دلایل تخریب ساختمان‌ها در زلزله کرمانشاه / پیشنهادی برای تقویت ارتش در زمینه مدیریت بحران/پدیده‌های عجیبی که در زلزله کرمانشاه مشاهده شد

صما- اعضای مرکز تحقیقات مسکن و شهرسازی در سمیناری تحت عنوان ارائه یافته‌های علمی تیم تحقیقاتی به بررسی جزئیات تخریب زلزله کرمانشاه پرداختند.

به گزارش «صما» سمینار ارائه یافته‌های علمی تیم تحقیقاتی اوایل آذرماه در مرکز تحقیقات با حضور جمعی از اندیشمندان، دانشجویان و فعالان صنعت ساخت‌وساز در مرکز تحقیقات مسکن برگزار شد. در ابتدای این نشست دکتر شکرچی‌زاده در خصوص زلزله 7.3 ریشتری کرمانشاه بابیان اینکه شتاب‌های این زلزله توسط 102 دستگاه شتاب‌نگاری ثبت شد گفت: در زمان‌های وقوع زلزله میزان آمادگی ما در مدیریت صحنه و پس از حادثه خود را نشان می‌دهد و به‌عبارت‌دیگر زلزله جلوه دهنده توانمندی‌های ما در مقابل زلزله است.

وی با اشاره به حضور تیم تحقیقاتی مرکز تحقیقات مسکن، راه و شهرسازی در منطقه زلزله‌زده استان کرمانشاه یادآور شد: با حکم وزیر راه در ساعات اولیه پس از زلزله نیروهای این مرکز به منطقه زلزله‌زده اعزام شدند و با حضور خود اقدام به مطالعه و بررسی رفتارهای ساختمان‌های جدیدالاحداث و به‌ویژه بیمارستان‌ها کردند.

شکرچی زاده با تأکید بر اهمیت نحوه اجرای سازه و میزان رعایت دستورالعمل و میزان کیفیت مصالح سازه، خاطرنشان کرد: این پارامترها عناصر تعیین‌کننده برای سازه‌ها هستند، به‌گونه‌ای که در برخی موارد شاهد بودیم بعضی از سازه‌ها تخریب نسبی داشته‌اند. به‌هرحال می‌توان گفت این زلزله عملکرد ما درزمینهٔ ساخت‌وساز را عیان کرد.

رئیس مرکز تحقیقات مسکن با اشاره به وضعیت دیوارها و نماها در زلزله کرمانشاه، خاطرنشان کرد: بررسی ما نشان داد که در این زلزله اسکلت‌های سازه جایگاه مناسبی نداشتند و بسیاری از نماهای سازه فرو ریخت. ازاین‌رو ما باید تکلیف خودمان را با این المان‌های غیر سازه‌ای روشن کنیم.

شکرچی‌زاده درنهایت گفت: ما باید به‌طورجدی بر نحوه اجرای آئین‌نامه‌ها توجه کنیم.

ریزش ساختمان ها به دلیل بتن بی کیفیت

در ادامه این سمینار شاپور طاحونی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر بابیان اینکه تحقیق و تفحص مطالعات بیمارستان اسلام‌آباد غرب بیانگر ضعف اجرایی و مصالح ساختمانی نامرغوب است گفت: پی‌ریزی و اقدامات اصلی این سازه در 1387 تا 1390 اجرایی شده و بخش نهایی آن در سال 96 تکمیل‌شده بود که به دو علت ضعف اجرایی و استفاده از مصالح نامرغوب آسیب‌دیده است.

وی گفت: تمام ستون‌های موجود در طبقه سوم این بنا دچار آسیب‌دیدگی شده و دلیل آن اجرای نادرست و استفاده از بتن شن دار بوده است.

رئیس کمیته تخصصی مبحث 21 مقررات ملی ساختمان همچنین گفت: ریزش نمای این ساختمان به دلیل ضعف اتصال نما به بدنه ساختمان بوده است و به نظر می‌رسد نمای حاضر هماهنگی قابل قبولی با بنا نداشته است.

طاحونی همچنین گفت: بتن استفاده‌شده در این بنا و همین‌طور در مسکن مهر از مصالح قابل قبولی اجرایی نشده است.

وی درنهایت گفت: ستون‌های طبقات زیر همکف این سازه مناسب، ستون‌های طبقه اول و دوم با مشکلات اندک، ستون طبقه سوم با مشکلات بسیار زیاد و طبقه چهارم بدون مشکل بوده است.

ابزارهای شتاب نگاری نیازمند تعویض

در ادامه همین سمینار اسماعیل فرزانگان رئیس بخش شبکه شتاب‌نگاری ایران بابیان اینکه حدود 1070 شتاب‌نگار در سراسر کشور داریم گفت: برخی از این زلزله‌نگارها بعد از 25 سال در بیابان و محیط سخت نیازمند به‌روزرسانی و یا تعویض با مدل‌های پیش رفته است.

وی گفت: اگرچه عمده دستگاه‌های موجود دیجیتالی است اما باید گام‌های مؤثری برای تعویض دستگاه‌های قدیمی با جدید داشته باشیم.

اسماعیل فرزانگان درنهایت گفت: بخش شتاب‌نگاری کشور نیازمند بودجه و توجه است زیرا این بخش توانسته اطلاعات دقیقی در خصوص زمین‌لرزه‌های چند سال اخیر ارائه دهد.

وی اعلام کرد بیش از یک هزار دستگاه شتاب نگاری فعال در کشور وجود دارد که عمده آنها دیجیتال است. مبنای نصب دستگاه نیز لرزه خیز بودن منطقه است.
فرزانگان افزود: 27 دستگاه شتاب نگار فعال در منطقه کرمانشاه، زلزله را ثبت کرده بودند.
وی از ثبت 103 شتاب نگاشت بعد از زلزله تاکنون خبر داد و ادامه فعالیت شبکه شتاب نگاری را نیازمند بازسازی و نوسازی آن دانست.

مدیربخش شتاب نگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، برخط نبودن را مهمترین معضل شبکه شتاب نگاری کشور عنوان کرد.

 

در ادامه همین مبحث محمد پورمحمد شاهوار عضو هیئت‌علمی شبکه شتاب‌نگاری کشور نیز بابیان اینکه برخی معتقد هستند که باید بازنگری‌های زیادی در خصوص استاندارد 2800 آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله داشته باشیم گفت: این زلزله در نوع خود منحصربه‌فرد بوده و به‌یقین ساختار آیین‌نامه فوق مبتنی بر واقعیت‌های کلی بوده است.

شاهوار درنهایت گفت: نباید با یک زلزله برداشت‌های ما از آیین‌نامه 2800 تغییر کند در این آیین‌نامه مباحث به‌درستی شکل‌گرفته است.

دلایل تخریب ساختمان ها در زلزله کرمانشاه

در ادامه سمینار عطا آقایی ارائی عضو هیئت‌علمی بخش ژئوتکنیک و روسازی مرکز تحقیقات مسکن بابیان اینکه بر اساس مشاهدات انجام‌شده از ساختمان‌های تخریب‌شده استان کرمانشاه ظرفیت باربری در ساختمان‌های مشاهده نشده است گفت: برخی از ترک‌های مشاهده‌شده در سطح زمین در مناطق مسکونی مثلا در مسکن مهر سر پل ذهاب احتمالا ناشی از حرکت خاک دستی در اثر زلزله است.

آقایی گفت: ضوابط ساخت‌وساز در مورد حداقل فاصله از لبه شیب در مسکن مهر دالاهو رعایت نشده است. همچنین دیواره‌های حائل برای محافظت‌ ترانش‌های قائم احداث نشده است. این امر حتی برای شرایط عادی هم باعث مشکلات فنی در آینده خواهد شد.

عضو هیئت‌علمی بخش ژئوتکنیک و روسازی مرکز تحقیقات مسکن گفت: به نظر می‌رسد قرارگیری ساختمان‌ها روی زمین‌های باتلاقی و خاک‌های مسئله‌دار یکی از دلایل احتمالی تخریب ساختمان‌های مسکن مهر باشد که درنتیجه علت آن عدم طراحی مناسب برای زلزله این ساختمان‌ها است.

آقایی درنهایت گفت: نیاز به بازنگری طیف با توجه به تهیه نقشه حریم گسل‌ها برخی شهرهای مختلف کشور برای زلزله‌های میدان نزدیک ضروری است.

تاب‌آوری سکونت‌گاه‌ها در زلزله کرمانشاه در وضعیت نامناسب بود

در ادامه این سمینار غزال راهب رئیس پژوهشکده معماری و شهرسازی مرکز تحقیقات کرمانشاه با ارائه نتایجی ناشی از مطالعات میدانی از سکونت‌گاه‌های منطقه‌های زلزله‌زده کرمانشاه گفت: بر اساس مطالعات میدانی ما در ساعات اولیه زلزله مسیر روانسر به جوانرود به دلیل ریزش سنگ مسدود شد، ضمن آنکه در مسیر سر پل ذهاب، قصر شیرین و ازگله هیچ‌کدام از بیمارستان‌ها قادر به پاسخگویی به مصدومان نبوده‌اند.

وی دلیل این امر را از دست دادن کارکردهای بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ذکر کرد و افزود: این امر موجب شد تا مصدومان به مراکز درمانی کرمانشاه منتقل شوند و ازآنجایی‌که بیمارستان‌های کرمانشاه پاسخگوی درمان مصدومان نبوده‌اند، مصدومان به‌صورت پروازی به تهران منتقل شدند.

راهب با تأکید بر اینکه مطالعات ما در این منطقه نتایج جالبی در خصوص روند رشد جمعیتی این منطقه داشته است، اظهار کرد: تعداد شهرهای استان کرمانشاه از سال 65 تا 94 از 14 شهر به 32 شهر افزایش یافت، درحالی‌که روند رشد جمعیتی این استان منفی بوده است.

رئیس پژوهشکده معماری و شهرسازی مرکز تحقیقات کرمانشاه با تأکید بر اینکه این استان از سال 85 تا 95 با کاهش شدید جمعیت مواجه بوده است، خاطرنشان کرد: در برخی از شهرهای این استان به دلیل وقوع جنگ رشد جمعیت از صفر شروع شد و جمعیت روستایی به شهرها مهاجرت کردند و جمعیت شهری که به دلیل وقوع جنگ، استان را ترک کرده بودند، بعد از جنگ به این استان بازنگشتند.

در زلزله اخیر با شهرهایی مواجه شدیم که خانه‌های روستایی در آن‌ها حاکم بود.

وی اضافه کرد: بر اساس این یافته‌ها در زلزله اخیر با شهرهایی مواجه شدیم که خانه‌های روستایی در آن‌ها حاکم بود، ازاین‌رو امر اسکان زلزله‌زدگان در این زلزله از شرایط بهتری برخوردار بوده است.

راهب با تأکید بر اینکه بر اساس این داده‌ها نباید در بازسازی این استان شتاب‌زده عمل شود، تأکید کرد: با توجه به داده‌های به‌دست‌آمده باید بازسازی شهرها بر اساس آمایش سرزمینی صورت گیرد. نباید در بازسازی این استان شتاب‌زده عمل شود، بلکه با توجه به داده‌های به‌دست‌آمده بازسازی شهرها بر اساس آمایش سرزمینی صورت گیرد.

وی همچنین به وضعیت تاب‌آوری سکونت‌گاه‌ها در زلزله کرمانشاه اشاره کرد و ادامه داد: در سر پل ذهاب 45 هزار نفر ساکن هستند که یک شهر کم‌جمعیت محسوب می‌شود و ساختمان‌های آن به دلیل بازسازی بعد از جنگ نوساز بودند. در تازه‌آباد نیز 56 هزار نفر در هر هکتار ساکن هستند که دارای جمعیت 14 هزارنفری است، ضمن آنکه در این شهر سکونت‌گاه‌های روستایی وجود دارد.

وی بابیان اینکه در اسلام‌آباد غرب با 90 هزار جمعیت دومین شهر پرجمعیت استان کرمانشاه محسوب می‌شود، اضافه کرد: 67 درصد این بناها در این شهر با آجر و آهن ساخته‌شده‌اند و در ارزیابی نیز در سال 84 به شهر تبدیل‌شده است و همچنان آثار جنگ در آن وجود دارد.

این محقق با اشاره به کارکردهای شهر در زلزله اخیر کرمانشاه توضیح داد: مسیر حرکت در این زلزله عملکرد خوبی داشتند ولی از سوی دیگر این استان فاقد کمربندی است که این امر موجب شد امدادرسانی با ترافیک شدید و ازدحام جمعیت مواجه شود.

راهب با تأکید بر اینکه در مناطق زلزله‌زده اسکان موقت خوبی صورت نگرفت، گفت: اسکان موقت به‌صورت پراکنده بود که این امر موجب شده تا امدادرسانی یکپارچه و یکسانی صورت نگیرد، ضمن آنکه برای دپوی زباله‌ها تمهیداتی اندیشیده نشده است.

رئیس پژوهشکده معماری و شهرسازی مرکز تحقیقات مسکن با اشاره به وضعیت اسکان در روستاها تأکید کرد: به دلیل مسدود شدن راه‌ها امدادرسانی و نجات در روستاها به‌موقع انجام نشد، به‌گونه‌ای که در برخی از روستاها همچنین تا روز جمعه هفته گذشته دام‌ها در زیر آوار باقی‌مانده بودند.

 

در حاشیه نشست ارائه یافته‌های علمی تیم تحقیقاتی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تشریح وضعیت فروریختن ساختمان‌ها از نحوه ساخت و سازها و امدادرسانی انتقاد کردند.

به گزارش ایسنا، دکتر علی بیت‌اللهی روز چهارشنبه، اول آذرماه جاری در نشست ارائه یافته‌های علمی تیم تحقیقاتی مرکز تحقیقات مسکن با تاکید بر اینکه ایران در مدیریت بحران دچار بحران است، گفت: در کرمانشاه مردم، کرد زبان هستند و در ساعات اولیه زلزله خود را تنها احساس کردند و این در حالی است که در کردستان عراق که این زلزله را احساس کردند، نیروهای امدادی در منطقه حضور یافتند.

وی در عین حال با اشاره به اقدامات ارزنده نیروهای هلال احمر از زمان رخداد زلزله تاکنون، افزود: برای امدادرسانی نیز مرکزی برای مردم معرفی نشد تا آنها بتوانند کمک‌های خود را از این طریق به مناطق زلزله‌زده ارائه دهند و این امر موجب شد که مردم با خودروهای شخصی اقدام به امدادرسانی به مردم منطقه کنند.

بیت‌اللهی اضافه کرد: امدادرسانی مردم به حدی بود که مردم زلزله‌زده می‌گفتند "زنده باد ایران". از این رو است که ما باید از پتانسیل NGO ها در شرایط بحرانی مدد بگیریم.

وضعیت عجیب برخی از سازه‌های تخریب شده در زلزله کرمانشاه

دکتر سهیل مجید زمانی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی آسیب شدید به بخش‌های غیر سازه‌ای بیشتر در نماها مشاهده شده است. با اشاره به وضعیت عجیب برخی از سازه‌های تخریب شده در زلزله کرمانشاه، اظهار کرد: آسیب شدید به بخش‌های غیر سازه‌ای بیشتر در نماها مشاهده شده است، از سوی دیگر مشاهده کردیم که گسیختگی سقف کاذب موجب اختلال در عملکرد برخی از سازه‌های مهم شهرهای زلزله شده است.

وی با ارائه تصویری از نمای یک ساختمان 3 طبقه تخریب شده، توضیح داد: طبقات اول و سوم این ساختمان در زلزله 7.3 آسیبی ندیده است، ولی طبقه دوم آن به طور کامل تخریب شده است و من هیچ توضیحی در این زمینه ندارم و از همه کسانی که تخصصی در این زمینه دارند، تقاضا دارم دلایل این امر را توضیح دهند.

ساختمان قدیمی، پابرجا و ساختمان جدید آسیب‌ دیده زلزله

دکتر سهراب ویسه، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات مسکن در این نشست با اشاره به وضعیت تخریب ساختمان‌ها در زلزله اخیر کرمانشاه، افزود: در مسکن مهر پروژه طلاب، ترک‌هایی بر روی ساختمان ایجاد شده است و سالم باقی مانده است.

وی به وضعیت بیمارستان امام خمینی (ره) اسلام آباد غرب اشاره و اظهار کرد: این بیمارستان دارای دو ساختمان جدید و قدیم است که ساختمان قدیم آن بدون آسیب باقی مانده، ولی ساختمان جدید آسیب‌های جدی دیده است که دلیل آن نمای سنگین بر روی سازه سبک بوده و از آنجا که خارج قاب بوده است، خرابی جدی به آن وارد شد.

ویسه، ریختگی در گچ مرحله نازک‌کاری و استفاده نکردن از دوغاب مناسب را از دیگر علل خرابی این بیمارستان عنوان کرد و گفت: با توجه به لرزه‌خیزی منطقه لازم است به جای استفاده از سیستم چسبی و دوغ آبی از سیستم خشک برای نصب سنگ و سرامیک استفاده شود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات مسکن به بررسی وضعیت بیمارستان شهدای سر پل ذهاب اشاره کرد و گفت: با توجه به بررسی‌های انجام شده باید اعلام شود که ساختمان‌سازی سبک مانع از وارد شدن خسارات سنگین به سازه و ساکنان آن خواهد شد.ساختمان‌سازی سبک مانع از وارد شدن خسارات سنگین به سازه و ساکنان آن خواهد شد.

وی در عین حال با تاکید بر اینکه در بررسی‌های میدانی مشاهده کردیم به هیچ کدام از مدارس ساخته شده آسیبی وارد نشده است، ادامه داد: علاوه بر آن مشاهده کردیم که در برخی از سازه‌ها از سنگ‌های نامنظم استفاده شده که در زلزله اصلی کرمانشاه تخریب و منجر به کشته شدن 5 نفر از ساکنان این خانه شد. این امر نشان می‌دهد که سنگ و چوب پاسخ مناسبی در برابر زلزله از خود نشان نمی‌دهد.

این محقق با بیان اینکه در کشور دانش فنی سازندگان ساختمان در منطقه کرمانشاه پایین بوده است،‌ خاطر نشان کرد: بررسی‌های ما نشان داد که در ساختن سازه‌ها وسایل ساده ساختمان رعایت نشده است و در صورتی که طبق آئین نامه‌ها عمل می‌شد، میزان خرابی‌ها به حداقل می‌رسید.

رعایت نکردن 100 درصدی استانداردها در سازه‌های مناطق زلزله‌زده کرمانشاه

بابک احمدی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این نشست اعلام کرد: از 90 درصد ساختمان‌های آسیب‌دیده در شهر سرپل ذهاب نیمی از آنها بتنی و نیم دیگر فولادی بودند و از 60 درصد خرابی در مسکن مهر نیمی از آنها بتنی و 40 درصد فلزی بوده‌اند.

وی با تاکید بر اینکه در 100 درصد ساختمان‌های ساخته شده در شهرهای زلزله‌زده نقشه‌ای به غیر از نقشه مصوب اجرا شده استدر 100 درصد ساختمان‌های ساخته شده در شهرهای زلزله‌زده نقشه‌ای به غیر از نقشه مصوب اجرا شده است.، ادامه داد: بر اساس مطالعات میدانی انجام شده ساختمان‌های بتنی و فلزی به یک نسبت تخریب شده‌اند.

وضعیت تاسیسات مهم در بیمارستان‌ها بعد از زلزله

در این نشست همچنین دکتر حامد رشیدی اقدم، سرپرست بخش هوشمندسازی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر اینکه در کشور استانداردهای لازم در ساختمان‌سازی رعایت نمی‌شود، گفت: مطابق استانداردها و ملاک‌های بین‌المللی برای مقاوم سازی تاسیسات مکانیکی و الکترونیکی در برابر زلزله باید به عدم آسیب پذیری آنها و اعتماد از کارکرد مناسب موسسات توجه کرد.

وی با بیان اینکه بازدیدهای میدانی از تاسیسات و موتورخانه‌های بیمارستان‌های موجود در مناطق زلزله زده انجام شد، افزود: مطالعات ما نشان داد که کافی نبودن مهاربند و متناسب نبودن آنها موجب جابجایی مدارها و تابلوهای برق شد؛ ولی آسیبی به تاسیسات برقی وارد نشد.

رشیدی اقدم، علت قطع برق در بیمارستان سرپل ذهاب را قطعی در کابل اصلی انتقال جریان برق به بیمارستان دانست و ادامه داد: به دلیل فرو ریزش سقف کاذب کابل اصلی انتقال جریان برق به ساختمان بیمارستان قطع شد، از این رو این بیمارستان قادر به ارائه سرویس به مصدومان حادثه زلزله نبوده است.

این محقق با تاکید بر اینکه از طبقه سوم به بالای بیمارستان اسلام آباد غرب آسیب‌های جدی وارد شد، خاطر نشان کرد: یکی از مهمترین آسیب‌های جدی این ساختمان در راه پله‌ها بوده است که موجب فرو ریزش دیواره آسانسور شد.  این در حالی است که اتاقک آسانسور آسیبی ندید، ولی فضاهای اطراف آسانسور قابل تردد نیست.

وی همچنین با بیان اینکه به بلوک C که حاوی گازهای طبی بوده است، ‌آسیبی وارد نشد، اضافه کرد: اما در عین حال راهروهای ورودی طبقات دچار آسیب‌های جدی شد.

سرپرست بخش هوشمندسازی پژوهشکده راه، مسکن و شهرسازی، علت قطعی برق در کرمانشاه را سیستم‌های پیچیده به هم دانست علت قطعی برق در کرمانشاه سیستم‌های پیچیده به هم بوده است.و توضیح داد: به طور کلی به تاسیسات برق‌رسانی مناطق زلزله‌زده کرمانشاه آسیب جدی وارد نشد، به گونه‌ای که کمتر از 30 عدد از دکل‌های برق در این زلزله بر زمین افتاد و به طور کلی می‌توان گفت مشکل قطعی برق در این مناطق سیستم‌های پیچیده شده به یکدیگر بود که این امر به دلیل زلزله رخ داده است.

پیشنهاد برای ارائه آموزش مدیریت بحران به ارتش

مهندس پژمان زاد، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این نشست با اشاره به بررسی‌های انجام شده در خصوص سیستم حمل و نقل مناطق زلزله‌زده کرمانشاه، گفت: ایران یکی از کشورهای بحران‌خیز دنیا است، به گونه‌ای که جزء سه کشور اول دنیا به لحاظ رخدادهای طبیعی است.

وی، ریزش کوه‌ها را از جمله تبعات زلزله روز 21 آبان نام برد و گفت: ریزش کوه باعث بسته شدن و انسداد جاده‌ها شد که در کمتر از 4 ساعت راه‌ها باز شد و کمتر از 24 ساعت نخاله‌ها از سطح جاده برداشته شد.

زاد با اشاره به نحوه امدادرسانی به مناطق زلزله‌زده از سوی نیروهای نظامی پیشنهاد کرد: با توجه به عملکرد و نقش ارتش در مدیریت بحران پیشنهاد می‌شود که به نیروهای ارتشی نیز آموزش‌هایی در زمینه مدیریت بحران ارائه شود.