خانه‌ی «ملک الشعرای بهار» در تهران

۱۸ تیر ۱۳۹۶

وب سایت معماری آرل: محمد تقی بهار شاعر، مورخ، محقق، روزنامه نگار، سیاستمدار و استاد برجسته دانشگاه و فرزند میرزامحمد کاظم صبوری است. وی متولد 1265 هجری شمسی در شهر خراسان است و تا وقتی در سن 20 به مشروطه متصل نشده بود، خانه ای در تهران نداشته است.

ناگفته های بهار و ملک خصوصی اش:

محل قرارگیری کنونی منزل مرحوم ملک الشعرای بهار در خیابان طالقانی، خیابان ملک الشعرای بهار، کوچه گوهر، پلاک 9 است. نکته قابل توجه در این خصوص نامگذاری خیابان اصلی به نام ملک الشعرای بهار می باشد که خود نشان دهنده اهمیت و ارزش این شخص و بنا می باشد.

بنای موجود در این ملک که به سبک بناهای دوران تجدد و نوگرایی در تهران و بعد از احداث خیابان های مطابق با اصول شهرسازی و با شکل جدید ساخته شده، مربوط به اواخر دوران پهلوی اول بوده و قدمتی تقریبا هفتاد ساله دارد. در ساخت این بنا از مصالح مرسوم و محصول همان دوران مانند آجر قزاقی، چوب، موزاییک، شیشه، گچ، تیر چوبی و تیر آهن و ... استفاده شده است.

خانه قدیمی بهار، از حمله خانه های سبک ایرانی با پلان مستطیل شکل در انتهای کوچه ای بن بست یادگار یکی از نوادر شعر و موسیقی کشور و محل زندگی شاعری توانا و سیاستمداری بزرگ است. دری بزرگ ما را به حیاطی وسیع با بنایی در بخش سمالی هدایت می کند.

کل عرصه ملک مستطیل شکل می باشد و تقریبا در تمام بخش شمالی دارای ساختمان نواری است. بنا شمالی جنوبی است و حیاط در بخش جنوبی با تقسیم بندی های جزیی و محوطه سازی با چند درخت و درختچه می باشد. این اثر فرهنگی تاریخی متعلق به هفتاد سال پیش و دارای د طبقه شامل زیرزمین و طبقه اول می باشد.

ورودی بخش زیرزمین در قسمت غربی بناست و بعد از ورود به خانه و رسیدن به حیاط کوچک جلوی ورودی با دری به ابعاد 160*70 و طی نمودن چند پله می توان به کف زیرزمین رسید. زیرزمین دارای یک راهرو و در مرکزی است. این راهرو در بخش اول خود کمی باریکتر به عرض حدود 1 متر و دارای سه اطاق در سمت شمال و جنوب خود است. در قسمت جنوبی اطاقی بزرگ به ابعاد 6*4 متر و با پنجره هایی با ابعاد 2*4 متر روبه روی اطاق کوچک تر پلکانی در بخش جنوب راهرو واقع شده است که با 8 پله به همکف و با 6 پله به طبقه اول می رسد.

از این قسمت راهرو که بگذریم به فضایی چهارگوش با ابعاد 2*2 می سیم که دستشویی زیرزمین در این قسمت قرار گرفته و در ادامه مسیر به اطاق مربع شکل با ابعاد 5*6 و با پنجره ای بزرگ به سمت جنوب می رسیم.

این بخش اصلی ترین بخش زیرزمین و مهم ترین اطاق در این طبقه می باشد. سقف زیرزمین طاق غربی با تیرریزی آهنی است که به شکل خوبی بدون تزئینات اجرا گردیده است. در و پنجره ها تماما چوبی و به فرم گذشته باقی مانده است.

کل فضای عرصه ملک بالغ بر 600 مترمربع است، راه ورودی به طبقه اول توسط پلکانی از جنس موزاییک ریختگی و در حیاط جنوبی است. بعد از ورودی از پله های نمای جنوبی به سطح طبقه اول می رسیم این فضا پلانی دار. در بخش طولانی پلان رو به سمت جنوب ایوانی کوچک و به شکل نیم دایرهبا دو ستون مدور چهره زیبایی به بنا داده و البته تنها تنوع پلانی بناست. در و پنچره ای کوچک این طبقه را به فضای شرقی بنا متصل جدا می نماید که البته اکنون به فاصله کمی از این بنا دیواری قرار گرفته که خانه بهار را از همسایه شرقی جدا می کند.

سقف بنا شیروانی با خرپای چوبی است. زیر شیروانی لته کوبی شده و روی آن از ملات کاهگل و روی آن از ملات گچ استفاده شده که البته این بخش آسیب های فراوانی دیده و نیاز به مرمت اضطراری دارد.

درها و پنجره های این طبقه همگی چوبی بوده و البته آسیب های جدی اغلب آنها را در معرض نابودی کامل قرار داده است.

محوطه سازی وضع موجود در عرصه اثر به دیل عدم رسیدگی و توجه کافی تقریبا از بین رفته و شکل اولیه آن تغییرات زیادی نموده، بزرگترین تغییر آن ایجاد دو طاق به عوان بخش سرایداری در بخش جنوب غربی عرصه است که هیچ تناسب و توازنی با بنای قدیمی ندارد.

نوع بهره برداری و خصوصیات بارز آن:

شکل بهره برداری از این بنا در حال حاضر نادرست است و استفاده از آن به عنوان انبار لوازم اداری فرسوده به هیج عنوان شایسته نام بهار نیست. مرکز اسناد ملی به عنوان متولی و بهره بردار و با شخصیتی کاملا فرهنگی، کمترین توجه به اثر ننموده و با ادامه این روند یکی از اسناد ملی معتبر و تاریخی کشور به فراموشی سپرده می شود.

عوامل تزیین شده نوع آنها:

خانه بهار شخصیت فرهنگی و ساده مالک آن فاقد هر گونه تزئینات بوده و به نوعی نشان دهنده طرز فکر خاص ملک الشعرا است. تنها شکل تزئینی موجود در کل عرصه یک ردیف آجر چینی تیزه دار قطاری در پیشانی بام است که البته جلوه خاصی به نمای بیرونی داده است.