امروزه معماری را یک هنر اجتماعی میدانند. در اصول معماری، اجتماعی بودن و سازش بنا با محیط و اجتماع اهمیت زیادی دارد. معماران ایرانی بناهایی را طراحی کردند که پس از گذشت صدها سال، همچنان شگفتی و زیبایی خود را حفظ کردهاند و طراوت و تازگی ابتدای ساخت خود را از دست ندادهاند. شاید به همین دلیل است که دیدن چندباره یک بنای زیبا برای ما خستهکننده نیست.
سابقه معماری ایران را مربوط به هزاره هفتم قبل از میلاد میدانند. از همان دوران معماران ایرانی ویژگیهایی را در طرحهای خود به کار گرفتند که معماری ایران را شناسنامهدار کرد و ویژگیهای خاص و منحصربهفردی به آن بخشید. محاسبات دقیق، فرم درست پوشش، رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان، ایوانهای رفیع، ستونهای بلند و بالاخره تزئینات گوناگون بودند که معماری ایران را باشکوه و زیبا کردند.
معماری در ایران سبکهای مختلفی را تجربه کرد. پارسی، پیش پارسی، مادی، پارتی و معماریهای خاص دورههای هخامنشیان، سلوکیان و ساسانیان از شیوهها و سبکهای متنوع معماری پیش از ظهور اسلام در ایران بودند. پس از اسلام نیز سبکهای خراسانی، رازی، اصفهانی و آذری بخش مهمی از معماری را شامل میشدند.
مروری داریم بر ویژگیهای معماری برخی از این بناهای شگفتانگیز.
تخت جمشید
معماری تخت جمشید از شگفتیهای طراحی و ساخت بنا در دنیاست. در آن زمان ساخت این بنا هدفی جز بیان شکوه و عظمت امپراطوری و بالاخص شخص پادشاه نداشت.
تخت جمشید پایتخت کوهستانی امپراطوری پارس بود که یونانیان آن را پرسپولیس (به معنای شهر شارسه) مینامیدند. در تخت جمشید وجود سنگهای خوب و مناسب محلی، زمینه را برای معماری کاخ های ستوندار با تزیینات حجاری و رنگآمیزی شده و نیز استفاده از آجرهای لعابدار در برخی قسمتها را فراهم آورده بود.
ستونهای این بنا با وجود گذشت سالهای طولانی و پشت سر گذاشتن حوادث گوناگون هنوز سر پا ماندهاند. این ستونها برخلاف آن چه که به نظر میرسد یکپارچه نیستند و به صورت تکه تکه روی هم سوار شدهاند. در محل اتصال این تکهها سرب مذاب ریخته شده که سازه را در مقابل هر تکان و لرزهای مقاوم نگه میدارد. نخستین بار در تخت جمشید بود که ستونها تا آخرین حد ممکن از هم فاصله گرفتند.
