ساختمان‌های بلند در هندسه معماری شهر اسلامی جایی ندارد!

 

آیت الله اراکی گفت: شهری که اسلام می‌خواهد و منطبق با معیارهای دینی ماست، ساختمان‌ها به حالت افقی در سطح شهر گسترش می‌یابند و گسترش آن به سمت بالا نیست.

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه هشتم از سلسله دروس خارج فقه «نظام عمران و شهرسازی اسلامی» است که توسط آیت الله اراکی ایراد شده است.

مقدمه

نظام عمران شهری از یک جوهر، و یک قالب و صورتی برخوردار است و این مسئله به نظام عمران شهری در شهرهای اسلامی هم اختصاص ندارد و همه جا همین قاعده جاری است. جان و روح نظام عمران شهری را آن ساختار فکری و ارزشی‌ای تشکیل داده است که نظام عمران شهری را جهت می‌دهد. آنچه در این سلسله دروس به آن خواهیم پرداخت همان ساختار به اصطلاح ایدئولوژیک نظام عمران شهری است که به وسیلۀ فقه اسلام تبیین شده و می‌شود و کار فقها است.

ساختمان‌های بلند در هندسه معماری شهر اسلامی جایی ندارد

بحث امروز ما دربارۀ مطلب ششم از مطالب مربوط به اصول کلی نظام عمران شهری است و آن این است که نظام شهری در جهت افقی است و نه عمودی. از مجموعۀ ادلۀ شرعی و روایات استفاده می‌شود که آن شهری که اسلام می‌خواهد و منطبق با معیارهای دینی ماست، در چنین شهری ساختمان‌ها به سمت بالا نمی‌روند و به حالت افقی در سطح شهر گسترش می‌یابند و گسترش آن به سمت بالا نیست. ساختمان‌های بلند در شهری که منطبق بر موازین دینی ما باشد، نباید وجود داشته باشد. و کلاً جهت‌گیری معماری اسلامی و معماری شهر اسلامی به دلایل مختلفی که بیان خواهیم کرد جهت‌گیری ساختمان‌ها به سمت عرض است و نه به جهت طول. البته اینکه می‌گوییم جهت افقی به ‌طوری که افق شهر در دید ساکنان شهر  باشد. یعنی افق شهر نباید از دید ساکنان شهر پنهان شود. آسمان و طبیعت باید از دید ساکنان شهر پوشیده نباشند. ارتباط ساکنان شهر با افق،‌ با آسمان و آیات الهی آسمان نباید قطع شود. این مطلب را در چند مجموعه روایت می‌توانیم بیابیم. یعنی آنچه ادعا کردیم دلیلش چند مجموعه از روایات است.

ساختمان‌های بلند در منابع روایی

مجموعۀ اول از روایات دال بر این مطلب روایاتی است که در آنها نهی از ارتفاع زیاد ساختمان‌ها شده است.

نظیر روایاتی که مرحوم کلینی رحمة الله علیه نقل می‌کند از امام صادق علیه السلام قال: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَکَّلَ مَلَکاً بِالْبِنَاءِ یَقُولُ لِمَنْ رَفَعَ سَقْفاً فَوْقَ ثَمَانِیَةِ أَذْرُعٍ أَیْنَ تُرِیدُ یَا فَاسِقُ». شاید این کلمۀ فاسق به معنای لغوی آن بکار رفته باشد. به هرحال چه به معنای لغوی و چه به معنای شرعی بکار رفته باشد کاشف از مبغوضیّت ارتفاع زیاد ساختمان است. آیا الآن به اقتضای زمان مجبور به بلندمرتبه سازی هستیم؟

خیر،‌ اصلاً مجبور نیستیم. ما قادریم و حاضریم استدلال کنیم که اصلاً مجبور نیستیم ارتفاع ساختمان‌ داشته باشیم. این را ما می‌سازیم و درست می‌کنیم. سرمایه‌داران به دنبال یک همچنین چیزی هستند و الّا این‌گونه نیست. اگر ما این فرهنگ را توسعه می‌دادیم. این را بعضی اوقات گفته‌ایم که این جهت‌گیری تراکمی ساختمان‌ها به سمت بالا بیشتر به نفع سرمایه‌گذارها در نظر گرفته می شود. آن سودی که از این تراکم بیرون می‌آید آن شخص سرمایه‌گذار می‌برد.

جستجو برای زیبایی از ملزومات معماری است / گفت‌وگو با آلوارو سیزا درباره مدرنیسم شاعرانه‌اش

در مصاحبه ولادیمیر بلگولوفسکی با آلوارو سیزا که در "آرک دیلی"منتشر شده، گفت وگو درباره رویکردهای سیزا در معماری و به ویژه تلقی او از زیبایی‌شناسی مورد تاکید قرار گرفته است.

 هنرآنلاین: آلوارو یواخیم ملو سیزا ویرا در سال 1933 در متوزینو در نزدیکی پورتو در پرتغال به دنیا آمد. هنگامی که او در سال‌های 1949 تا 1955 درمدرسه هنرهای زیبای پورتو به تحصیل می‌پرداخت، اولین طرحش در سال 1954 اجرا شد. او در سال‌های 1966 تا 1969 در مدرسه معماری پورتو به تدریس پرداخت و در سال 1976 به عنوان استادیار این دانشگاه منصوب شد.

بنیاد معماری Every Design عنوان کرده: کارهای سیزا یک تلاش جدی برای خلق یک لحظه قدرتمند و مقاوم مثل بتن، با تفاوت‌های ظریف و منحصربه فرد خود است. او بهترین معمار در زمینه‌ی تلفیق مسائل گوناگون است. بارزترین خصیصه‌ی آلوار سیزا استادی او در پرداخت و اجرای معماری در زمینه‌هایی است که ظاهراً غیرممکن هستند.

وی با مهارت مطالعاتش مکان را به فرم‌های مجسمه گونه که قابل پیش بینی و عادی نیستند، بدل می‌کند. سیزا یکی از اولین و بزرگ‌ترین معمارانی است که المان‌های کارهایش، به بافت و شکل اصلی برتری دارند، و طرح‌های وی همیشه با یک فضای الهام شده از المان‌های هنری تلفیق شده است. آثار سیزا حس تازگی و آزادی را در دیگران به وجود می‌آورد. در معماری وی، تنها چیزی که که او را به واهمه وا می‌دارد، خطر انقراض است.

آلوارو سیزا به عنوان مدرس میهمان در بسیاری از دانشگاه‌های ایالات متحده، آرژانتین، کلمبیا، اسپانیا، آلمان، فرانسه، فرانسه، نروژ، هلند، سوئیس، اتریش، و انگلستان تدریس کرده، و در همایش‌های بسیاری شرکت کرده است. در سال‌های اخیر افتخارات متعددی از بنیادها و مؤسسات در اروپا دریافت کرده است. از جمله مدال طلای بنیاد آلوارو آلتو در سال 1988، و جایزه مشهور میس وندروهه مربوط به بانک بورخس و ایرمائو پرتغال در سال 1986.

در طول 60 سال فعالیت آلوارو سیزا، کار او به طور مداوم در نامگذاری هایی چون "رویکرد انتقادی" و "مدرنیزم شاعرانه" توصیف شده است. در مصاحبه "ولادیمیر بلگولوفسکی" با او که در "آرک دیلی"منتشر شده،  گفت گو درباره رویکردهای سیزا در معماری و به ویژه تلقی او از زیبایی شناسی مورد تاکید قرار گرفته است.

ولادیمیر بلگولووفسکی: یکی از دانشجویان شما "ادواردو سوتو د موورا" گفته است: "خانه‌های سیزا درست مثل گربه‌های هستند که در آفتاب دراز کشیده‌اند."

 [می‌خندد] شاید حرف او به این معنی است که ساختمان‌های من طبیعی‌ترین موقعیت را در محل قرار گرفتنشان پیدا می‌کنند.این را هم بااید اضافه کنم که رجوع به بدن و اندام‌واره گی را همیشه در کارهای من می‌شود دید.

فکر می‌کنید در گفتگوهایی مثل این تا چه اندازه بشود به ایده‌ها و تفکرات معماران نزدیک شد. ایا این گفتگوها چنین امکانی را محقق می‌کند؟

شاید اما ممکن است در عین حال  این شیوه ای اشتباه هم باشد [خنده.] شخصاً دوست دارم درباره کاهایم توضیح بدهم. وقتی از من خواسته می‌شود سخنرانی کنم، همیشه تصمیم می‌گیرم در مورد یک پروژه خاص صحبت کنم، زیرا می‌خواهم توضیح دهم که چگونه ایده‌ها به وجود می‌آیند.

دستاوردهای معماری امروز ما ضعیف است/دیگر به خانه هایمان افتخار نمی کنیم

خبرگزاری شبستان: ما زمانی وارد خانه های سنتی که ساخته دست خودمان بود، می شدیم و به آن افتخار می کردیم اما اکنون در بهترین فضاهای ساخته شده با بهترین مصالح احساس حقارت می کنیم زیرا ساخته دست خودمان نیست.

 

به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان به نقل از طلیعه: دکتر سید غلامرضا اسلامی، استاد تمام رشته معماری دانشکده پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران در تعریف هنر اسلامی گفت: مکاتب بر هنر و همه مقوله ها تاثیر گذارند. مانند تعاریف مختلفی برای انواع و اقسام هنرها داریم مانند هنر کلاسیک و هنر مدرن و هنر کمونیستی. مکاتب فکری تاثیرات خود را می گذارند و به دنبال آن مصادیق هنری آفریده می شوند و آن را منتسب به آن مکتب فکری می کنند.

اسلامی بیان کرد: اسلام هم مکتب فکری جامعی است که برای خود دارای مصادیقی است. بعضی از افراد اسلام را بسیار دست نیافتنی و مقدس می بینند و دین را در ساحت ماورای تفکرات انسان قرار می دهند و جایگاهی برای آن در نظر می گیرند که فقط پیامبران و ائمه اطهار می توانند در آن حضور داشته باشند. به همین علت معتقدند هنر اسلامی وجود ندارد.

 وی اظهار کرد: من معتقدم اسلام مانند دیگ مکاتب فکری بر انسانها تاثیر می گذارد و لذا آثار هنرهای اسلامی می تواند هم شامل آثار مسلمانان و هم آثار متاثر از مکتب اسلام باشد همانطور که اسلام بر انسان تاثیر می گذارد و مسلمان نامیده شود. در آثار هنری اسلامی لزوما نباید تقدسی که در ذهن بعضی از افراد وجود دارد را دنبال کنیم بلکه این هنرها می تواند آثار خوب یا بد داشته باشد.

وی در ادامه گفت: اگر کسی به مکتب اسلام و ارتباط آن با خدا باور داشته باشد قطعا تاثیرات آن فرد هم می تواند عمیق و اسلامی باشد. این تاثیرات می تواند در هنر هم خود را نشان دهد.

اسلامی اضافه کرد: عده ای که معتقدند هنر اسلامی وجود ندارد و یا نمی تواند وجود داشته باشد، این ابهام را به وجود آورده که نمی توان به هنر اسلامی دست یافت اما واقعیت این است که از نظر استدلال عقلی هر مکتب فکری می تواند بروز و ظهور در آثار هنری داشته باشد. مثلا اثر هنری مدرن تحت تاثیر افکار مدرن قرار دارد. مکاتب دیگری مانند مکتب اسلام هم قابل تصور است که از عدالت و زیبایی شناسی خاصی منتفع می شوند و هدف آن قرب الی الله باشد.

وی تعریف خود از هنر را محدود به اثر هنری متداول شناخته شده ندانست و گفت: منظور من از هنر تعریف جامع تری است. انسان از موجودات دیگر متفاوت است و رابطه بین حق و واقع را برقرار می کند. نوعی از خلاقیت در مرتبط کردن میان این دو وجود دارد که هنر نامیده می شود. هنر درک عمیق آنچه که هستی است و فهم ارتباط حق و واقع و عمیق کردن آنچه سطحی است به سوی دریافتهای حقیقت است از این رو همه انسانها هنرمند هستند.

این استاد دانشگاه افزود: انسانها، هنرمند زاده می شوند اما به تدریج یاد می گیرند که فراموش کنند. کودکان هنرمند هستند اما در مهدکودک ها و آموزشگاهها چیزهایی به آنها آموزش می دهیم که هنرشان را محدود کرده و یا آن را از دست می دهند و سپس به دلیل ناتوانی در کشیدن تابلوی نقاشی و یا ارائه دیگر آثار هنری شناخته شده آنها را تحقیر می کنیم.

 وی با بیان اینکه هنر و معماری اسلامی در دوره ای در اوج بوده است، گفت: به دلیل وجود مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، جنگ ها، تغییر پارادایم ها و اصول تغییرات مختلفی در هنر اسلامی رخ داده شد. در دوره ای حکومت های اسلامی دارای اقتدار بودند و دانشمندان جمع شده و مدارج علمی طی می شد و دستاوردهای معماری ایجاد گردید که باعث مباهات امروز ما شد.

ماهیت، اصالت و هویت

"ماهیت، اصالت و هویت" بخشی از سخنرانی سعید فلاح فر در همایش بازآفرینی پایدار شهر است که به مناسبت روز شهرساز ایراد شده است.

هنرآنلاین: شهرمان را چگونه برای دیگران معرفی می‌کنیم و برای شناخت آن در قیاس با شهرهای دیگر از کدام شاخصه‌ها سخن می گوئی‌ام؟ چه چیزی سیما و محتوای شهرمان را از دیگر شهرهای کشور و جهان متمایز می‌کند؟ کدامشان برایمان افتخارآمیز است؟ نسبت ما با دهکده جهانی چیست؟ آیا همانطور که تابلوهای راهنمایی و رانندگی در سراسر دنیا شکل و معنایی مشترک دارند، می‌توان در مبلمان شهری هم به این شیوه مشابه‌سازی عمل کرد؟ آیا شباهت به شهرهای مهم و پیشرفته جهان، شیوه‌ای برای جهانی شدن محسوب می‌شود؟ آیا می‌توان با شباهت‌های ظاهری سیما و رفتار [که عموماً به تقلید گزینشی از شباهت‌های راحت‌طلبانه و با بی‌اعتنائی به ضوابط شریف اما دشوار شهروندی انجام می‌شود]، عضوی یکپارچه در شهر جهانی و جهان ـ شهر بود؟ آیا تمدن و فرهنگ خریدنی است؟

پیوستگی و تعلقات ملی چه تاثیری بر امنیت زیستی دارد و شاخصه‌های شهری چه کارکردی در تقویت و یا گسست این تعلقات دارند؟ آیا راز بقای ملی و حفظ اهمیت جهانی به پایبندی به الگوهای شناخته شده جهانی است و یا حفظ داشته‌های بومی راه کوتاه‌تری است برای فتح جهان وطنی؟ نسبت "فرهنگ بومی" و "فرهنگ جهانی" چیست؟ این‌ها سئوالاتی هستند که در رابطه‌های امروزی جهان، نیاز به بررسی و پاسخ دارند. حتی اگر پاسخ‌هایی ناشیانه برای آن‌ها داشته باشیم و البته در جستجوی این پاسخ‌ها؛ فراموش نکنیم "شهر" پیش از آن که تنها موضوعی فیزیکی و کالبدی باشد، یک پدیده اجتماعی ـ انسانی است.

نمی‌توان انتظار داشت که به عنوان نمونه برای دستیابی به یک زبان و ادبیات جهانی، به گویش زبانی واحد در سراسر زیستگاه‌های بشری اکتفا کرد. ادبیات و زبان جهان، با حذف هر زبان و ادبیاتی در هر گوشه از جهان، بخشی از توانمندی‌های خود را از دست می‌دهد. زبان‌ها بدون لهجه‌های متفاوت بخشی از شیرینی خود را از دست می‌دهند. حذف ادبیات به زبان‌های محلی و جایگزین کردن آن با ترجمه ادبیاتی که به زبان مشترک جهانی نوشته شده باشد، اغناکننده نیست. فرهنگ جهانی متکی به همه‌ی زیرمجموعه‌های فرهنگی است. شهر و شهروندی هم نمی‌تواند از این قاعده کلی مستثنی باشد. بنابراین بسیاری از نهادهای بین المللی و نظریه پردازان فرهنگی ـ بعد از افول مدرنیسم و با طلوع پست مدرنیسم ـ به اهمیت خرده فرهنگ‌های سطح ملی و جهانی تاکید بیشتری کرده و حفظ تشخص جهانی را مشروط به؛ "بوم آگاهی در ساحت جهانی" می‌دانند.

"بوم آگاهی؛ خودآگاهی بازاندیشانه و انتقادی عالمان و کنشگران علوم اجتماعی نسبت به فعالیت‌های حرفه ای تعریف شده است." (سخنرانی دکتر فاضلی در انجمن جامعه شناسی ـ 1390) از طرفی عاریه گرفتن از داشته‌های فرهنگی جهان، بدون این که ارتباطی دو سویه وجود داشته باشد، معنای کاملی از پیوند و شمول نیست. شهری که ـ چشم بسته و بدون تعمق ـ از داشته‌ها و مظاهر یک به اصطلاح الگو و آرمان شهر جهانی پیروی می‌کند و اما چیزی برای افزودن و عرضه به این مجموعه ندارد، نمی‌تواند و نباید ادعای عضویت و سهم منصفانه در این مجموعه را داشته باشد.

همینطور این نظر وجود دارد که بهره برداری از داشته‌های جهانی بدون آن که مسیر بومی شدن و فرایند طبیعی تعامل ارگانیک بین فرهنگی را طی کند، حائز هیچ کدام از ارزش‌های جهانی و بومی نیست. نسخه جهانی برای آلام فرهنگی، موضوع قابل تحققی برای این نظریه پردازان محسوب نمی‌شود. همچنین؛ این رویکردی نیست که با تکرار ناآگاهانه و تقلیدی و کلیشه ای سنت‌های گذشته، بدون تناسب با زمانه، موافقت کند.

اما در مقابل با نفی مسیر تمدنی شهر و حذف متعصبانه ارزش‌های قابل استفاده از تجارب گذشته ـ به بهانه نظریه‌های مدرنیسم ـ هم کنار نمی‌آید. از طرفی باید پذیرفت؛ شهر پیش از آن که نمایشگاه و موزه توریستی باشد، فضایی است برای زندگی جمعی و شهری با همه نیازها و خصوصیات اجتماعی و انسانی آن.