بیایید باهم معماری کنیم....
به گزارش شما نیوز
«اگر در طراحی قدرتی وجود داشته باشد، چیزی نیست جز قدرت آمیختن و تلفیق...؛ هر چه مسئله پیچیده‌تر باشد نیاز به ساده‌سازی بیشتری داریم... » شاید زمانی که آلخاندرو آراونا این جملات را در یکی از جلسات شاخص TED به زبان می‌آورد، تصور نمی‌کرد که دو سال دیگر[۲۰۱۶] برنده جوان جایزه پریتزکر[پرافتخارترین جایزه جهانی که به معماران داده می‌شود] باشد. آلخاندرو آراونا[Alejandro Aravena] متولد ۱۹۷۶ در سانتیاگوی شیلی است. وی در سال۱۹۹۲ از دانشگاه کاتولیک شیلی فارغ‌التحصیل شد و دو سال بعد دفتر معماری خود را پایه نهاد. آراونا از سال۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ کسوت تدریس در دانشگاه هاروارد را داشته، در مجامع حرفه‌ای و آکادمیک سوابق بسیاری دارد.
آراونا یکی از بنیانگذاران گروه معماریELEMENTAL در سانتیاگو شیلی است و آثار ساخته‌شده‌ای در شیلی، مکزیک، آمریکا، چین و سوئیس دارد؛ طرح‌‌هایی خلاقانه که رفع نیاز کاربران فضا، در اولویت طراحی آن‌ها قرار دارد. شاید آن هنگام که صحبت از خلاقیت به میان آید، انسان‌‌هایی با قدرت ذهنی خاص و خارق‌العاده را به ذهن تداعی کند؛ فردی که دست به ابداع و نوآوری در حوزه کاری خویش می‌زند و برای اولین‌بار حرکتی را به جریان می‌اندازد که پیش از آن وجود نداشته است؛ آراونا اما این‌چنین نمی‌اندیشد… او آمده است که مردم را به معماری اتصال دهد، حتی به فرآگرد طراحی آن.
اما به‌راستی خلاقیت چیست؟ آیا فرم‌‌های عجیب و نامتعارفی که برای اولین بار ساخته شده‌اند را می‌توان طراحی خلاقانه محسوب کرد؟ و بناهایی که درنهایت سادگی کارکرد مناسبی دارند، خلاقانه به شمار نمی‌آیند؟ آیا معمار خلاق لزوما معمار ساختارشکن است یا خلاقیت مقوله‌ای فراتر از فرم آشکار، اثر را دربرمی‌گیرد؟ شاید پاسخ قاطعی بر این آیاها نتوان یافت، از سویی معماران با تفکرات و سلایق ذهنی و فرمی، نگرشی متفاوت به مقوله خلاقیت و پارامترهایش خواهند داشت؛
بر این اساس به نظر می‌رسد نتوان تعریف بدیهی و روشنی از خلاقیت در معماری ارائه داد، لیک آنچه مبرهن است خلاقیت مرزها را درمی‌نوردد، چارچوب‌‌های پیشین را نقض می‌کند و محدودیت را به فرصت تبدیل می‌کند. نهایتا مسیری که فرد خلاق برای دستیابی به راه‌حل می‌پیماید جاده‌ای است ورای آنچه در مقابل چشم دیگران قرار دارد. معمار در مقام آفریننده‌ای که اثری را «خلق» می‌کند، رواست که با نگاهی خلاقانه به آنچه کارفرما از وی طلب می‌کند بنگرد، مگر نه این‌که تخصص و هنر یک معمار در تجسم هنرمندانه منویات مخاطب خویش است؟ تحقق این آرمان در تصورات ذهنی یک «معمار خلاق» ممکن و میسر شده، جامه واقعیت بر تن عریان آمال کارفرما می‌پوشاند.
آراونا یک معمار دغدغه‌مند است که مسائل موجود زندگی شهری در پروسه طراحی را با مشارکت دادن مردم به بهترین شکل ممکن حل می‌کند. روش طراحی وی بر تغییر صورت‌مسئله، تبدیل محدودیت‌‌های پروژه به فرصت و ارائه مطلوب‌ترین راه‌حل، متمرکز است. او از جرگه معمارانی است که توجه به خواسته‌‌های مخاطبان طرح را در اولویت قرار داده و از همان ابتدای مرحله طراحی بر محور مطلوبیت و پاسخ‌دهندگی طراحی فضا برای کاربر، عمل می‌کند.
شاید پروژه خانه‌‌های نیمه‌ساخت وی در ایکیکه [شهری بندری در شیلی] نمونه جالب و آموزنده‌ای از پرداختن به مسائل کاربران فضا و ارائه راهکاری مناسب و درخور برای آنان باشد. در این پروژه از وی خواسته شده بود تا برای اسکان صد خانوار که به‌صورت غیرقانونی در نیم‌هکتار از زمین‌‌های مرکزی ایکیکه سکنی گزیده بودند، با بودجه ده‌هزاردلاری، خانه بسازد. این بودجه شامل خرید زمین و تامین زیرساخت‌‌ها برای خانه‌‌هایی با متراژ حداقل چهل‌مترمربع بود. او بین طراحی خانه‌‌های مجزا که تنها سی خانوار را در خود جای می‌داد و خانه‌‌های ردیفی که گنجایش شصت خانوار را داشت تنها راه‌حل را در ساخت‌وساز در ارتفاع یافت؛ موضوعی که ساکنان به‌شدت با آن مخالف بودند چرا که در آینده امکان توسعه خانه‌‌های کوچک آپارتمانی را نداشتند. درنتیجه کاری که آلخاندرو انجام داد، دخیل کردن ساکنان خانه‌‌ها در جریان محدودیت‌‌های پروژه بود. وی تصمیم گرفت نیمی از یک خانه هشتادمتری را که خانوارها قادر به ساخت آن نبودند بسازد و نیم دیگر را خالی بگذارد تا هر خانوار به اقتضای شرایطش در آینده اقدام به تکمیل آن کند.
درواقع وی ساختاری برای طرح ارائه داد و خانواده‌‌ها ایده‌‌های خود را در قالب آن چارچوب در طول زمان پیاده کردند. آلخاندرو پاسخ به سه تهدید مقیاس، فرصت و کمبود منابع را در این پروژه به‌خوبی ارائه می‌کند: «به کار گرفتن قابلیت ساخت‌وساز خود مردم». بنابراین وی افزایش جمعیت زاغه‌نشین را نه مشکل، بلکه خود آن‌ها را تنها پاسخ به مسئله موجود تصور می‌کند. این یعنی «خلاقیت»؛ آنچه آراونا را متفاوت می‌کند نوع نگاه خلاقانه وی در مقوله طراحی است؛ برای او محدودیت معنایی ندارد و از محدودیت‌‌ها به نفع طراحی بهره می‌برد. او صورت‌مسئله را تغییر داده،
از زاویه‌ای متفاوت موضوع طراحی را بررسی می‌کند و این آغازی است بر طراحی خلاقانه. از دیگر سو اعتقاد وی به «طراحی مشارکتی» با حضور فعالانه کاربران در روند طراحی، به یافتن بهترین و کارآمدترین پاسخ برای طرح مورد نظر می‌انجامد. درک عمیق وی از نیازهای مخاطبانش، او را در مقام یک معمار مردمی که ادراک صحیحی از نیازهای اجتماع دارد، قرار می‌دهد. آراونا نگاهی متمایز به مقوله طراحی داشته و با مشارکت دادن مردم در پروسه طراحی، اثری معمارانه و در عین حال پاسخ‌ده را پیش رو قرار می‌دهد. تمام این ویژگی‌‌ها در کنار یکدیگر، هیات ژوری جایزه پریتزیکر را متقاعد کرد که آلخاندرو آراونا کاندیدای مناسبی برای دریافت جایزه پریتزیکر۲۰۱۶ است.
باتوجه به مطالب بیان‌شده، می‌توان گفت خلاقیت و پاسخ‌گویی به مطالبات کارفرما یا به تعبیری مشارکت کاربر در پروسه طراحی، به‌عنوان دو اصل در موفقیت یک معمار مطرح هستند؛ موضوعی که این‌روزها حتی برای داوران جایزه پریتزکر حرف اول را می‌زند؛ آراونا معمار خلاقی است که رویکرد مشارکتی توام با نگاهی نوآورانه[و نه صرفا خلاقانه]، پاسخ‌‌هایی مناسب و کاربردی به نیازهای مخاطبان پروژه داده است. بروز خلاقیت و مشارکت در طراحی‌‌های آراونا به‌خوبی مشهود است.
گرچه اغلب افراد، بناهایی را که ظاهری منحصربه‌فرد و غریب و شگفت‌‌انگیز دارند، اثری خلاق می‌پندارند و آثاری که در هماهنگی با محیط اطرافشان بوده و به‌خوبی و سادگی پاسخگوی نیازهای طراحی باشد، نوآورانه تلقی نمی‌کنند، اما بر طبق گفته‌‌های پیشین، فرم و شکل ظاهری جدید و بدیع دلیل کافی برای وجود خلاقیت نیست. اصل مهم در خلاقیت گشودن مسیرهایی جدید و نوآورانه [INNOVATIVE] برای پاسخ‌گویی به نیازهای پروژه و غلبه بر محدودیت‌‌های طراحی به شیوه‌ای نو است.
مصداق آن روشی است که آراونا در طراحی‌‌های خود به کار می‌گیرد. چنین می‌توان نتیجه گرفت، یک معمار که نگاهی خلاقانه به موضوع طراحی داشته و در پروسه طراحی رویکرد مشارکتی را برمی‌گزیند، در ارائه پاسخ نهایی به مسئله طراحی موفق عمل کرده و اثر معماری وی احتمال قوی با استقبال متخصصان و نیز عموم مواجه خواهد شد. شاید بتوان گفت در روند طراحی از خلاقیت فردی معمار تا مشارکت کاربر در آفرینش اثر نهایی معماری، فرایندی موثر شکل می‌گیرد که طی آن طرح معماری به تکامل رسیده و به آرمان غایی طراح از خلق اثر، نزدیک‌تر می‌شود.
لاله حلاج
