امروز عمر بناهای ما از سن معماران آن‌ها کوتاه‌تر است / لزوم توجه معماری به مخاطبان و مردم / روایت چهره‌های برجسته معماری از این هنر در روز جهانی معمار

همزمان با روز جهانی معمار، سلسله نشست‌های گفتار معمار با حضور چهره‌های برجسته این هنر در کمیسیون ملی یونسکو برگزار شد.

هنرآنلاین: نخستین برنامه از سلسله نشست‌های تخصصی گفتار معمار با حضور دکتر حجت‌الله ایوبی دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو و چهره‌های برجسته معماری همزمان با روز جهانی معمار برگزار شد.

در ابتدای این برنامه حجت‌الله ایوبی، بر لزوم توجه به معماری تاکید کرد و در این باره گفت: یکی از مهمترین اولویت‌های سازمان جهانی یونسکو مساله هویت است. به خصوص در این دوران که مساله جهانی شدن به شکلی پررنگ مطرح است و حتی عده‌ای فکر می‌کنند که خرده فرهنگ‌ها در این مسیر از بین می‌روند و جهان به سمت نگاهی آمریکایی پیش می‌رود.

او افزود: در چنین شرایطی فرهنگ‌های مختلف تلاش کردند که هویت خود را حفظ کنند. به همین خاطر در سال 2002 فرانسوی‌ها طرحی را تحت عنوان تنوع فرهنگی مطرح کردند زیرا مساله تنوع فرهنگی و حفظ هویت، موضوع بسیار مهمی است که ما در یونسکو بر روی آن تمرکز داریم؛ به همین خاطر در مباحث آموزشی و میراث فرهنگی فعالیت‌های متعددی در دست انجام است.

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو تصریح کرد: مساله معماری و به خصوص معماری سنتی ما که رنگ و بوی هویت ملی ما را دارد در اولویت است من به عنوان یک علاقمند دراین حوزه می‌پرسم که چه چیزی ایران و ایرانی را از شکل جهانی آن متمایز می‌کند؟ به نظر من آنچه ایران را از سایر فرهنگ‌ها متمایز می‌کند، رفتار و سبک زندگی ایرانی است که معماری نیز در این عرصه جایگاه مهمی دارد.

ایوبی ایران را کشور معماری دانست و گفت: ایران کشور معماری است اگر چه در ظاهر تهران این امر را نمی‌بینیم اما قطعا معماری یکی از ویژگی‌های مهم کشور ماست.

او از اجرای کمیته ملی جوانان در یونسکو خبر داد و بیان کرد: به زودی کمیته ملی جوانان در یونسکو دایر می‌شود. باشگاه‌های یونسکو نیز به عنوان نهادهای داوطلبانه بخش دیگری هستند که درصدد فعال کردن آن هستیم زیرا در این باشگاه‌ها امکان همفکری و اجرای کارها به شکل خوبی امکان‌پذیر می‌شود. کما اینکه در ژاپن 270 باشگاه فعال وجود دارد، ما نیز در این راستا به راه‌اندازی باشگاه معماران جوان می‌‎اندیشیم.

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو افزود: جایگاه ایران در کرسی‌های دانشگاهی یونسکو خوب است اما ما تلاش داریم که کرسی معماری را نیز در این بخش فعال کنیم تا بتوانیم یک کرسی فعال برای دانشگاه تهران داشته باشیم.

ایوبی ایران را کشوری غنی دانست و تاکید کرد: ما وارث کشوری با فرهنگ غنی هستیم که حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.

در ادامه این نشست، دکتر محمدمهدی محمودی، مدرس دانشگاه و موسس دفتر مهندسی "هرم پی" درباره موضوع معمار شدن تا معمار بودن به سخنرانی پرداخت. او در ابتدای این بحث گفت: من با نگاهی دیگر مساله معمار شدن یا معمار نشدن را مورد بررسی قرار داده‌ام و در این راستا سعی در بررسی معماری ماندگار کردم. همانطور که می‌دانید شعار امسال "معماری برای جهانی بهتر است" که خود بیانگر وظیفه این بخش به شکلی زیباست زیرا نشان می‌دهد که معمار تنها وظیفه ساخت و ساز را ندارد؛ بلکه مانند رهبر یک ارکستر عمل می‌کند.

او درباره خصوصیات معماری ماندگار، بیان کرد: همواره این بحث مطرح است که آیا معماری یک هنر است یا اندیشه؟ هنر است یا فناوری و ... در پاسخ به این سوالات باید گفت که معماری تمام این ابعاد را در بر می‌گیرد زیرا بحث هم در حوزه عرفان و هم اندیشه و فناوری است.

این استاد برجسته ادامه داد: متاسفانه ما اغلب بناهای خود را نابوده کرده‌ایم به نحوی که امروز عمر بناهای ما از معماران آن‌ها کوتاه‌تر است. یکی از عمده دلایل چنین فاجعه‌ای عدم شناخت پیشینه معماری است به این معنا که معماران ما محیط، بستر و اقلیم خود را به درستی نمی‌شناسند و نمی‌دانند که در کجا و کدام بستر قرار دارند. این مسائل در کنار عدم شناخت از بهره‌برداران به عنوان مخاطبان اصلی اثر سبب شده که معمار امروز ایران از جامعه دور شود؛ زیرا او صرفا از بهره‌بردار می‌خواهد که از اثر استفاده کند در حالی‌که مخاطب را نمی‌شناسد، همین مسائل نیز سبب شده که بناهای ما ماندگار نشوند.

محمودی توجه به محیط زیست را در معماری حائز اهمیت خواند و گفت: متاسفانه زباله‌های غیرقابل بازگشتی که ما امروز در حوزه معماری تولید می‌کنیم، بسیار زیاد است، زیرا معماران امروز ما برخلاف گذشتگان، مصالح را به درستی نمی‌شناسند زیرا گذشتگان ما بناهایی را ساختند که کوچک‌ترین آلودگی را برای محیط در بر نداشت و راحت به طبیعت باز می‌گشت، البته تکرار معماری گذشته ما نیز یک اشتباه و توهین به اساتید آن دوران است.

او ادامه داد: معماری ماندگار دارای یک عرفان، اندیشه و فناوری است. در این بخش عرفان به معنای زیبایی و چشم‌نوازی است زیرا معماری همواره فرهنگ، هویت، نشانه مذهبی، تاریخ و... را در دل خود دارد اما قطعا تمام این موارد باید یک اندیشه را در درون خود داشته باشد تا بتواند به ترسیم و محاسبه و تعریف کاربری‌ها بپردازد، ضمن اینکه یک طرح باید قابل اجرا و محاسبه باشد.

این مدرس برجسته برخورداری از علم و فناوری را یک ضرورت دانست و گفت: بناهای با ارزش از هنر، علم و فناوری زمانه خود برخوردار هستند که نشانه پشتوانه هویت و توانمندی دوره‌های قبل است و توانسته با آخرین برگ دوران خود کامل‌تر شود.

در ادامه این نشست دکتر محمودی به بررسی روند معماری از دوره هخامنیشان تا دوران معاصر پرداخت و تغییرات ظاهری و تکنیکی این دوران را مورد بررسی قرار داد.

او به زمان تاسیس دانشکده معماری اشاره کرد و گفت: تا پیش از سال 1317 که همزمان با ساخت دانشکده معماری است، روش آموزش این هنر به شیوه کاملا سنتی و تجربی و از طریق استاد- شاگردی شکل می‌گرفت اما پس از آن روند آکادمیک شد. این در حالی است که اساتید دانشگاه آن دوران یا خارجی بودند و یا از خارج فارغ‌التحصیل شده بودند به همین خاطر تجربه متوسطی از تکنولوژی داشتند و معماری ایران را نیز به درستی نمی‌شناختند. در نتیجه معماری این دوران نه غربی و نه ایرانی است.

در ادامه این مبحث این مدرس دانشگاه معماری فرانسه، اسپانیا و ژاپن را در این دوران مورد بررسی قرار داد.

محمودی بر لزوم توجه به مسائل آموزش اشاره کرد و افزود: متاسفانه هنوز در بسیاری از دانشکده‌های ما به جای آموزش معماری، جنگ سنت‌گرایی و تجدد، جریان دارد زیرا ما به حدی درگیر ابزار شده‌ایم که از معماری خودمان دور شده‌ایم. یکی از این نکات فراموش شده باغ ایرانی است که ثبت جهانی شده و تبدیل به میراث جهان امروز شده است اما ما آن را به درستی نمی‌شناسیم.

او تاکید کرد: باغ ایرانی از جمله بخش‌هایی در معماری ایران است که توانست بر سایر حوزه‌های هنر و زندگی مردم چون: مینیاتور، نقاشی، منبت‌کاری، قالی‌بافی، پارچه‌بافی و حتی نوع غذاها و بخش‌های مختلف زندگی مردم تاثیر بگذارد تا جایی که نقوش فرش، پارچه و تمام هنرهای ما در یک دوران خاص تحت تاثیر این باغ قرار گرفت.

محمودی تصریح کرد: ما در دنیا امروز با مشکلاتی چون: افسردگی، خستگی، تنش در فضا، ترس و ناامنی، پوچی، بی‌هویتی و مواردی از این دست رو به رو هستیم که قطعا با حضور باغ ایرانی قابل رفع است. به نظر من معماری آینه جامعه و جامعه آینه معماری است. در گذشته، حال هر دو این بخش‌ها خوب بود اما متاسفانه امروز حال هر دو این بخش‌ها خوب نیست.

در ادامه این نشست، کلیپی ضبط شده از پروفسور والنتین بون ون بیک از مدرسه معماری ای ای لندن پخش شد. او در این ویدئو خطاب به حاضران گفت: من یک بار به ایران آمده‌ام و در یک ورک‌شاپ عالی واقع در دانشگاه شرکت داشتم به همین خاطر دلم برای ترافیک ایران که اساسا نمی‌دانم چطور مدیریت می‌شود و صد البته صبحانه‌های جذاب ایرانی‌ها تنگ شده است.

او ادامه داد: شما باید قبل از هر چیزی برای معمار شدن آرام باشید تا هر آنچه را که می‌خواهید بیابید. در واقع شما به عنوان یک معمار نیاز دارید که لحظاتی را بسازید تا بتوانید بیاندیشید.

در دنباله این جلسه، سینا پاکند، مدرس دانشگاه به نیابت از فرشید موسوی، بخش‌هایی از کتاب این معمار برجسته را ارائه داد. فرشید موسوی به دلیل مشغله‌کاری، امکان حضور با ویدئو کنفرانس را در این نشست نیافت اما سینا پاکند بیان کرد که او بسیار به سخنرانی در جمع معماران و دانشجویان ایرانی علاقمند است و به زودی این امکان محقق می‌شود.

او در ادامه درباره کتاب فرشید موسوی توضیح داد و گفت: کتاب "The Function Of Style" سومین اثر این معمار برجسته است. موسوی در این کتاب معتقد است که معماری باید فرصتی برای بازتعریف ارائه کند که ما امروزه آن را کمتر در عرصه‌های شهری می‌بینیم. در واقع موسوی اعتقاد دارد که معماری باید مردم را به جهت‌های مختلف سوق دهد تا بیشتر فکر کنند، زیرا این مردم هستند که می‌توانند به معمار فکر ارائه دهند و معمار تنها بخشی از ماجرا است.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: موسوی در این کتاب تاکید دارد که معمار باید ایده‌های طراحی خود را با مردم به اشتراک بگذارد تا آنها به معمار ایده‌های تازه‌تری ارائه دهند. او اعتقاد دارد که گاهی معماری دروغ می‌گوید تا بتواند خود را نشان دهد.

پاکند افزود: معماری از نظر موسوی همواره نیازمند این است که بر روی آن کار و سرمایه‌گذاری شود زیرا جامعه هر روز در حال تغییر است پس تا وقتی که معمار نزدیک جامعه نباشد، نمی‌تواند نیازها و رفتارهای آن را بشناسد؛ به همین خاطر لازم است که دانشجویان همواره ببینند و از دیدن دریغ نکنند، البته این دیدن می‌تواند از ساختمان‌ها تا رفتار مردم گسترده شود.

در بخش پایانی این نشست کلیپ‌های کوتاهی از  پروفسور ادوارد کاباک از مدرسه معماری کاتالونیا پخش شد. کاباک ضمن تبریک روز معمار به دانشجویان و معماران ایرانی گفت: بسیار دوست دارم که باز هم به ایران بیایم. من به شما پیشنهاد می‌دهم که درباره چیزهایی که می‌خواهید بسازید، بیاندیشید و به این فکر کنید که چطور به بهترین شکل ممکن یک طرح را بسازید و ارائه دهید. به همین خاطر است که معماران همواره در حال جستجو و تحقیق هستند، زیرا فرهنگ، زمان، متریال و ... متفاوت هستند. بنابراین در هر پروژه باید به چیزهای متفاوتی توجه کنید.

پروفسور مارک ژارزومبک از دانشگاه ام آی تی نیز در پایان این جلسه طی ویدئویی خطاب به حاضران گفت: یک ساختمان مملو از روابط متعدد است زیرا معماری یک تاریخ بسیار عمیق را در دل خود دارد.

او افزود: من به عنوان یک محقق بسیار در معماری جستجو کرده‌ام و بسیار نیز تحت تاثیر قرار گرفته‌ام، زیرا دیده‌ام که چطور فضاهایی که در آن زندگی می‌کنیم ما را شکل می‌دهد بنابراین ما نباید هرگز رمز و رازهای معماری را فراموش کنیم.

این نشست نخستین، برنامه از سلسله رویدادهای تخصصی بود که توسط انجمن علمی معماری دانشگاه تهران برگزار شد.