گسیختگی زمین در زلزله کرمانشاه - سرپل ذهاب

 علی بیت اللهی: جابجائی در جهت عمودی و ایجاد پرتگاه با ارتفاع بیش از سه متر، گسیختگی طولی و ممتد در امتداد بیش از ۴ کیلومتر و در پهنای بیش از یک کیلومتر در سطح زمین، نتیجه رخداد زلزله کرمانشاه - سرپل ذهاب بوده است.

زلزله سترگ و کم سابقه در سوی غربی استان کرمانشاه، نزدیک نوار مرزی با کشور عراق، از زوایای مختلفی قابل تحلیل و ارزیابی است. مطمئنا در روزهای آتی تیم های تحقیقاتی، اجرائی و امدادی حاصل مشاهدات خود را با هدف انتقال تجربیات و درس آموزی از این رخداد طبیعی، به اشتراک خواهند گذاشت.

در همین ارتباط تیم کارشناسی و تحقیقاتی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، متشکل از متخصصان زلزله، ژئوتکنیک، سازه، تاسیسات، مصالح و بتن، شهرسازی، حمل و نقل و مدیریت بحران، روز بعد از رخداد زلزله ۲۱ آبان ماه با بزرگی ۷.۳ به منطقه اعزام و از دیدگاه های مختلفی ابعاد حادثه را بررسی کردند.

یافته ارزشمند و مهمی که در این نوشتار بطور مجمل به آن پرداخته می شود، مشاهدات گروه زلزله و ژئوتکنیک مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ( با همکاری مستمر و نزدیک همکاران اداره کل راه و شهرسازی استان کرمانشاه) از گسیختگی نادر و طویل و عریضی است که در پی وقوع زلزله با بزرگی ۷.۳ در اطراف رو مرکز آن بوقوع پیوسته، است.

اثرات این گسیختگی سطحی که بصورت کششی و گاه رانش زمین در منطقه بوده، قابل مشاهده است و میزان جابجائی قائم طرفین گسیختگی در برخی از نقاط به بیش از ۳ متر نیز بالغ می گردد.

طول گسیختگی برداشت شده حدود ۴ کیلومتر و پهنای زون گسیختگی که بصورت خطوط کم و بیش موازی و طویل است بیش از یک کیلومتر ثبت شده است.

چنین رخنمونی از گسیختگی های خاک و لغزش سطحی در زمین در زلزله های پیشین ایران نادر می باشد. بدیهی است که این گسیختگی ها در اثر جنبش نیرومند زمین پدید آمده که نمود آن در سطح زمین و در لایه های سطحی بصورت گسیختگی های کششی و کنده شدن سطح زمین و جابجائی و پرتاب سنگ ها می باشد.

زون گسیختگی که در بردارنده حرکات کششی لغزش در دامنه های خاکی در ۱۰ کیلومتری شماشرق شهر سرپل ذهاب ( خط مستقیم ) واقع شده است و در مجاورت روستای مله کبود سمت شمال شرقی آن واقع است که جهت بازدید و شناسائی از روستای مله کبود واقع در ارتفاع ۷۶۰ متری از سطح دریا در جهت شمالشرق تا ارتفاع ۱۷۰۰ متری، طول مسیری تقریبی دو کیلومتری را بصورت پیاده باید پیمود.

امتداد گسیختگی شمال غرب - جنوب شرق بوده که در راستای گسل های منطقه است. این زون در ناحیه ای واقع شده که جانمائی پس لرزه ها نیز منطبق با آن است و تا لحظه تدوین این نوشتار، حدود ۷۵۰ پس لرزه در منطقه رخ داده است.

در سمت شمال غربی زون گسیختگی و به سمت روستاهای تپانی، نوشیروان و سراب ذهاب، دشت ذهاب واقع شده که احتمال می رود پهنه گسلی ذهاب نیز حدفاصل این دشت و ارتفاعات شرقی آن نظیر ارتفاعات شاه نشین که در پیشانی آن قلعه یزدگرد نیز واقع شده، باشد.

در سمت جنوب شرقی و در مجاورت آبشار ریژاوو یا آبشار پیران ( حوالی روستائی به همین نام ) پرتگاه های مرتفعی وجود دارد که اثر گسل های با راستای شمال غرب - جنوب شرق منطقه و از ان جمله پهنه گسلس ذهاب را نشان می دهد.

آنچه که واضح است، منطقه مورد بحث در این نوشتار، یکی از عمده ترین کانون رهائی تنش تکنونیکی منطقه در زلزله ۷.۳ کرمانشاه - سرپل ذهاب بوده و در این منطقه علاوه بر گسیختگی های خاک، از جا در آمدن سنگ ها، کنده شدن و متلاشی شدن زمین علاوه بر گسیختگی هایی که حالت رانش زمین را متصور می سازند، مشهود است.

همچنین امتداد طویل گسیختگی و انطباق آن با پخش شدگی پس لرزه ها و جهت گسله های شناخته شده منطقه نشان می دهد که گسل مسبب زلزله نیز در همین راستا جابجائی عمده داشته و بیشترین اثرات جنبش زمین نیز در این مناطق رخ داده است.

با رخداد زلزله به بزرگی ۳/ ۷ در نواحی مرزی ایران و عراق، علاوه بر استان‌های غربی کشور همچون کرمانشاه، کردستان و ایلام، زلزله در تهران، استان لرستان و چندین استان دیگر کشور از یک طرف و در کشورهای کویت، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، عربستان، قطرو چند کشور دیگر بر طبق گزارش خبرگزاری ها نیز احساس شده است که بدون تردید معرف میزان انرژی آزاد شده در اثر زلزله کرمانشاه بوده، و اثر آن بر لایه های سطحی حیرت آور است.

*مدیر بخش زلزله و عضوهیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی