سفر به «انجدان اراک»؛ روستای شگفتی‌ها !

هفته نامه همشهری شش و هفت - زهره ترکمان: صدای شرشر آبی که از چشمه پربرکت بالا دست منشا گرفته و در مسیر نهر باریک، کوچه های روستا را یک به یک رد می کند، خوش آهنگین ترین موسیقی است که در جاده سربالایی رو به روستا، گوش را نوازش می دهد. سنگ های همراه شده با آب گاه به هم برخورد کرده و وزن موسیقی نهر روان را تغییر می دهند.

از زیر درختان بید مجنون و توت که در خطی منظم کنار بستر رود روان به صف شده اند، بزغاله های از گله رمیده زنگوله به پا به شوق آب تنی می دوند و در هنگام دو، گیاهان زیر درختان را له می کنند. عطر خوش برگ های علفی گوشتی و ریشه له شده فضا را آکنده می سازد. این بوی معطر از آن گیاه علفی به نام «انجدان» است که گل های چتری زرد رنگش در سبزینه تیره برگ ها جلوه گری می کند و روستای هزار ساله کوهپایه ای که در 37 کیلومتری اراک واقع شده، نامش را از این گیاه به ودیعه گرفته است.

نام انجدان

واژه انجدان برگرفته یا تغییر یافته انگدان و نام گیاهی است که ماده آنقوزه را از آن می گیرند. این گیاه که در اطراف روستای انجدان به فراوانی می روید، گیاهی علفی، دارای ساقه های ضخیم و استوانه ای است که از میان برگ های ضخیم، گوشتی و لوزی شکل سبز تیره، گل چتری زرد رنگ با دوازده شعاع نابرابر خودنمایی می کند. ریشه گیاه بویی معطر و طعمی تلخ، گزنده و کمی شیرین دارد و دارای خاصیت دارویی است.

شهر زیرزمینی

سنگ قبری در یکی از قبرستان های این روستا به دست آمده که گفته می شود متعلق به نوه سلمان فارسی است. در این سنگ به انجدان اصفهان اشاره شده است و چون در منطقه روستای دیگری به این نام وجود ندارد، این احتمال وجود دارد که سلمان فارسی زاده این روستا بوده باشد. این سنگ قبر هم اکنون در موزه حمام چهار فصل اراک نگهداری می شود.

بنا به گفته اهالی، انجدان در حمله مغول ها به ایران به شدت آسیب دید و مردم برای فرار از گزند مغول ها در زیر روستا نقب حفر کرده و در زیر زمین مشغول به زندگی شدند. این شهر زیرزمینی که مربوط به هزار و 300 سال پیش است هنوز به صورت کامل کشف و مرمت نشده و قابل بازدید نیست، اما کشف برخی از نشانه های زندگی نشان از سکونتگاه زیرزمینی با قدمت بالا در این منطقه از استان مرکزی دارد.

راز ماندگاری روستا

روستای کوهپایه ای انجدان در دهستان مشک آباد در بخش مرکزی شهرستان اراک در استان مرکزی در 64 کیلومتری شمال خمین، 37 کیلومتری شرق اراک و 37 کیلومتری غرب محلات واقع شده است. سیمای کوهستانی انجدان آراسته به سرفرازی کوه های بسیاری مثل کوه چشمه و برف شاه، ارتفاعات «سه تاقچه» و کوه «لانه پلنگ» واقع در بالای محل اولیا است که غاری پر رمز و راز در آن وجود دارد.

کوه «سیده» دیگر ارتفاع بلند روستاست که سادات در گذشته انجدان در پایین کوه به خاک سپرده شده اند. فراوانی غارهای کوچک و بزرگ یکی از جاذبه ها برای صعود کوهنوردان به ارتفاعات روستاست. در بستر سیراب زمین و سفره های پر آب، دامداری و کشاورزی اقتصاد بومی مردم انجدان را تشکیل می دهد.

روستایی با قدمت بیش از هزار سال

از پیشینه کهن انجدان تا سده هشتم قمری آگاهی دقیقی در دست نیست. بر اساس مستندات موجود از سده 9 قمری پس از استقرار پایگاه اسماعیلیان در انجدان بر اهمیت این محل افزوده شد. در هنگام حکومت مستنصر بالله دوم، پایگاه اسماعیلیه که پس از سقوط قلعه الموت پراکنده شده بودند به انجدان انتقال یافت که به دو شهر کاشان و قم نزدیک بود. در دوره اشرف افغان انجدان ویران شد و قلعه نور آباد که در هنگام اقامت امامان نزاری در انجدان ارگ آنان بود با خاک یکسان شد و گروه کثیری از ساکنانش کشته یا اسیر شدند.

انجدان در سده 11 قمری از مراکز اندیشه غیروابسته به حکومت مرکزی بود و نخستین رساله های اسماعیلیان نزاری پس از سقوط الموت در انجدان نگاشته شد. ملاصدرا حکیم برجسته دوره صفوی مدتی از زندگیش را در انزوا در کهک قم که در نزدیکی انجدان قرار داشت، گذراند و به نوشته ابراهیم دهگان با امام نزاری در ارتباط بود. انجدان خاستگاه نویسندگان و ادیبان برجسته پس از سده 9 قمری در ایران بود که از آن جمله می توان به ملا داعی انجدانی و برادرش ملک طیفور، شاه طاهر دکنی و میرزا ابوتراب بیک فرقتی اشاره کرد. در انجدان سه مقبره بقعه های شاہ قلندر، شاه قریب و چهل دختران وجود دارد که مزار شماری از امامان نزاری و خانواده هایشان است.

بقعه شاه قلندر

بقعه شاه قلندر در دامنه کم شیب کوه قرار دارد. این بقعه مربوط به دوره ایلخانی است که ریاست فرقه اسماعیلیه را به عهده داشت. این بقعه در داخل باغ روستای انچدان و در 50 کیلومتری سرچشمه و سراب معروف انچدان قرار دارد. بنای بقعه باشکوه و 8 ضلعی است که در هر ضلع بنا یک طاق نمای بلند آجری که دارای 4 در ورودی در چهار جهت است قرار دارد. گنبد بقعه دو پوش و آجری است و پوشش خارجی آن به شکل هرمی شانزده طرف است. ساقه گنبد دارای شانزده ضلع و چهار نورگیر با پنجره های مشبک چوبی در چهار جهت اصلی است. ارتفاع بقعه به پنج متر و ارتفاع گنبد و ساق آن به شش متر می رسد.

غار گیوه کِش

غار گیوه کِش به طول 9 متر و عرض 6 متر و ارتفاع 5 متر است. مردم روستا وجه تسمیه غار را به زمان حمله افغان ها منتسب می دانند و معتقدند شخص گیوه دوزی به این غار پناه می برد و از این مکان به جای دیگری می گریزد. این غار در حال حاضر مأمنی برای حیوانات درنده است و در کف آن استخوان های پرندگان شکار شده توسط حیوانات به چشم می خورد.

غار آسیلی

غار آسیلی در 5 کیلومتری غرب روستای انجدان قرار دارد. ورودی این غار دو دریچه دایره شکل است که میان این دو دریچه ستونی به محیط یک متر قرار گرفته که رابط میان تالار اول غار و محیط خارج غار است. مسیر غار تا انتها باید به صورت خزیده از میان شکافی که در سمت راست و روی حفره مسدودی قرار دارد، گذشت.

در داخل این غار حوضچه هایی به چشم می خورد که دیواره آنها از مواد آهکی و بلورهای منشوری استالاکتیتی پوشیده شده است. طول کلی غار 5 متر و 73 سانتیمتر است و پیمایش آن نیازی به وسایل فنی ندارد اما هوای داخل غار در فصل بارندگی به علت وجد بخار آب، سنگین و شرجی است. در فصل بهار و در ارتفاعی که این غار در دل آن نهفته بیش از دیگر قسمت های کوهستانی اطراف انجدان دیدنی می شود. رویش گل های وحشی و شقایق کوهی رنگ و طراوت خاصی به طبیعت روستا می دهد.

باغ هایی با دیوارچین های سنگی

در کنار همه جاذبه های تاریخی انجدان، نقطه قوت این منطقه طبیعت و باغات آن است. در واقع آنچه روستای انجدان را همچنان زنده نگه داشته چشمه های آب، و سفره های زیزمینی و قنوات آن است. اهالی می گویند چشمه انجدان همان سفره آب معدنی محلات است و آب این چشمه بسیار گوارا و سبک است که آب مصرفی مردم را تامین می کند.

این آب پس از عبور از کوچه ها در منطقه بالاده به شکل آب نما جاری شده و مورد استقبال قرار می گیرد. با این اوصاف انجدان در واقع روستایی کوچه باغی است و با گذر در کوچه پس کوچه های روستا در چهار فصل سال می توان زیبایی های طبیعت را لمس کرد. چتر شکوفه بر کوچه باغ ها در فصل بهار، خوشه های پربار انگور آویخته بر دیوار سنگ چین و گیلاس و آلبالوهای گوشواره ای در فصل تابستان، رنگین کمان برگ های پاییزی در خزان و پله های سپیدبرفی کنار دیوارچین ها در زمستان، همه زیبایی واقعی فصول را در طبیعت روستا جلوه گر می سازد.

انجدان به مرکز استان نزدیک است و اگر مسافر روستا شوید حتما یک شب یا حتی چند شب ماندن در روستا را ترجیح خواهید داد. مهمان نوازی اهالی روستا نیز به گونه ای است که خاطره بوم گردی را ماندگار خواهد ساخت.

حمام قدیمی نجف علی

انجدان حمامی قدیمی مربوط به دوره قاجار به نام نجف علی دارد که توسط میراث فرهنگی کاملا مرمت شده و قرار است به موزه تبدیل شود. مرمت های انجام شده در حمام به گونه ای است که گردشگران به راحتی می توانند از آن بازدید کنند و با ساختار یک حمام کهن و سیستم آبرسانی جالب آن آشنا شوند.