلزله کرمانشاه آن بود که شکاف میان دولت و ملت همچنان برپاست اما اختلال چندانی ایجاد نمی کند؛ مردم هر آنچه لازم بدانند خود انجام می دهند. زلزله اخیر غرب ایران زمین بی شک یکی از نقاط عطف در جنبش های اجتماعی مردم دوران ما بوده است. الگوهایی از رفتار جمعی که طی دهه های گذشته تجربه و آزموده شده بود، در این جا با صراحت و آشکارگی کامل نمایان شد.
از سویی نکاتی آموزنده و گاه غافلگیرکننده را گوشزدمان کرد و از سوی دیگر پرسش هایی نو را برانگیخت؛ این دو رکن اصلی هر نگاه پژوهشگرانه است که در برخورد با هر پدیدار اجتماعی مهمی حاصل می آید. آنچه رخ داد دو سطح عیان و علنی داشت که با لایه های فراوان از روندهای پنهان و جریان های غیرصریح و گاه کتمان شده به هم چفت و بست می شدند. در یک لایه، خودِ زمین لرزه را با عینیت مهیب و ویرانگرش داشتیم: یکی از شدیدترین زلزله های سال های اخیر که خوشبختانه در عمقی زیاد رخ داد وگرنه می توانست خرابی ها و تلفاتی بیشتر به بار آورد.
پیامدهای این زلزله ویرانی خانه های شهری و آسیب به بافت های روستایی و کشته و زخمی شدن مردمان بود. در کنار این سطح فیزیکی- زیست شناختی، یک سطح عینی و روشن روانشناختی- اجتماعی هم داشتیم: مردمان به شکلی خودجوش و در مقیاسی بی سابقه برای یاری به آسیب دیدگان بسیج شدند. برخی پاکدلانه و برخی خودنمایانه، برخی با کمک های کلان و برخی با یاری های جزئی، گروهی اندک با کردار و جمعی بیشتر با گفتار همدلانه و همدردی، در موجی گسترده و همگرا از رفتار اجتماعی به این رخداد واکنش نشان دادند. این ها اموری نمایان و عینی است و بحثی ندارد، اما در این میان لایه های دیگری از رخدادها در کار بود که تنش ملموس بیرونی را به رفتارهای جمعی معنادار متصل می کرد. در این نوشتار خواهم کوشید برخی از آن ها را- به صورت گزاره هایی رسیدگی پذیر یا پرسش هایی قابل پیگیری- شفاف سازم.
نخست: آموختنی ها
چند ماه پیش از زلزله، رمان «فرشگرد» که سال ها پیش نوشته بودم، انتشار یافت؛ رمانی علمی- تخیلی درباره انقراض انسان که با این جمله آغاز می شد: «همه چیز از زلزله بم شروع شد...» تا حدودی ماجرا چنین است؛ یعنی خیلی چیزها با زلزله بم آغاز شد و پایان یافت. این پرتلفات ترین زلزله تاریخ معاصر ماست که چند رخداد مهم در آن واقع شد؛ رخدادهایی که شکل تحول یافته شان را در زلزله کرمانشاه هم می بینیم. نخست آن که همدردی و همدلی مردم درباره زلزله بم اندک بود.
