نوآوری جالب دانشجویان برای سرپناه زلزله‌زدگان : خانه امن با نی و کاهگل !

گروهی از دانشجویان معماری از دانشکده‌های مختلف در نخستین روزهای زلزله کرمانشاه، با حضور در مناطق زلزله‌زده مشغول ساخت سرپناهی به‌نام کومه برای اهالی روستاهای زلزله‌زده شدند. کل این سازه در چهار روز و با هزینه کمتر از 500 هزار تومان ساخته شد.

به گزارش فانوس، از همان روزهای ابتدایی که زلزله ‌ بسیاری از مردم کرمانشاه را بی‌خانمان کرد، برخی روستاییان، بی‌آنکه منتظر کمک‌های امدادی و چادر باشند خودشان دست‌به‌کار شدند تا سقفی موقت برای مصون ماندن از سرما برای خود ایجاد کنند. گروهی داوطلب از فارغ‌‌التحصیلان و دانشجویان معماری با به‌کارگیری یک روش ابداعی در مقاوم‌سازی کپرها به اقامتگاه‌هایی حتی بهتر از کانکس به کمک زلزله‌زدگان آمدند.

خانم سارا مرادی عضو تیم دانشجویی سلام درباره ایده و چگونگی فعالیت‌شان در مناطق زلزله‌زده کرمانشاه در گفت‌وگو با خبرنگار «صبح نو» می‌گوید: «‌ما نخستین‌بار در سال 91 به همراه چند تن از دانشجویان و یکی از اساتیدمان برای ساخت سرپناه به منطقه زلزله‌زده ورزقان رفتیم و در آنجا سرپناه را با کیسه‌های شنی می‌ساختیم که هشت‌ریشتر هم در مقابل زلزله مقاوم است. در سال گذشته نیز پس از زلزله کرمانشاه برای ساخت چنین سرپناهی راهی مناطق زلزله‌زده شدیم. چند روز بعد از زلزله برای بازدید و ارزیابی مناطق رفتیم و  از همان زمان نیز فراخوانی برای جذب دانشجویان دانشگاه‌های مختلف دادیم. بعد از یک جلسه توجیهی برای بچه‌ها راهی کرمانشاه شدیم.»

مرادی می‌گوید: «‌ما با ایده کیسه‌های شنی به کرمانشاه رفتیم ولی وقتی به کرمانشاه رفتیم خانواده‌هایی را دیدیم که در کنار چادرهایشان برای خود کپر ساخته بودند. ما به این فکر افتادیم که همین کار اهالی روستاهای سرپل ذهاب را ارتقا دهیم. پس از بررسی‌های فراوان تصمیم به ساخت سرپناه‌هایی به نام «کومه» گرفتیم و از نی‌زارها به‌عنوان ستون استفاده کردیم. اولین کومه را برای خودمان ساختیم که اهالی روستاها به ما اعتماد کنند. زیرا برایشان عجیب بود که چگونه یک سازه با چند تا نی و مقداری گِل سرپا می‌ماند. ما وقتی اولین کومه را ساختیم به همراه هشت نفر از بچه‌ها روی آن رفتیم  بالا و پایین پریدیم تا اهالی آنجا به این سرپناه‌ها اعتماد کنند.‌»  هنگام ساخت اولین کومه تک‌تک بچه‌ها آموزش دیدند و بعد از آن هر نفر سرپرست گروه‌های جدیدی شده و به همراه چند نفر دیگر به روستاهای دیگر رفته و شروع به ساخت این سرپناه‌ها کردند. اوایل اهالی روستاها کمک نمی‌کردند اما کم‌کم خودشان هم آستین بالا زده و به کمک ما آمدند.

مرادی می‌گوید: ما حدود چهار ماه در کرمانشاه ساکن بودیم و تقریباً 50 تا کومه ساختیم.

دکتر مهدی رییسی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و از اعضا و ایده‌پردازان اولیه این گروه می‌گوید: زلزله کرمانشاه، حجم زیادی خرابی به بار آورده بود. به عبارتی اگرچه تعداد کشته‌ها و زخمی‌ها در زلزله کرمانشاه، قابل مقایسه با بم نبود اما ۷۰‌هزار آواره برجا گذاشت که نیمی از آن‌ها در شهر و نیم دیگر در روستاها ساکن بودند.

رییسی ادامه می‌دهد: ما از همان ساعات نخست پس از زلزله در یکی از شبکه‌های پیام‌رسان، گروهی با عنوان «سلام» را تشکیل دادیم و از دانشجویان عمران و معماری خواستیم ‌ما را در ساخت سرپناه موقت برای زلزله‌زدگان یاری کنند. خوشبختانه همان ساعات اول، تعداد زیادی از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان اعلام آمادگی کردند تا ما را در ساخت سرپناه برای زلزله‌زدگان استان کرمانشاه یاری دهند. ما می‌خواستیم از «سند بگ» یا همان کیسه‌شنی به‌عنوان سرپناه استفاده کنیم اما به این نتیجه رسیدیم که مردم منطقه از نی استفاده می‌کنند و یک سازه قوسی شکل می‌سازند که هم این فرم و هم نی در معماری سنتی ما جایگاه ویژه‌ای دارند. از این رو ساخت سندبگ را رها کردیم چرا که وقتی مردم طی چهار یا پنج ساعت می‌توانستند سرپناهی از نی بسازند، زمان خود را صرف ساخت کیسه شنی که به وقتی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفر روز احتیاج داشت، نمی‌کردند. به همین خاطر روی سازه‌هایی از نی که با فرهنگ و زیست‌بوم آن‌ها هم هماهنگ بود متمرکز شدیم.

این استاد معماری می‌گوید: ما در سرپل‌ذهاب و قصرشیرین با مشارکت حداکثری مردم روبه‌رو بودیم تا آنجا که برخی روستاییان، بی‌آنکه منتظر کمک‌های امدادی و چادر باشند خودشان دست به کار شده بودند تا سقفی موقت برای مصون ماندن از سرما برای خود ایجاد کنند. در قصرشیرین زنان روستایی با بهره‌گیری از دانش و سنت بومی، نی‌های اطراف رودخانه الوند را می‌چیدند و با اتصال و بافتن آن‌ها به هم، کپرهای استوانه‌ای شکلی را می‌ساختند که با پلاستیک پوشیده می‌شد.

بعد از ساخت کپر با تأمین مقداری گچ و خاک، سازه را محکم‌تر کردیم؛ به گونه‌ای که هم در برابر سرما و آب و حریق عایق شود. برای این کار ابتدا دور نی‌ها با فاصله ۶۰ سانتی‌متر از هم یک لایه چند سانتی‌متری گچ زنده گرفتیم تا قوس‌ها کاملاً محکم شود. در واقع نی‌ها حکم میلگرد و گچ هم حکم بتون را داشت. بنابراین شرایط به گونه‌ای شد که هر قوس بتواند وزن زیادی را تحمل کند. سپس روی این سازه را با مخلوطی از گچ و خاک پوشاندیم که برای پیوستگی این لایه گچ اندود، از توری یا بافتن نی‌ها در زیر کار استفاده کردیم. برای ایجاد عایق رطوبتی هم از کاهگل بهره بردیم و کل این سازه در چهار روز و با هزینه‌ای کمتر از ۵۰۰‌هزار تومان ساخته می‌شود.

رییسی می‌گوید: «‌ما در کپرها و سرپناه‌هایی که در استان کرمانشاه ساختیم، نقش طراحی را به حداقل رساندیم و طرح را از خود طبیعت گرفتیم. اصلاً در فرهنگ معماری سنتی ایران، نی با گچ همراه است و ما از این دو بهره بردیم. گچ، ارزان و فراوان است و از آن به‌عنوان یک ملات سازه‌ای استفاده می‌شود و نی هم که رایگان، سبک، بومی و فرم پذیر است. در نتیجه، نی، گچ و انسان به کمک ما آمدند تا سرپناه‌هایی برای زلزله‌زدگان ساخته شود.‌»

امروز مردم برای خود سرپناهی ساخته و از شوک اولیه بیرون آمده‌اند و کم‌کم دارند با مشکلات اصلی خود از جمله اشتغال پایدار و تأمین هزینه‌های زندگی روبه‌رو می‌شوند. در‌حال‌حاضر یک کارگاه خیاطی راه‌اندازی شده که لباس بیمارستان‌های استان را تأمین می‌کند. همچنین فضایی شکل گرفته تا مردم در آن به آهنگری، خیاطی و بوک‌زنی بپردازند اما هیچ‌کدام از این اقدامات کافی نیست و ما باید فکری جدی برای ادامه زندگی مردم زلزله‌زده کنیم.

صبح نو