زنوزق؛ خواهر آذری ماسوله!

امروز می‌خواهیم یک جای متفاوت برویم؛ جایی که هم خبری از گرمای بی امان این روزهای داغ تابستانی نباشد و هم زیبایی طبیعی و تاریخی‌اش، نگاه زیباپسندتان را به تحسین وادارد؛ می‌خواهیم برویم به یک روستای ییلاقی خوش آب و هوا در گوشه‌ای از این سرزمین پهناور که هم قدمت تاریخی دارد و هم معماری ای پلکانی.

می‌شود حدس زد که فکرتان از همین حالا سوی چند روستای پلکانی که نامشان را تقریبا همه‌مان شنیده‌ایم، مثل روستای ماسوله گیلان یا اورامان تخت کردستان یا پالنگان این استان کردنشین پرکشیده، اما حدستان درست نیست، روستای پلکانی ما «زنوزق» است؛ جایی در نزدیکی کندوان زیبای آذربایجان شرقی است؛ استانی که هوای معتدل و دلچسبش جان می‌دهد برای گشت و گذار در این روزهای پرحرارت و کلافه‌کننده.

زنوزق؛ بزرگ‌ترین روستای پلکانی کشور و یکی از منحصربه‌فردترین روستاهای تاریخی و طبیعی ایران است که در کنار شهر زنوز و در 30 کیلومتری شمال غربی شهرستان مرند استان آذربایجان‌شرقی واقع شده است.

زنوزق متعلق به دوره صفویه است و پلکانی همچون ماسوله، غرق در رنگ مانند ابیانه و احاطه شده در میان کوه‌های بلند مانند پالنگان. اما با وجود دارا بودن این ویژگی‌ها هنوز که هنوز است در میان شهروندان و روستاییان آذربایجان‌شرقی ناشناخته و گمنام است، چه برسد به مردم نقاط دیگر کشور. روستای پلکانی زنوزق تقریبا چسبیده به شهر زنوز است با یک المان بزرگ از سیبی قرمز در ورودی روستا. وجود این المان در ورودی روستا باعث شده در همان ابتدای کار با مهم‌ترین محصول روستا و نیز نحوه امرار معاش روستاییان آشنا شویم.

به زنوزق که رسیدید برای دیدن بافت قدیمی پلکانی روستا، ماشین را جایی پارک کنید و پیاده به مسیر خود ادامه دهید، چراکه داخل روستا امکان تردد با ماشین وجود ندارد. با آغاز پیاده‌روی وارد روستا می‌شوید و می‌توانید از مسیر سنگفرش شده روستا به سمت «قلعه» بالا بروید. بافت بناها در این روستا، فضایی زیبا و دلنشین خلق کرده و با جمعیتی حدود 4000 نفر، آن را به یکی از بزرگ‌ترین روستاهای تاریخی کشور تبدیل ساخته که دارای ارزش‌های معماری خاص و ممتاز است. برخی از کارشناسان معتقدند روستای زنوزق متعلق به دوره ایلخانان است اما به نظر می‌رسد تاریخ روستا حتی به دورانی پیشتر از آن برسد. در این روستا خانه‌هایی دیده می‌شود که قدمت آنها به دوره صفویه برمی‌گردد. همچنین سنگ نوشته‌های موجود در گورستان روستا با استناد به خورشیدهای حک‌شده‌اش سابقه آن را به دوره میترائیسم برمی‌گرداند.

زنوزق روستایی است که مجموعه جاذبه‌های طبیعی و تاریخی آن می‌تواند این روستا را به یکی از ممتازترین و نادرترین روستاهای کشور در بحث‌های فرهنگی و گردشگری تبدیل کند؛ امری که متاسفانه تاکنون محقق نشده است.

زنوزق چشم اندازهای زیبایی هم دارد؛ باغ‌هایی که در هر کران چشم شما را می‌نوازد، درختان سیب و گردو و بادام و زردآلو و امثال آن در این روستا به وفور دیده می‌شود. به همین دلیل این روستا در هر فصلی، زیبایی خاصی دارد، از زمان شکوفه دادن این درختان که همه جا رنگین می‌شود گرفته، تا رسیدن میوه‌ها و پاییز باشکوه این درختان و حتی زمستان سپید و بسیار سرد روستا، هرکدام زیبایی خاص خود را دارند.

مهجور اما خوش اقبال

با این‌که بسیاری از کارشناسان معتقدند؛ ثبت این روستا در فهرست یونسکو سال‌هاست به تأخیر افتاده، اما شاید این تأخیر به سود «زنوزق» تمام شده باشد، زیرا در حال حاضر کمتر روستایی در ایران وجود دارد که تمام بافت‌ها، سنت‌ها و پوشش‌های قدیمی خود را حفظ کرده باشد.

اما از سویی متأسفانه گمنامی این روستا به‌واسطه عدم معرفی مناسب از سوی کارشناسان باعث شده فعالیت‌های متمرکز برای ارتقای وضعیت این روستا در مباحث گردشگری بسیار کمرنگ و کم اثر باشد، به‌طوری که این روستا علاوه بر میزبانی گردشگری نامتمرکز حتی به جز موارد نادر مورد بازدید جدی مسئولان قرار نگرفته است.

معماری ویژه قیزیل کورپی (پل طلایی) و بافت‌های دیگر تاریخی، این روستا را جزو منحصر به فردترین بافت‌های موجود در روستاهای کشور قرار داده است.

همچنین وجود قلعه تاریخی زنوزق که تاکنون هیچ کاوشی در آن صورت نگرفته گویای بسیاری از مراحل رشد آن روستاست که کاوش در آن می‌تواند بسیاری از ذهنیات تاریخی در مورد زنوز را روشن کند. روستای زنوزق از معدود روستاهای کشور است که به طرز عجیبی هویت و اصالت تاریخی خود را حفظ کرده است. به طور مثال زنان این روستا عمدتا از لباس‌های رنگارنگ و شاد چون آبی، سبز، نارنجی و قرمز در پوشش خود استفاده می‌کنند.

هرچند مردمان روستای زنوزق از نظر اقتصادی چندان مرفه نیستند اما طبیعت و زلالی آن، چنان صفایی به مردمان روستا داده است که در دوران ماشینی کنونی کمتر کسی را با این مشخصات می‌توان پیدا کرد. علاوه بر سیب، زردآلو و عسل که از محصولات اصلی این روستاست، کوه‌ها و تفرجگاه‌های متعدد فراوانی در حاشیه این روستا وجود دارد که هرکدام به تنهایی در فصول مختلف سال پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است. همچنین وجود کوه‌های سلدرم، سد زنوز و توپوگرافی اطرافش، باغ زیبای امینی، چشمه‌های آب معدنی فراوان و دشت‌هایی در ارتفاع 2000 متری از سطح دریا همانند تکه‌ای جداشده از بهشت است.

موزه زنده مردم‌شناسی

‌این خطه به‌دلیل تاسیس سومین دارالفنون کشور بیشترین روستایی باسواد و تحصیلکرده را دارد. جالب‌تر این‌که علی‌رغم وجود تعداد کثیری روستایی باسواد، این روستا به‌دلیل حفظ اصالت ساکنان و زندگی به سبک روستایی به یک موزه مردم‌شناسی زنده تبدیل شده است.

بوژان؛ با عطر گل‌های وحشی

نیشابور یکی از شهرهای مهم و پر رونق گردشگری ایران بوده است. می‌توان از جاده آسفالتی در نیشابور وارد روستایی زیبا با آب و هوایی خاص و زیبایی‌هایی منحصر‌به‌فرد شد. اینجا بوژان است؛ روستایی که مروارید گردشگری نیشابور به حساب می‌آید. آبشار بسیار زیبا و رودخانه‌ای که حواشی آن را باغ‌های میوه پوشانده و چشم‌اندازی رویایی را برای گردشگران رقم زده است. رشته‌کوه‌های بینالود با انواع گل‌های دارویی و صنعتی توانسته رونق خوبی برای گردشگری نیشابور به ارمغان بیاورد. بافت این روستا به شکل پلکانی است و از معماری سنتی و خاصی الهام گرفته که دیدنش خالی از لطف نیست.

اشتبین؛ ‌روستای شگفتی

آذربایجان شرقی جایی شبیه بهشت است و مناظر حیرت‌انگیزی دارد؛ در حاشیه سواحل ارس و در دل کوه‌های سر به ‌فلک‌ کشیده یاقوتی سبز قرار گرفته است. آسمان آبی، رود و جنگل و حتی مارال‌ها همگی باعث شده‌اند تا اشتبین به روستای شگفتی ایران مشهور شود. ‌روستایی که قدمتش به زمان شاه‌طهماسب صفوی برمی‌گردد. تولید ابریشم در این روستا از قدیم رونق بسیاری داشته و گردشگران بسیاری را به‌سوی خود جذب کرده است. ‌گورستان قدیمی، کتیبه‌های مرمرین قرن‌های ۹ و ده هجری حکایت از دیرینگی این روستا دارد.

پالنگان؛ روستایی باستانی

جاذبه این روستا به سنگ‌چین بودن ساخت خانه‌هایش است و بس. روستای پالنگان در ۴۵ کیلومتری شهر کامیاران و ابتدای اورامان کردستان است.

روستایی با قدمتی از پیش از اسلام با چشمه‌های پر آب و دره‌ زیبای تنگیور در فاصله ۸۰۰ کیلومتری آن که همگی جلوه خاصی به روستا بخشیده است. تابستان گرم و معتدل پالنگان، قلعه زیبا و تاریخی آن و چشمه‌های دائمی آب معدنی و آبشارهای پلکانی این روستا از جاذبه‌های گردشگری به حساب می‌آید. هیچ وسیله نقلیه‌ای اجازه ورود به روستا را ندارد.

هجیج؛ خیره به دره و رودخانه

روستایی در دل دامنه‌های کوه با گیاهان خودرو، گل‌های رنگارنگ و درختان سر به فلک کشیده‌اش که هر گردشگری را به سمت خود می‌کشاند. هجیج در استان کرمانشاه و در دره‌ای زیبا قرار گرفته است. این روستا در ۲۵‌کیلومتری شهرستان پاوه قرار دارد. روستایی پلکانی، پرپیچ‌وخم با خیابان‌های نیم‌دایره‌ای و ساختمان‌های رو به دره و رودخانه سیروان که این روستا را به یکی از شگفت‌انگیزترین روستاهای ایران تبدیل کرده است. خانه‌های هجیج همگی از سنگ و به صورت خشکه چین و پلکانی ساخته شده که به دلیل کمبود جا این‌گونه ساخته شده است. چشمه بل که آب آن به رودخانه سیروان می‌ریزد، از جاذبه‌های ‌آن است.

کنگ؛ با طعم طبیعت و تاریخ

روستایی با چشم‌اندازهای کوهستانی زیبا و چشمه‌های روان که در دامنه کوه‌های بینالود قرار گرفته است و می‌توان آن را از جاذبه‌های دیدنی و طبیعی اطراف شهر مشهد به حساب آورد که از دوران پیش از اسلام بر جای مانده است. رباط پای کوه کنگ یا رباط شاه عباسی که در انتهای دره کنگ و روی دامنه‌ای مشرف به رودخانه کنگ قرار دارد، از دو مسیر قابل دسترسی است که یکی از سمت دره و دیگری از سمت کوهستان است.

اگر بخواهید این رباط را پیاده طی کنید، باید توان حدود یک ساعت و نیم پیاده‌روی را داشته باشید. مسجد و تکیه ۱۵۰ ساله‌ای که در این روستا قرار دارد، از دیگر بناهای کهن این روستاست.‌ اسپیدان؛ محاصره در کوه‌ها

روستایی توریستی در خراسان شمالی از توابع شهرستان بجنورد با آب و هوایی خوش که یکی از روستاهای بزرگ این استان به حساب می‌آید و حدود هشت قرن قدمت دارد. اسفیدان روستایی با دره‌ها، آبشارها و قلعه‌های زیبا و نادری است که در کمتر جایی می‌توان مشابهش را یافت. اسپیدان، در میان دره‏ای زیبا واقع شده و پیرامون آن را کوه‌‏های مرتفعی فراگرفته است. چشمه آب معدنی و آبشار هنرور در فاصله سه کیلومتری اسپیدان، طبیعت و سرزندگی فراوانی را برای این روستا ارمغان آورده و به مکانی مناسب برای گردشگران تبدیل شده است. تاش قلعه، در غرب اسفیدان دیواری صخره‌ای را نشان می‌دهد که نشان از گذشته‌ای بسیار قدیمی دارد.

سعیده دلال علیپور