بی توجهی به معماری اصیل ایرانی-اسلامی در ساخت مساجد پایتخت

افزایش تعداد مساجد در برخی از محله ها و مناطق شهر تهران به دلیل تجمع قومیت های فراوان و تمایل آنها به ساخت مسجد مختص به خود باعث شده تا توزیع این مراکز دینی و فرهنگی در شهر تهران مناسب و عادلانه نباشد. از سوی دیگر با توجه به اینکه در معماری ایرانی و اسلامی، مسجد محور شکل گیری شهرها و سکونتگاه های انسانی است، اما در طول 4 دهه اخیر به دلیل عدم نظارت کافی روی مراحل ساخت مساجد پایتخت با توجه به الگوی معماری خاصی که دارند، شاهد ظهور این مراکز بدون رعایت استانداردها هستیم که اکنون مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران از برنامه ریزی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران از ساماندهی کالبدی ایرانی اسلامی مساجد در پایتخت خبر می دهد.

به گزارش تیتر شهر: بانک اطلاعات مساجد شهر تهران برای سال گذشته نشان می دهد در پایتخت 1899 مسجد از گذشته تا کنون ساخته و به بهره برداری رسیده است. این در حالی است که همچنان 146 مسجد در حال ساخت و نوسازی، 27 مسجد نیمه کاره و 178 مسجد نیز نیازمند تخریب و نوسازی است.

این در حالی است که براساس همین بانک آماری بیشترین تعداد مساجد در منطقه 12 قرار دارد. در مواقع 12.75 درصد از مجموع آمار مساجد شهر تهران در قلب تاریخی طهران قرار گرفته است. این در حالی است که منطقه 22 کمترین تعداد مسجد را دارد به گونه ای که از کل آمار مساجد شهر تهران تنها 1.63 درصد در این محدوده واقع شده است.

از سوی دیگر با توجه به اینکه سرانه کاربری مذهبی معادل 0.21 متر مربع ، بعنوان معیار قرار گرفته است، در وضع موجود بالاترین سرانه متعلق به منطقه 12 به میزان 0.74 و پایین ترین سرانه متعلق به منطقه 8 و 13 به میزان 0.08 است.

آنطور که مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران عنوان کرده است، معاونت شهرسازی و معماری برنامه ریزی مفصلی در زمینه ساماندهی کالبدی مساجد به عنوان الگوی های شاخص معماری ایرانی - اسلامی در پایتخت دارد.

به اعتقاد سید حمید موسوی؛ مساجد در تاریخ کشور ما همواره از جایگاهی مهمی در زمینه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و کالبدی برخوردار بوده‌اند و همواره به عنوان یک عنصر شهری تأثیرگذار در فضای شهری و نقطه عطف سیما و منظر شهری به شمار می‌رفته‌اند.

 

این در حالی است که در سال های گذشته نقش شاخص مساجد در سیما و منظر با تغییر الگوی ساخت و ساز و بروز الگوی جدید توسعه در شهرهای بزرگ، کمرنگ شده است.

به عبارت ساده تر هر چند از دیدگاه کمی به موضوع احداث مساجد تا حد زیادی توجه شده ولی کیفیت طراحی و ساخت مساجد از سطح قابل توجهی برخوردار نبوده است.

مطالعات مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران نشان می دهد، در ساخت پرتعداد و سریع مساجد در دهه های اخیر، افت کیفیت را در همه جوانب معماری از طراحی پلان، نماسازی، تزئینات گرفته تا حتی مکان یابی مساجد می توان به خوبی مشاهده کرد.

به گفته موسوی؛ توجه صرف به افزایش سرعت ساخت مساجد و بالا بردن کمیت آن باعث شده تا در هنگام ساخت این مراکز دینی و فرهنگی به کیفیت در ساخت دقت نشود.

 

در واقع سازندگان مساجد در تهران بیشتر به دنبال این بوده که مساجد را تنها به مکانی برای انجام فریضه نماز تبدیل کنند به همین دلیل در زمان ساخت توجهی به معماری و به کارگیری طرح مناسب برای احداث مساجد نکرده اند.

به همین دلیل تشخیص کالبدی، مساجد باید دارای عناصر هویتی لازم برای بازشناخت آنها از سایر ابنیه شهری باشند. این امر دغدغه های متعدد سلبی و ایجابی را در مورد شکل ، مواد و مصالح ، اندازه ها و فعالیت های درونی مسجد مطرح می سازد.

مدیرکل معماری وساختمان بر ای نباور است؛ وجود تنوع در مقیاس عملکردی مساجد محله ای ، ناحیه ای و منطقه ای و .. که سبب بروز تفاوت های بسیاری در برنامه ریزی و طراحی می شود و همچنین برخوردهای گوناگون با برنامه ریزی کلان و خرد اینگونه مساجد و نبود ضوابط فنی و استانداردهای لازم در این خصوص موجب بروز مشکلات غیر قابل بازگشتی در زمینه ساخت وسازهای آتی مساجد شده است.

آنطور که موسوی توضیح داده است؛ به طور کل مساجد شهر تهران را می توان به دسته مساجد سنتی و سنت گرا (همچون آثار« لرزاده»)، مساجد مدرن و نوگرا (از بهترین نمونه های این مساجد می توان به مسجد الجواد و مسجد حضرت امیر و مسجد خاتم الاوصیا اشاره کرد) و مساجد تلفیقی وپست مدرن (بهترین نمونه این سبک مسجد الغدیر)تقسیم کرد.

وی مساجد بدون سبک و سیاق را نیز از دیگر دسته های مساجد موجود نام برده و توضیح داده است: این مساجد که متاسفانه بخش قابل توجهی از مساجد در دهه های گذشته را شامل می شود، در ساخت آنها اصول معماری سنتی و حتی نوآوری دیده نمی شود.

در واقع تنها تلاش می شده تا فضایی ساخته شود که لباس مسجد را بپوشد نه فضایی که به راستی تجلی کننده معماری مسجد است. از نمونه های این مساجد می توان به مسجد الرضا در خیابان نیلوفر تهران،مسجد امام جعفر صادق (ع) نزدیک پل سیدخندان اشاره کرد.

براین اساس شهرداری تهران در کنار سایر نهادهای ناظر و فعال در امور مساجد نسبت به ارائه تسهیلات، برنامه ریزی، راهبری و نظارت در طراحی و اجرا از طریق شورا و کمیته های مربوطه اقدام و تنظیم و تدوین «مجموعه ضوابط وراهنماهای اقدام برای طراحی مساجد براساس سطوح عملکردی» را مدنظر قرار داده است.

موسوی ملاک اولویت بندی ساخت مساجد مورد نیاز با توجه به پهنه بندی طرح تفصیلی و جمعیت ومساحت محدوده محروم از پوشش مسجد را پهنه های سکونت با توجه به میزان بارگذاری در اولویت اول، پهنه های مختلط و خدمات در مقیاس محله و ناحیه در اولویت دوم و سوم، اراضی صنعتی پهنه خدمات در مقیاس شهری در اولویت چهارم و سایر پهنه ها و نیز اراضی صنعتی وضع موجود درصورت تغییر به سکونت به عنوان محدوده «توسعه آتی مساجد» عنوان کرد .

به همین دلیل در راستای دستیابی به کیفیت بیشتر و نظارت و رسیدگی جامع‌تر به امور مرتبط، کمیته‌ها و کارگروه‌هایی جهت بررسی ابعاد مختلف موضوع با محوریت کارگروه تخصصی ساماندهی معماری تشکیل شده است.