تاریخچه مختصر شیر و خورشید، نمادی مذهبی و شیعی

هفته نامه کرگدن - سید احمد محیط طباطبایی: در زمان صفویه نقش شیر و خورشید کاملا نمادی مذهبی و شیعی است، آن هم در مقابل هلال و ستاره عثمانی که نمادی برای حکومت سنی مذهب عثمانی هاست.
 

وقتی درباره شیر و خورشید سخن می گوییم باید این نکته را در نظر داشته باشیم که این نماد در ادوار مختلف مفاهیم متفاوتی داشته است. به طور مثال اگر کشتن شیر به دست یک فرد نشانه قدرت و توانمندی بوده، در دوره های دیگری نشانه کشتن هوا و هوس و ارتقای سطح روحانی فرد به شمار می رفته است و جای دیگر مراد از این شیر صورت فلکی اسد است و اشاره دارد به نقشی که از منظر ستاره شناسان قدیم، این صورت فلکی در زندگی و سرنوشت انسان ها بازی می کند. بر همین اساس در ادوار مختلف، طرح شکار شیر روی نقوش برجسته معانی مختلفی را در بر می گیرد.

 

 

ما نقش شیر و شکار شیر را از دوره هخامنشی تا فتحعلی شاه روی سنگ نگاره ها می بینیم، اما تاریخ نقش کردن حیوانات به دست بشر به درازای تاریخ حیات آدمی روی کره زمین است.

 

 

 

می توان ادعا کرد که شیر نقش متمایزی در این میان دارد، چرا که در زندگی ایرانیان این حیوان جایگاه ویژه ای داشته است؛ از مجموعه ستارگانی که گفتیم نام صورت فلکی اسد دارند تا الهه ها و خدایانی که از بین النهرین ایلام به ایران آمدند.

 

 

جالب است بدانید شیرهایی که در قصرهای چین و سایر نقاط آسیا بوده اند، از ایران به آن مناطق رفته اند اما پادشاهان ایران که به عنوان تحفه برای پادشاهان سایر ممالک شیر می فرستادند تنها شیر نر را هدیه می دادند مبادا که نژاد شیر ایرانی در خارج از مرزهای این سرزمین تکثیر شود. با وجود این نماد حکومت ایران در دوران کهن که روی پرچم ایران آمده بود، عقاب است.

 

 

عقاب؛ سرطلایی که در درفش شهداد و همین طور روی پرچم های دوره ساسانی و اشکانی دیده می شود. همچنین نقش درفش کاویانی نیز عقاب است. اما نقش شیر در ایران هم به عنوان یک نقش ملی و هم به عنوان نقشی مذهبی همواره مورد توجه بوده است تا آن جا که سنگ نگاره تخت جمشید را به عنوان نماد نوروز می شناسیم؛ همان سنگ نگاره ای که در آن شیری در حال غلبه بر گاو است.

 

شیر بعد از اسلام نیز معنا و مفهوم دیگری برای ایرانیان پیدا کرد و آن نماد حضرت علی (ع) بود، برای همین در تشیع شیر به عنوان یک نماد جایگاه رفیعی به دست آورد. همچنان که اسدالله، لقب علی (ع) بود و حتی می بینیم در داستان های مربوط به کربلا نیز شیر حضور دارد. به همین دلیل است که در شمار نقش های ملی ما تصویر شیری قرار می گیرد که توی دستش ذوالفقار امیرالمومنین (ع) را دارد و خورشید به آن اضافه می شود و نام «شیر و خورشید» می گیرد.

 

خورشید نماد بسیاری از خدایان در مذاهب مختلف بین النهرینی و میترائیسم و... است اما در باور ایرانیان، خورشید این نقش، نمادی از خورشید نبوت و وجود حضرت محمد (ص) است و در باور شیعه خورشید نبوت و رسالت پشت شیر ولایت قرار دارد.

 

 

 

براساس همین باورهاست که زمان صفویه نقش شیر و خورشید که کاملا نمادی مذهبی و شیعی است در مقابل هلال و ستاره عثمانی که نمادی برای حکومت سنی مذهب عثمانی است، قرار می گیرد.

 

 

جالب این است که پیش از اسلام حدود 9 قرن، بین النهرین و شهر تیسفون پایتخت ایران بود و در تمام آن دوران این هلال و ستاره نقشی بود که روی تاج پادشاهان ساسانی قرار داشت؛ در حقیقت نماد ایرانیان قبل از اسلام محسوب می شود. عثمانیان چون خود را ادامه حکومت سلجوقیان می دانستند و سلجوقیان مدت ها حاکم بر ایران بودند، نمادی را برگزیدند که یک نماد ساسانی بود تا بگویند ادامه امپراتوران بزرگ تاریخ ایران هستند.

 

 

در این سو اما ایرانیت و تشیع چنان به هم آمیخته می شوند که دیگر به هیچ شکل قابل تفکیک نیستند، از دیرباز هر جا سخن از شیعه به میان آمده است، نام ایران نیز سر زبان هاست و بالعکس. ویژگی مذهبی بودن نماد شیر و خورشید سازمان ملل به عنوان نماد یک جامعه بین المللی پذیرفت، چون یک نماد ملی نمی تواند و نباید نماد جوامع بین المللی باشد؛ منظورم سازمان شیر و خورشید سرخ است.

 

اولین گروه مسیحیان بودند نماد صلیب را برای این سازمان برگزیدند و سازمان صلیب سرخ جهانی را که در جنگ ها و بحران ها بی طرفانه در سطح بین المللی به آسیب دیدگان کمک رسانی می کند، تاسیس کردند. پس از آن کشورهای اسلامی که در آن زمان یعنی هنگام وقوع جنگ جهانی اول نیز شیعیان نماد شیر و خورشید را به عنوان نماد مذهبی شان مطرح کردند و به این ترتیب سازمان بین المللی شیر و خورشید سرخ تاسیس شد.

 

آنچه به این نماد آسیب زد، افزودن تاج به این نماد ملی و مذهبی در ادوار متاخر بود و همین دست بردن در نمادی که به مرور زمان و براساس باورهای مردم شکل گرفته بود، سبب شد بعد از پیروزی انقلاب اسلامی جایگاهش را از دست بدهد.