«فقه شهر؛ چیستی، ابعاد، ساختار»
حضور دستگاه اجتهاد در تحقق الگوهای زیست شهری در جامعه
حجت‌الاسلام علی الهی خراسانی بیان کرد: نتیجه اجتهاد منظومه‌ای لزوماً احکام پنجگانه تکلیفی و اعتبارات قانونی نیست بلکه الگوهای فرهنگی و زیستی است که می‌تواند قانون‌ساز باشد. این اجتهاد، بر اساس مطالعات میان رشته‌ای در علوم اسلامی و علوم انسانیِ مرتبط با شهر و شهرسازی شکل می‌گیرد.
به گزارش خبرگزاری فارس، به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در شهر مشهد مقدس، کرسی ترویجی «فقه شهر؛ چیستی، ابعاد، ساختار» با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین علی الهی خراسانی چهارشنبه ۱۰ آبان‌ماه در دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد.
گزارشی از این نشست از نظر شما می گذرد:
با توجه به آنکه رکن اساسی هر تمدنی، «شهر» است در چشم انداز رسیدن به تمدن نوین اسلامی، داشتن «فقه شهر» و پرداختن بدان با رویکرد فقه اجتماعی ضروری است. فقه شهر در دو بعد کلان به «زندگی شهری» و «نظام شهرسازی» می پردازد.
نظام شهرسازی اسلامی
درباره نظام شهرسازی اسلامی به عنوان بعد کلان دوم فقه شهر باید گفت فرآیند اجتهاد منظومه ای در نظام سازیِ شبکه موضوعات شهرسازی بر اساس مراحل زیر صورت می گیرد که به اختصار چنین است:
۱- طراحی نظام موضوعات شهر و شهرسازی:
برخلاف اجتهاد مسأله نگر که برون داد آن در توضیح المسائل های موجود است، در اجتهاد منظومه ای، موضوع شناسی در قالب «نظام واره» ضروری می نماید و اولین مرحله اجتهادی به شمار می رود.
۲- طراحی نظام سؤالات شهرسازی از شریعت:
پس از طراحی نظام موضوعات و ارتباط شبکه واری آنها، نسبت به هریک از عرصه های شهر و شهرسازی و بر اساس نظام موضوعات و با نگاه به واقعیت زندگی شهری، سؤالات مشخص و جزئی از موضع شریعت طراحی می شود.
۳- انسجام مفاهیم مرتبط با شهر و شهرسازی در آیات و سیره اهل بیت(ع):
با توجه به نظام موضوعات شهر و شهرسازی، مفاهیم متناسب با آیات و نیز سیره قولی، فعلی و تقریری اهل بیت (ع) کشف و استخراج می شود. به عنوان مثال مفهوم بلندمرتبه سازی در شهر، مرتبط با مفهوم «رفع بناء البیت» یا «تشیید البنان» در منابع شریعت است. این مفاهیم باید دسته بندی و انسجام منطقی داشته باشد.
۴- اصطلاح نامه جامع معارف اهل بیت (ع) در عرصه های شهرسازی:
پس از کشف مفاهیم متناسب با موضوعات شهر و شهرسازی در سیره قولی، فعلی و تقریری اهل بیت (ع)، بر اساس دانش اصطلاح نامه نویسی و به روزترین روش آن، اصطلاح نام های جامع تدوین می شود.
۵- استنباط و تولید نظریه های فقهی در شهرسازی:
برای هر مدخلِ کلان کشف شده در اصطلاحنامه جامع شهرسازی اسلامی، باید نظریه فقهی تولید شود.
در اجتهاد منظومه ای، فقه علاوه بر کشف اعتبار قانونی، تولید «نظریه فقهی» را نیز برعهده دارد.
۶- طراحی الگوهای اسلامی شهرسازی:
بر اساس نظریه های تولید شده، جهت استنباط و طراحی الگوهای زیست شهری بر اساس معارف اسلامی، اجتهاد منظومه ای صورت می گیرد؛ البته این اجتهاد زمان بردار است و نباید از پیچیدگی و سختی این اجتهاد دوری کرد و این اجتهاد را سطحی و زودبازده دید. این اجتهاد، متکی بر تلاش فردی نیست و به مثابه «دستگاه اجتهاد» است که حتماً باید به صورت گروهی انجام شود. نتیجه این اجتهاد لزوماً احکام پنجگانه تکلیفی و اعتبارات قانونی نیست بلکه الگوهای فرهنگی و زیستی است که می تواند قانون ساز باشد. این اجتهاد، بر اساس مطالعات میان رشته ای در علوم اسلامی و علوم انسانیِ مرتبط با شهر و شهرسازی شکل می گیرد.
۷- برنامه ریزی سطح بندی شده و طراحی نظام ترجیح اجتماعی:
برای تحقق و عینیت یابی الگوهای زیست شهری در جامعه، دستگاه اجتهاد نیز حضور دارد. اجتهاد منظومه ای با توجه به سطوح خرد، کلان و توسعه جامعه برنامه ریزی می کند. بُعد قوام بخش این برنامه ریزی، طراحی نظام ترجیح و پسند اجتماعی است. برای تحقق الگوها باید مسیر «انتخاب» همگانی و پسند عمومی جامعه را درنظر گرفت. سبک زندگی، بستر انتخاب فرد و جامعه است و نمی توان با تحمیل حاکمیتی و بدون توجه به نظام ترجیح و پسند جامعه، الگوهای شهرسازی اسلامی را در جامعه جاری کرد و عینیت بخشید. هنر و رسانه
۸- نظام ارزیابی فقهی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی:
پس از تحقق الگوهای زیست شهری و عینیت یابی آن توسط انتخاب مردم در سبک زندگی خود، آخرین مرحله ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگیِ الگوهای زیست شهری بر اساس ملاکهای اسلامی است. این ارزیابی می تواند خطاهای طراحی و جای گیری الگوهای زیست شهری را در اجتهاد منظومه ای روشن کند. به هر حال اجتهاد منظومه ای بر اساس معرفت انسانی و البته با منطق استنادی به منبع دین است و قطعاً می تواند دارای نقص باشد، البته باید در اجتهاد منظومه ای هر تبیین علمی و نظریه فقهی دارای کمترین نقص و اشکال باشد و منطقی ترین استناد به منابع دین را داشته باشد.
