آداب و رسوم شب چله در ایران باستان

روزنامه قانون: ایرانیان در گذشته یکی از شادترین مردمان جهان بوده‌‌اند و از هر مناسبتی برای جشن، شادی و درکنار هم بودن استفاده می‌کرده‌اند. تعداد بالای جشن‌های ایران باستان گواه روشنی بر این مساله است. نوروز، مهرگان، جشن‌های آتش، گاهنبارها، فروردگان، سده، سپندارمذگان، چهارشنبه‌سوری، سیزده‌ به‌در، بهمن‌گان، آذرگان، جشن زایش اشو زردشت، دیگان، یلدا و ... جشن‌های ایران باستان بوده‌اند. جشن‌هایی که برخی از آن‌ها به‌وادی فراموشی سپرده شده‌اند و برخی دیگر همچنان پابرجا مانده و هرساله باشکوه خاصی در میان ایرانی‌ها برگزار می‌شوند. یکی از این جشن‌ها، شب یلدا یا شب چله است. جشنی کهن که پیشینه‌ای بیش از 7 هزار سال دارد.

ایرانیان آخرین شب پاییز را درازترین و تاریک‌ترین شب در طول سال می‌دانند؛ آن‌ها در شب یلدا تا سپیده دم بیدار می‌مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می‌کنند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی، روحیه آن‌ها را تضعیف نکند و با به روشنایی گراییدن آسمان به رختخواب می‌روند و لختی می‌آسایند.

اجداد ما این شب را تا صبح به جشن و پایکوبی به گرد آتش می‌پرداختندو بر خوانی از میوه‌هایی چون هندوانه، خربزه، انار، سیب، خرمالو و به می‌نشستند. در آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون جنبه‌ نمادین دارد و نشانه‌ برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.

 

در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی یا پُری آن، آینده‌گویی می کنند، بزرگان نیز با داستان‌سرایی و متل‌گویی، کوچک‌تر‌ها را بر سر ذوق می‌آورند. گذشتگان ما، تمام شب را در پرتو چراغ و نور و آتش می‌گذراندند تا اهریمن فرصت دژخویی و تباهی پیدا نکند.

 

 

یلدا مظهر زایش زادروز

واژه «یلدا» به معنای «زایش زادروز» و تولد است. ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال، دی می‌گفتند که ماه تولد خورشید بود.

 یلدا و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور و گذشته که کشاورزی، بنیان زندگی آن‌ها را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرارگرفتن ستارگان تنظیم کنند.آنان ملاحظه می‌کردند که در بعضی ایام و فصول، روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند.

 

این اعتقاد پدید آمد که نور، روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش‌ هستند.مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی تا هند و اروپایی دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید نامیده و آغاز سال قرار دادند.

هندوانه نماد گرمای تابستان

هندوانه یکی از مهم‌ترین میوه‌های شب یلداست. میوه‌ای که یادآور گرمای تابستان و حرارت خورشید است. باور قدیمی‌ها بر این بوده که اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورید، در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد. هندوانه همچنین قاچ‌های مدور می‌خورد و چون خورشید، یادآور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش است.

انار نماد شادی و زایش

 این میوه در سفره شب یلدا نماد شادی و زایش و تولد است. انار میوه‌ای خون ساز است و به کسانی که رنگ پریده و ضعیف هستند، توصیه می‌شود آب انار بنوشند. سیستم دفاعی بدن را تقــویت می‌کند و موجب افزایش انرژی و تصفیه خـون می‌شود و رنگ و روی کسی را که آب انار می‌خورد، زیبا و شاداب می‌کند. به همین دلیل انار را نماد زایش و شادی می‌دانند.