افزایش پویایی و نشاط در مدارس در پرتو راهکارهای معماری

تهران- ایرنا- توسعه زندگی شهرنشینی، امکان دسترسی آسان تر و کیفی تر به آموزش های رسمی را افزایش داده اما نشاط و تفریح در فضای آموزشی را محدود کرده است. موضوعی که به باور کارشناسان با طراحی های ساده و کم هزینه در کنار یاری گرفتن از سلیقه دانش آموزان می توان آن را برطرف کرد.

به گزارش خبرنگار گروه علمی ایرنا، با تردد در سطح شهر و مشاهده خانه هایی قدیمی و فرسوده که بر سر در آن تابلوی مرکز آموزشی نصب شده است، به سادگی می توان به این حقیقت پی برد که چالش های اقتصادی، علاوه بر کوچک تر کردن فضای زندگی، فضاهای آموزشی را هم دستخوش تغییر کرده تا آن جا که کمبود بودجه مورد نیاز بافت مدارس را کهنه کرده یا در مواردی برای کسب درآمد بیشتر، تمام فضای مدرسه به کلاس های درس تبدیل شده است.
می توان دید که اماکن آموزشی، دیگر جای کافی برای بازی و تفریح دانش آموزان ندارند و اغلب فضاها از کلاس های درس تا راهرو و حیاط مدرسه، رنگ و بوی آموزش به خود گرفته و انباشته از وسایل و تصاویر کمک آموزشی است.
به واقع به تدریج این اصل روانشناسی و جامعه شناختی بیش از پیش مورد غفلت قرار می گیرد که کودکان و نوجوانان برای تعلیم و تربیت صحیح نیازمند فضاهای آموزشی شاد و با نشاط و ساعات تفریح هستند به ویژه این که با گسترش شهرها و کوچک شدن خانه ها و توسعه زندگی آپارتمان نشینی، دیگر مجال چندانی برای حرکت و بازی بچه ها نیست.
موضوعی که «سیدمحمد بطحایی» وزیر آموزش و پرورش در مراسم آغاز سال تحصیلی به آن اشاره کرد و گفت: فضایی که بیش از 500 دانش آموز باید در زنگ تفریح بازی کنند، بسیار محدود و مشکل است که امید است با رفع موانع مدارسی، دانش آموزان احساس شادی و نشاط بیشتری بکنند.
در این میان، کارشناسان توجه به نیاز و سلیقه دانش آموزان را برای تزریق هر چه بیشتر روحیه نشاط به مدارس فارغ از مسائل اقتصادی ناممکن نمی دانند.
«شادی عزیزی» کارشناس معماری و شهرسازی معتقد است که در معماری مدارس، توجه به نیازهای کاربران این فضاها امری ضروری است و تحقق این امر از طریق طراحی جزییات با‌توجه به الگوهای رفتاری و حرکتی و سلیقه دانش‌آموزان،امکان‌پذیر می شود.

**طراحی فضاهای آموزشی بر پایه نیاز و سلیقه دانش‌آموزان؛ راهکار ایجاد نشاط
عزیزی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: اگر بگوییم در طراحی و نوسازی مدارس، همه راه ها به وضعیت اقتصادی ختم می شود، بیراه نگفته ایم چرا که اگر اقتصاد اجازه ندهد هیچوقت راهکارهای معماری و شهرسازی به راحتی مورد استفاده قرار نمی گیرند.
وی در عین حال تصریح کرد: اما راهکارهایی با هزینه های بسیار کم هم وجود دارد. مثلا مدارسی که با کانتینر و وسایل پیش ساخته احداث می شوند اما رنگ آمیزی و فضاهای مناسب طراحی شده در آن، محیطی شاد و با نشاط را خلق می کنند.

به گفته این کارشناس، از سوی دیگر در معماری و شهرسازی بحثی وجود دارد با این عنوان که چگونه فضا از طریق مشارکت استفاده کنندگان و بهره برداران، شکل بگیرد. به این معنا که وقتی استفاده کنندگان در شکل دادن فضا مشارکت داده شوند، آن را لذتبخش می دانند، متعلق به خود می دانند و در نگهداری آن هم کوشا می شوند. در مورد دانش آموزان هم تجربه ثابت کرده که با حضور و بازی در فضایی که خود در چیدمان آن موثر بوده اند و نسبت به آن احساس تعلق دارند، شناخت کاملتری به مسایل پیرامونی و آموزشی پیدا می کنند.

**امکان استفاده چند منظوره از فضای آموزشی، ایجاد کننده محیطی متنوع و شاد
در اغلب مدارس، فضای دانش آموزی حاکم است و دیوارنگارها تا کلاس های درس به نوعی به کتاب های آموزشی تبدیل شده اند و اثری از مهارت آموزی همراه با رنگ بندی های دلنواز وجود ندارد.
این در حالی است که براساس یافته های پژوهشی، کیفیت معماری در محیط آموزشی از عوامل بسیار مهم بر یادگیری دانش آموزان است.
موضوعی که عزیزی هم از آن یاد کرد و گفت: در طراحی مدارس پیشرو در دنیا، کلاس درس، فضایی خشک و بی روح نیست که دانش آموزان پشت نیمکت بنشینند و به تخته سیاه نگاه کنند بلکه عاملی زنده و پویا است و دانش آموزان تنها از کلام معلم تاثیر نمی گیرند. به واقع تمرکز بر این است که فضاهای منعطف و متعاملی طراحی شود که بتوان برنامه ها و رخدادهای مختلفی را در آن سامان بخشید. به عنوان مثال، فضای کلاس درس باید این قابلیت را داشته باشد که در صورت نیاز، به عنوان کارگاه، محل بازی یا برای برگزاری همایش هم مورد استفاده قرار گیرد تا دانش آموزان هم فضای تفریح داشته باشند، هم آموزش و هم تعامل.
وی افزود: مسوولان آموزشی ما هم باید به این باور برسند که آموزش در داخل کلاس درس صورت نمی گیرد بلکه دانش آموزان در فضای باز و عمومی، بخش بزرگی از تعاملات و آموزش ها را می آموزند.
عزیزی اظهار داشت: امکان منعطف کردن فضاهای آموزشی با طراحی ساده و ارزان وجود دارد. می توان 500 متر مربع را به چندین کلاس کوچک تقسیم کرد یا همین فضا را با دیوارهای متحرک در زمان های مختلف، به کلاس درس، کارگاه یا سالن های همایش و ورزش تبدیل کرد. چیزی که متاسفانه در مدارس ما در نظر گرفته نمی شود و تمام در و دیوار مدرسه، آموزشی است و مهارت آموزی در آن کاربرد ندارد.

**فضای نشاط مدارس دولتی فرسوده و غیردولتی محدود است
با شاد کردن محیط های آموزشی و فضاهای موجود در آن و نیز ایجاد امکانات مناسب برای استفاده از فضای سبز جهت بازی و ورزش، می توان علاوه بر ایجاد انگیزه در علم آموزی و تحصیل،کم تحرکی دانش آموزان را جبران کرد. اما به دلایل متعددی همچون سایه درآمدزایی از محیط های آموزشی در کنار نبود بودجه برای تبدیل بافت فرسوده به مدرن،توجه به نیاز جسمانی دانش آموزان کمتر مورد توجه است.
عزیزی، ضمن تاکید بر این مطلب، وضعیت مدارس دولتی را نسبت به غیردولتی ها امیدوارکننده تر عنوان کرد و گفت: برخلاف آنچه تصور می شود، مدارس غیردولتی یا به عبارتی غیرانتفاعی در شهری مانند تهران با مشکلات فضای تفریحی بیشتری نسبت به مدارس دولتی مواجه هستند. چرا که مدارس دولتی به هر حال براساس اصول اولیه ساخته و زمین مناسب با متراژ مناسب برای آنها در نظر گرفته شده است که شامل حیاط نسبتا وسیع و امکانات حداقلی است، هر چند ممکن است سلیقه در طراحی آن اعمال نشود و قدیمی و فرسوده باشند.
وی افزود: در این میان، بسیاری از مدارس غیرانتفاعی خانه هایی هستند که با اندک تغییر، تبدیل به مدرسه شده و بعضا به دلیل اجاره ای بودن، در آنها از حداقل فضا حداکثر استفاده می شود و اساسا به فضای سبز و بازی و فراغت دانش آموز فکر نمی شود. موضوعی که توجه مسوولان برای ایجاد امکانات بهتر در جهت تسهیل تحصیل و فضای شاد و جذاب را می طلبد چرا که شاداب سازی و ایجاد روحیه شاد در دانش آموزان و جلوگیری از افسردگی آن ها باعث می شود افرادی هدفمند، کارآمد و مسوولیت پذیر در جامعه داشته باشیم.