دیدگاه «ابن‌رامی» در احکام فقهی معماری مورد توجه و بررسی قرار بگیرد

حجت‌الاسلام احمد مبلغی تأکید کرد:رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: کتاب ابن رامی «الاعلان باحکام البنیان» بیش از ۲۰۰ صفحه است و بین مباحث شهرسازی و فقه، ارتباط برقرار کرده و می‌تواند سنت معماری اسلامی را منعکس کند و هم احکام فقهی مفصلی که در هیچ کتابی فقهی به این مقدار نیست، انعکاس داده است.

به گزارش شبکه اجتهاد، بیستمین جلسه شورای علمی گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی با موضوع سمینار پایانی پروژه در حال اتمام «گفتگو و کتابشناسی توصیفی فقه شهر و شهرنشینی» با حضور مجری طرح ‌حجت‌الاسلام دکتر علی الهی خراسانی و ناظر علمی این پروژه ‌حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر احمد مبلغی و همچنین حضور اعضای شورای علمی گروه حجج اسلام آقایان دکتر محمدرضا کاظمی گلوری، سیدحمید علوی آزیز و علی شفیعی و آقایان دکتر عبدالرضا جوان جعفری بجنوردی و دکتر سیدمحمد حسینی برگزار شد.

گزارش مجری پروژه از محتوای فراهم آمده

‌حجت‌الاسلام علی الهی خراسانی، مجری پروژه پژوهشی «گفتگو و کتابشناسی توصیفی فقه شهر و شهرنشینی» به توضیح دست‌آوردهای این پروژه پرداخت و اظهار کرد: این پروژه یک پروژه آشنایی و درآمدگونه است. و مقرّر شد زوایای مختلف فقه شهر و شهرنشینی را از دیدگاه برخی اندیشمندان حوزه در قالب مصاحبه بازگو شود. این هم به این دلیل است که ما یک منبع مفصل یا توضیح دهنده این عنوان نداریم. اگر چه که در حال اتمام این پروژه استفتائات فقه مدیریت شهری توسط شهرداری شهر تهران منتشر شد. البته آن اثر بیشتر نگاه به مسائلی دارد که شهرداری ممکن است در شهر ایجاد بکند و به مدیریت شهری برمی گردد. اما این پروژه بدلیل اینکه در فقه شیعه یک عنوان جدیدی است -البته برای اهل سنت با عنوان فقه العماره، فقه الحضاره، فقه العمران مطرح شده و عنوان آشناتری است- ما سعی کردیم از رهگذر گفتگو با برخی اندیشمندان بیشتر به مبانی و درآمد بر فقه شهر بپردازیم و به مسائل ریزتر و جزئی‌تر ورود نکنیم. اساتید هم بیشتر نگاهشان را نسبت به پیشرفتها و مبانی بیان فرموده اند. در عین حال برخی اوقات مصاحبه‌‌ها جنبه مقدمی دارد که اصل محتوای فقه شهر را بیان‌‌ می‌کند و این هم ضروری است.

وی با بیان اینکه خود این عنوان، عنوان جدیدی است و باید یک مقداری مورد تفاهم و مفاهمه قرار گیرد، گفت: پروژه بخش دیگری دارد و آن هم اینکه آنچه که موجود است به عنوان فقه شهر که بیشتر میراثی است که در جهان عرب نگاشته شده است، کتابشناسی توصیفی شود. در این کتابشناسی، مشخصات کتاب و بعد یک گزارش دقیق و علمی از محتوای کتابها که مجموعاً ۷ کتاب بوده است، صورت گیرد. اینها کتابهای عمده و مهمی است که در حوزه فقه العمران نوشته شده که به دو یا سه عنوان اشاره‌‌ می‌کنم. یکی از کتابها اثری قدیمی است به نام «الإعلان فی أحکام البنیان» که مربوط به قرن هشتم است و این کتاب تصحیح و معرفی شده است و ما کتابشناسی توصیفی از آن ارائه کرده‌ایم. یک کتاب دیگری است که اخیراً در چند سال گذشته چاپ شده است با عنوان فقه العمران اثر دکتر خالد عزب که استاد دانشگاه الأزهر مصر است که کتابشناسی این کتاب هم آمده است و کتاب خوشخوان و جالبی است.

کتاب دیگر هم ۲۰۰۸ یا ۲۰۱۰ در عمان یک همایش بین المللی بزرگی برگزار شد با عنوان «فقه الحضاره، فقه العمران» که محتوای آن مجموعه سخنرانی‌‌ها و مقالات پژوهشی بود که توسط اساتید مدعو به این همایش ارائه شد. این کتاب ۹۰۰ صفحه است و هر یک از مقالات آن، کتابشناسی شده است و در صدر آن سخنرانی‌‌ها و مقالات، مقاله جناب استاد مبلغی است با عنوان «قواعد فقه العمران» ارائه شده است. این گفتگو و این کتابشناسی توصیفی برای آشنایی بیشتر و ارتباط بیشتر و توضیح بیشتر نسبت به عنوان فقه شهر و شهرنشینی است.

تفاوت فقه شهر با دیگر فقه‌های مضاف

در ادامه ‌حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر علمی پروژه به ایراد سخن پرداخته و گفت: باعث خوشحالی است که این پروژه توسط آقای علی الهی خراسانی به اتمام و انجام رسیده و کم‌کم به مراحل پایانی و آماده‌سازی برای انتشار نزدیک می‌شود. خود این همت که به سمت این موضوع و پروژه توجه و تعلق پیدا کند، این حاکی از آن اندیشه و نگاه و دوراندیشی آقای دکتر الهی است. الحمدلله محاسن ایشان رو به افزایش است و آینده درخشانی در انتظار این محقق ارجمند است.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: فقه شهر بحث خیلی مهمی است و با خیلی از این فقه‌های مضاف تفاوت دارد. از این حیث که شهر مظهر مدنیت است و نقطه شکل‌گیری بسیاری از تحولات اقماری- اجتماعی و اقتصادی و دینی و مدنی است. پرداختن به مسائل فقه شهر، کار پیچیده و پروژه درازمدتی است که باید دنبال شود. طبیعتا برخی از این مسائل در طرح ایشان توجه شده است . هرچند که مقوله شهر خیلی توجهات اساسی‌تری نیاز دارد.

عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: فقه شهر ساحت‌های متفاوت و فراوانی دارد و لذا نیازمند تأمل بیشتر است. به عنوان مثال اقتصاد شهری مورد توجه قرار گرفته از آن جهت که اقتصاد یک فلسفه و مسیری دارد و شهر می‌آید و دخالت می‌کند در اقتصاد، لذا نوعی ایجاد ارتباط بین اقتصاد و جغرافیا که شهر است در اینجا اتفاق می‌افتد و یک رشته خاص و نوپایی را به نام اقتصاد شهری شکل می‌دهد. در این پروژه که پیش درآمدی ارائه شده در آینده باید تمرکز بیشتری بر این مسائل پیدا کنیم.

امنیت شهر یکی از محورهای مهم در فقه شهر باید باشد

‌مبلغی در ادامه اظهار داشت: بحث امنیت امروزه مهم است و جا دارد در فقه شهر به آن توجه شود. علاوه بر کالبدها، مهم «العلاقات الإجتماعیه» در شهر است که اساس مدنیت را تشکیل‌‌ می‌دهد. قرآن هم وقتی که به مقوله شهر‌‌ می‌رسد «بلداً آمناً» را‌‌ می‌آورد یا واژه «مطمئنّاً» که بحث آرامش است یا «وارزُق اهلَهُ من الشهر» آمده؛ و در قرآن شهر با اینها مطرح‌‌ می‌شود. مهمترین و اساسی ترین مباحث در فقه شهر هم همین مسائل است و مباحث معماری و ابنیه، بعد از اینها اهمیت پیدا‌‌ می‌کند یا در سایه این بحثها اهمیت دارد.

دیدگاه‌های ابن رامی در سنت معماری اسلامی و احکام فقهی باید بیشتر معرفی شود

تعارف را کنار بگذاریم، گرفتار سکولاریسم فقهی شده‌ایم/ ۵۰ صفحه چیزی به نام فقه توریسم، شهرسازی، فضای مجازی و... در قم نداریم/ ماجرای عجیب شورای فقهی وزارت نفت!

وقتی می‌گویم حوزه سکولار است یعنی در روش دارد سکولار می‌شود نه در محتوا. هیچ‌کسی تاکنون نگفته است محتوایی که حوزه تولید می‌کند سکولار است. این سکولار بودن حوزه در روش است. حوزه در روش بین محتوای خودش و حوزه اجتماعی و امتداد اجتماعی تأمل و ورود نکرده است، اینکه ورود نکرده است یعنی سکولار شده است.

گروه سیاسی جهان نیوز: برنامه زاویه شبکه چهار به موضوع داغ کارآمدی حوزه در نظام اسلامی اختصاص داشت. برنامه تلویزیونی زاویه، هفته گذشته از شبکه چهار و با حضور حجت‌الاسلام محسن مهاجرنیا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و حجت‌الاسلام احمد رهدار، رییس مؤسسه فتوح اندیشه، پخش شد. موضوع این برنامه «حوزه علمیه، نظاره‌گر یا تصمیم‌ساز» بود.

به گزارش جهان نیوز، مهاجرنیا در ابتدا فهرستی از وظایف حوزه علمیه را برشمرد و آنها را توضیح داد. او به وظیفه تبیین و تفسیر دین اشاره کرد و دفاع در مقابل شبهات، تبلیغ و ترویج دین و حراست از آموزه‌های دینی در بین توده مردم را جزو وظایف ذاتی حوزه برشمرد.

در دهه اول انقلاب خوب عمل کردیم
برپایه گزارش صبح نو، او با اشاره به وظیفه دیگری که در شرایط تاریخی پس از انقلاب متوجه حوزه شده است، گفت: حوزه برای نخستین‌بار، یک نظام تمام‌عیار سیاسی را هم باید حمایت و پشتیبانی کند. این نظام برخاسته از تفکر دینی است، به‌تبع مسوولیت نظریه‌پردازی، تئوری‌پردازی و پشتیبانی تئوریک از آن بر عهده حوزه‌های علمیه است.

همان طوری که امام راحل، بنیان‌گذار این تفکر و این اندیشه بود قاعدتاً حوزه باید این مسوولیت را به دوش بگیرد و به لحاظ تئوری از این نظام اسلامی پشتیبانی کند. دین باید در عرصه عمل تبدیل به نظریه شود. تبدیل به مدل شود که بر اساس آن بشود حرکت کرد.

مهاجرنیا تولید علم، اسلامی‌سازی معرفت‌های بشری و تحول و تولید سبک زندگی جدید را هم از وظایف حوزه و البته دانشگاه دانست و گفت: ما در مقابل یک تهاجم فکری، اندیشه‌ای و فرهنگی هستیم. کار حوزه کار نرم‌افزاری، فکری و اندیشگی است. وقتی مورد تهاجم فرهنگی واقع می‌شوید، نخستین نهادی که باید در مقابل این تهاجم خودش را نشان دهد و خط مقدم دفاع از دستاوردهای انقلاب اسلامی، از اندیشه دینی و تفکر انقلاب اسلامی باشد قاعدتاً حوزه است.

انقلاب اسلامی از روزی که به وجود آمد خودش یک تهاجم علیه کلیت نظام حاکم بر دوقطبی آن روز و در مقابل دو قطب، هجومی به بنیادهای فکری شرق و غرب، انقلاب اسلامی ایجاد کرد. در یک برهه‌ای از تاریخ انقلاب تهاجم خیلی زیبا پیش رفت و هم حوزه‌های فکری و علمیه ما خیلی خوب توانستند مواجهه پیدا کنند. امروزه ما باید به این سمت برویم که پاسخگوی وضعیت موجود باشیم و مخصوصاً آن ژست تهاجمی فکری را بگیریم.

فقه، در کشور کاره‌ای نیست
رهدار در ادامه سخنانی از بزرگان حوزه علمیه نقل کرد. از جمله اینکه امام خمینی؟ره؟ می‌گوید: اسلام از روز اول این‌گونه نبوده است که ما به غلط آن را در کتاب‌ها خلاصه کردیم و فقط قرار است کتاب بخوانیم. پیغمبر خاتم به خاطر اسلام، دندان مبارکشان شکسته است. بزرگان دین به خاطر اسلام تبعید شدند.

امام؟ره؟ می‌فرمایند، بزرگواران (که ظاهراً خطاب به آقایان مراجع است که در کتاب «ولایت‌فقیه» خود می‌فرمایند) درکی مناسب از اقتضائات حکومت دینی ندارد.

او به پروژه‌ای اشاره کرد که در مؤسسه تحت مدیریت خودش درباره میزان ورود فقه در بدنه اجرایی و مدیریتی کشور انجام داده است که نتیجه‌اش را این‌گونه توضیح داد: ما با یک فقه بسیار حداقلی در بدنه اجرایی کشور روبه‌رو هستیم.

ما در بعضی از ساختارهای نهادی کشور در آن پژوهش متوجه شدیم که اسناد بالادستی آن نهاد، فقهی تنظیم شده یا لااقل تا اندازه‌ای فقهی تنظیم شده است اما مکانیزم اجرا، اصلاً گذاشته نشده. ضمانت اجرا بر آن اسناد بالادستی گذاشته نشده است.

به‌عنوان‌مثال اسناد بالادستی نهاد شهرداری تقریباً فقهی تنظیم شده است اما همچنان مسائل شهرداری ما را کارشناسانی که کاملاً عرفی شهرداری دارند، تنظیم می‌کنند. اساساً چیزی به‌نام شورای فقهی تعلیم و تربیت نداریم. ما در بانک مرکزی شورای عالی فقهی داریم در قانون این شورا آمده رییس این شورا رییس بانک مرکزی است. معاون این شورا، معاون بانک مرکزی است. مصداقاً الآن در شورای عالی فقهی بانک مرکزی 12نفر عضو هستند که چهار نفر روحانی هستند.

از این چهار نفر، 2 نفر فقیه هستند 2 نفر دیگر طلبه‌هایی هستند که در دانشگاه اقتصاد خواندند. در وزارت نفت الآن به ما گفته می‌شود شورای فقهی داریم، وقتی رفتیم تحقیق کردیم دیدیم یک نفر طلبه پایه هفت  هست! اسم آن را شورای فقهی گذاشتند.

حوزه منزوی خواهد شد
رهدار گفت: تعارف را برداریم، مردم دیر وقتی است که ایمانشان را به کارآمدی حوزه از دست دادند. اینکه فلان مرجع بزرگوار تقلید می‌فرمایند. مردم نزدیک است و حق دارند که وضع اگر این‌طوری جلو برود بیایند و روحانیت را در دریا بریزند، این‌ها شواهد است؛ که حضرت آقا می‌فرمایند اگر با روند جلو بروید یا منزوی یا حذف می‌شوید. اگر حوزه به همین روندی که جلو می‌رود، جلو برود در آینده نه چندان دور، امکان دیالوگ و صحبت خود را با لایه متدین جامعه از دست می‌دهد نه با لایه خاکستری. به این علت که نتوانستیم کارآمدی دین را ثابت کنیم.

شاهد هجوم فرهنگ غربی در معماری و شهرسازی ایران هستیم / انگیزه‌های الهی باید در معماری و شهرسازی وجود داشته باشد/ تأثیر لیبرالیسم بر اصول سبک زندگی اسلام در معماری و شهرسازی/ ظرفیت های معماری حوزه

قم - معاون امور عمرانی استاندار قم گفت: ما نتوانسته‌ایم مکتبی به نام معماری و مهندسی ایرانی داشته باشیم و سبقه خود را فراموش کردیم و شاهد هجوم فرهنگ غربی به کشور هستیم.

به گزارش خبرنگار مهر، محسن بهشتی ظهر پنج‌شنبه در گردهمایی حوزویان مهندس که در سالن همایش مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران برگزار شد در سخنانی اظهار داشت: وقتی از مهندسان طلاب صحبت می‌شود واژه‌هایی همانند معماری اسلامی و شهرسازی اسلامی به ذهنمان خطور می‌کند.

وی افزود: معماری و شهرسازی مسیحیت یا یهودیت نداریم و آن‌ها در این زمینه مدعی نیستند و تئوری پردازان نیز که غالباً دینی غیر از اسلام دارند معتقد به این سبقه و پیشینه نیستند در حالی که در معارف اسلامی ما مسائل زیادی در زمینه معماری و شهرسازی داریم.

معاون امور عمرانی استاندار قم ادامه داد: مؤلفه‌های عینی برای واژهایی چون معماری اسلامی و شهرسازی اسلامی معرفی نشده است که می‌توان با استفاده از منابع اسلامی و دینی این موارد را تدوین کرد.

وی گفت: ما نتوانسته‌ایم مکتبی به نام معماری و مهندسی ایرانی داشته باشیم و حتی در جاهایی سبقه خود را فراموش کردیم و شاهد هجوم فرهنگ غربی به کشور هستیم.

بهشتی با بیان اینکه شیخ بهایی نمونه برجسته‌ای از تفکر مهندسی و اسلامی است، گفت: شیخ بهایی فردی حوزوی بود که آثار ۴۰۰ سال قبل وی تا کنون دچار چالش نشده است و بر آثار مکتوب وی نیز همچنان رساله دکتری می‌نویسند.

وی با بیان اینکه خدماتی باید تعریف شود که مجمع مهندسان روحانی آن را دنبال کنند، افزود: جا دارد مرکز مشاوره‌ای در حوزه مسکن برای طلاب راه‌اندازی شود تا طلاب در زمینه ساخت و ساز و خرید مسکن به مشکل بر نخورند چرا که در گذشته شاهد بودیم به دلیل نداشتن اطلاعات لازم تخصصی سرمایه این افراد مورد سوءاستفاده قرار گرفته و مشکلاتی برایشان ایجاد شده است.

انگیزه‌های الهی باید در معماری و شهرسازی وجود داشته باشد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، حجت الاسلام طاهری  در همایش «حوزویان مهندس» در مقاله‌ای به بررسی حضور علمای دین در عرصه معماری و شهرسازی پرداخت.

وی با بیان اینکه انگیزه ساخت و ساز مهم است گفت: انگیزه‌های الهی چون تقوی باید در معماری و شهرسازی وجود داشته باشد و تا زمانی که انگیزه‌های غیر الهی مانند تجارت و سود کلان و فشار به قشر ضعیف و دلال پروری در معماری و ساخت ساز جامعه وجود داشته باشد این بناها اسلامی نیست و باید از دیدگاه قرآن خراب و نابود شود هرچند صورت و اسم مسجد را داشته باشد.

ممنوعیت تصرف معابر در منابع روایی/ مزاحمت برای عبور مردم حرام است

آیت الله اراکی گفت: سد طریق حرام است ولی اگر سد طریق هم نشود و مثلاً بخشی از راه را گرفته است اما موجب مزاحمت باشد باز هم کار او حرام است.

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه بیست و پنجم  از سلسله دروس خارج فقه «نظام عمران و شهرسازی اسلامی» آیت الله اراکی است که در ادامه می خوانید؛

مقدمه

نظام عمران شهری از یک جوهر، و یک قالب و صورتی برخوردار است و این مسئله به نظام عمران شهری در شهرهای اسلامی هم اختصاص ندارد و همه جا همین قاعده جاری است. جان و روح نظام عمران شهری را آن ساختار فکری و ارزشی‌ای تشکیل داده است که نظام عمران شهری را جهت می‌دهد. آنچه در این سلسله دروس به آن خواهیم پرداخت همان ساختار به اصطلاح ایدئولوژیک نظام عمران شهری است که به وسیلۀ فقه اسلام تبیین شده و می‌شود و کار فقها است.

تکمیل مبحث قبل

بحث در روایاتی است که در مورد منع از ایجاد مزاحمت برای عابرین وارد شده که غیر از مسئله سد طریق است. سد طریق نیست اما اگر عابر بخواهد ازآنجا عبور کند برای او مزاحمت ایجاد می‌شود. دراین‌باره روایاتی را بیان کرده و ادامه آن‌ها را خواهیم خواند.

روایت سوم را مرحوم شیخ کلینی نقل می‌کند: «مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه اسلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ‏ اللَّهِ صلی الله علیه و آله‏ مَنْ أَخْرَجَ مِیزَاباً أَوْ کَنِیفاً أَوْ أَوْتَدَ وَتِداً أَوْ أَوْثَقَ دَابَّةً أَوْ حَفَرَ شَیْئاً فِی طَرِیقِ الْمُسْلِمِینَ فَأَصَابَ شَیْئاً فَعَطِبَ فَهُوَ لَهُ ضَامِنٌ‏.» روایت در کتاب وسائل الشیعه، ابواب موجبات الضمان، باب ۱۱، حدیث ۱ آمده است.

شاهد ما در این روایت این است که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) مواردی را بیان کرده‌اند و بعد بر تعدد ضمان بر ضرر ناشی از این موارد را تأکید فرمودند؛ روایت به‌طور مستقیم و با دلالت مطابقی خود بر ضمان دلالت دارد یعنی بر حکم وضعی، اما مدلول التزامی آن حرمت است؛ به دلیل اینکه اگر حرام و ممنوع نباشد موجب ضمان نمی‌شود. اگر چنین کاری حق آن‌کسی که آن را انجام می‌دهد بود نباید ضمان‌آور باشد. اگر کسی این کارها را در خانه خود انجام دهد و مثلاً گودالی در خانه خود ساخت و پای دزدی در آن رفت و شکست در این صورت صاحب‌خانه ضامن نیست، اما اینکه بیان می‌کند کسی که این کارها را انجام دهد ضمان دارد [به دلیل اینکه] ترتب ضمان دلالت بر حکم تکلیفی هم می‌کند. گرچه دلالت مطابقی آن بر حکم وضعی و بر ضمان است اما کاشف از حرمت تکلیفی هم است.

بنابراین؛ از روایت حرمت چنین کارهایی را استفاده می‌کنیم که البته با توجه به تعدد مواردی که در روایات آمده است استفاده عدم خصوصیت می‌شود؛ یعنی برای مثال ناودان باز کردن در راه مردم یا ایجاد محل شستشو یا میخ زدن در راه مردم یا دابه بستن در راه مردم و امثال این‌ها خصوصیتی ندارند بلکه مدنظر روایت این است که اگر کسی کاری انجام دهد که منشأ مزاحمت مردم شود و اگر این مزاحمت موجب ضرر شود، ضمان دارد پس معنایش این می‌شود که این کار اگر موجب ضرر هم نشود حرام است. به دلیل اینکه اگر فی‌نفسه حرام نبود موجب ضرر شدنش نباید موجب ضمان باشد؛ کاری کرده است اما عمد نبوده است اما به دلیل اینکه فعل منهی‌عنه است و او حق چنین کاری را ندارد لذا اگر ضرری بر این کار مترتب شود او ضامن خواهد بود. بنابراین؛ مفاد دسته ششم از روایات باب مربوط به راه، ممنوعیت ایجاد مزاحمت برای مردم در راه است که ازجمله این نوع مزاحمت‌ها این است که افراد در راه مردم و عابران کاری کنند که موجب مزاحمت برای آن‌ها باشد. این کار فی‌نفسه حرام است.

در گذشته مسئله سد طریق را بیان کرده‌ایم اما این مسئله [که در حال حاضر مطرح شد] غیر از آن و اضافه بر سد طریق است. حال اگر سد طریق هم نشود و مثلاً بخشی از راه را گرفته است اما موجب مزاحمت باشد باز هم کار او حرام است. برای مثال اگر کسی ناودان خانه خود را در خیابان گذاشته است و آب آن بر روی سر مردم می‌ریزد درست است که سد معبر نکرده اما ایجاد مزاحمت کرده است و هر کاری از این قبیل باشد حرام است.

حل مشکلات شهری با الگوی شهرسازی اسلامی

قدس آنلاین، گروه استان ها؛ رقیه کشاورز:شهر قزوین به دلیل موقعیت جغرافیایی و ظرفیت های فرهنگی و تاریخی همیشه مورد توجه مسؤولان بوده است. این روزها ، این شهر دستخوش تغییرات مدیریتی در عرصه های شهری و استانی بوده است؛ تغییراتی که امید می رود به توسعه هرچه بهتر شهر و حل مشکلات مردم منجر شود. در این گزارش از اولویت های مهم مسؤولان و شهردار جدید قزوین از منظر مردم و کارشناسان خواهیم گفت.

 استان قزوین با مساحتی معادل ۱۵ هزار و ۶۲۳ کیلومتر مربع در حوزه مرکزی ایران واقع شده که از سمت شمال به استان‌های گیلان و مازندران، از غرب به استان‌های زنجان و همدان، از سمت جنوب به استان مرکزی و از سمت شرق به استان تهران محدود است.

وجود ظرفیت های تاریخی و فرهنگی شهر قزوین و میزبانی مسؤولان شهری آن از برگزاری اجلاس بین المللی مجمع جهانی شهرهای اسلامی در سال جاری، توجه صاحب نظران حوزه شهری را در سطح کشوری و بین المللی به خود جلب کرده است؛ به گونه ای که این شهر توانسته به عنوان شهری برای مقصد گردشگری مسافران و گردشگران نوروزی و ایام سال باشد.

شهر قزوین به دلیل موقعیت جغرافیایی و ظرفیت های یاد شده، همواره مورد توجه مسؤولان و دستخوش تغییرات مدیریتی در عرصه های شهری و استانی بوده است؛ به گونه ای که این تغییرات در حوزه شهری نیز جا خوش کرده است.

تغییرات مدیریتی در شهرداری قزوین که این روزها با بزرگ نمایی همراه شده از نظر کلی تری قابل بررسی است، چراکه به دنبال این تغییرات و رویکردها، انتظارات و نیازهای مردم شهر نیز متقاوت خواهد بود؛ تغییراتی که به دنبال آن، جدیت مسؤولان جدید را می طلبد تا این تغییرات در راستای تحقق نیازها و رفع مشکلات و دغدغه های شهر و مردم باشد.

با روی کار آمدن اعضای پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا از چند ماه گذشته سال جاری، تغییر و تحولات شهری قزوین به نقطه اوج خود رسید و بعد از گذشت چند ماه از آغاز فعالیت رسمی این اعضا، شهردار جدید قزوین معرفی شد.

در واپسین روزهای آذرماه سال جاری و در بیست و پنجمین روز از این ماه، علی صفری به عنوان شهردار جدید قزوین معرفی و مسعود نصرتی شهردار سابق نیز به عنوان شهردار رشت معرفی شد؛ مسلما چنین تغییراتی انتظاراتی را از مردم آن شهر به همراه دارد.

شهردار جدید قزوین در آیین معارفه خود به عنوان شهردار به اولویت های مهم فعالیت در حوزه شهری پرداخت و اظهار داشت: باید فرهنگ شهری گسترش یابد و استفاده از دوچرخه و اتوبوس عمومی جایگزین شود و در اولویت باشد.

علی صفری استفاده از دوچرخه و اتوبوس عمومی را راهکاری برای کاهش افسردگی یاد و اضافه کرد: قزوین با تأکید بر گردشگری و ظرفیت تاریخی با محور باغستان  جلو خواهد رفت و تلاش می کنیم با برنامه و توزیع خدمات مناسب در تمام نقاط شهری چشم انداز روشنی را در توسعه همه جانبه شهری محقق کنیم.

وی اضافه کرد: شهرداری یک نهاد فرهنگی است لذا فقط نباید دنبال طرح های عمرانی برویم و تلاش خواهیم کرد با کمک همه نهادها و شهروندان در مسیر توسعه گام برداریم.

شهردار جدید قزوین بیان کرد: با پاک دستی، مردم محوری و شایسته سالاری و استفاده از تمام ظرفیت ها و بانوان و جوانان در شهرداری برای عمران و آبادانی شهر حرکت خواهیم کرد

.

* تحقق زیباسازی شهری با رعایت الگوی شهرسازی اسلامی

یکی از فعالان اجتماعی و رسانه ای شهر قزوین در گفت وگوی اختصاصی با خبرنگار قدس آنلاین با اشاره به مهم ترین اولویت های فعالیت شهردار جدید قزوین برای رفع نیازهای این شهر اظهار داشت: مهم ترین اولویت در این زمینه در مرحله نخست، تبیین مفهوم توسعه پایدار متناسب با مؤلفه های بومی و الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت است.

بزرگراه‌ها در ساختار شهر اسلامی/ ترافیک نقطه مقابل دسترسی عادلانه...

آیت الله اراکی گفت: نباید در ساختمان عمران شهری افق برای مردم وقتی در کوچه یا خیابان راه می‌روند بسته باشد.

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه هفدهم از سلسله دروس خارج فقه «نظام عمران و شهرسازی اسلامی» آیت الله اراکی است که در ادامه می خوانید؛

مقدمه

نظام عمران شهری از یک جوهر، و یک قالب و صورتی برخوردار است و این مسئله به نظام عمران شهری در شهرهای اسلامی هم اختصاص ندارد و همه جا همین قاعده جاری است. جان و روح نظام عمران شهری را آن ساختار فکری و ارزشی‌ای تشکیل داده است که نظام عمران شهری را جهت می‌دهد. آنچه در این سلسله دروس به آن خواهیم پرداخت همان ساختار به اصطلاح ایدئولوژیک نظام عمران شهری است که به وسیلۀ فقه اسلام تبیین شده و می‌شود و کار فقها است.

ادامه ادله نهی ساخت ساختمان بلند

دلیل دیگری که آن را می‌توان به‌عنوان مؤید -و نه دلیل مستقل- بنا بر مبغوضیت ساخت ساختمان‌های بلند در فقه اسلامی آورد روایتی است که بخاری محدث معروف اهل سنت از رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) نقل می‌کند. در روایت که علامات آخرالزمان یا علامات قیام قیامت آمده است مبغوضیت این کار از سیاق روایت استفاده می‌شود زیرا از کارهایی است که در شرع ما نامطلوب‌ بوده و قبل از روز قیامت اتفاق می‌افتد.

روایت چنین است «عَن أبی هُرَیرَةَ: إنَّ رَسولَ اللَّهِ صلی اللّه علیه و آله قالَ: لا تَقومُ السّاعَةُ حَتّی‏ تَقتَتِلَ فِئَتانِ عَظیمَتانِ تَکونُ بَینَهُما مَقتَلَةٌ عَظیمَةٌ، دَعوَتُهُما واحِدَةٌ، و حَتّی‏ یُبعَثَ دَجّالونَ کَذّابونَ قَریبٌ مِن ثَلاثینَ، کُلُّهُم یَزعُمُ أنَّهُ رَسولُ اللَّهِ، و حَتّی‏ یُقبَضَ العِلمُ، وتَکثُرَ الزَّلازِلُ، ویَتَقارَبَ الزَّمانُ، و تَظهَرَ الفِتَنُ، ویَکثُرَ الهَرجُ و هُوَ القَتلُ، و حَتّی‏ یَکثُرَ فیکُمُ المالُ فَیَفیضَ، حَتّی‏ یُهِمَّ رَبَّ المالِ مَن یَقبَلُ صَدَقَتَهُ، و حَتّی‏ یَعرِضَهُ فَیَقولَ الَّذی یَعرِضُهُ عَلَیهِ: لا أرَبَ‏ لی بِهِ، و حَتّی‏ یَتَطاوَلَ النّاسُ فِی البُنیانِ، و حَتّی‏ یَمُرَّ الرَّجُلُ بِقَبرِ الرَّجُلِ فَیَقولُ: یا لَیتَنی مَکانَهُ، و حَتّی‏ تَطلُعَ الشَّمسُ مِن مَغرِبِها، فَإِذا طَلَعَت ورَآهَا النّاسُ -یَعنی- آمَنوا أجمَعونَ، فَذلِکَ حینَ «لَا یَنفَعُ نَفْسًا إِیمَنُهَا لَمْ تَکُنْ ءَامَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَنِهَا خَیْرًا» وَلَتَقُومَنَّ السَّاعَةُ وَقَدْ نَشَرَ الرَّجُلَانِ ثَوْبَهُمَا بَیْنَهُمَا فَلَا یَتَبَایَعَانِهِ وَلَا یَطْوِیَانِهِ...»

یکی از علامات آخرالزمان این است که دو گروه با یکدیگر می‌جنگند که هر دو یک ادعا هم دارد، دروغ‌گویان دجالی پیدا می‌شوند که همۀ آن‌ها می‌گویند که ما پیامبر هستیم، علم جمع شده و انقباض پیدا می‌کند، زلزله زیاد می‌شود، زمان به سرعت طی می‌شود، تقارب زمان ایجاد می‌شود یعنی لحظه‌ها به هم نزدیک می‌شود. -اشاره به تندی حرکت زمانی دارد؛ در روایات شیعه هم شبیه به این روایت وجود دارد که قبل از قیامت زمان به سرعت تند می‌شود.

البته عکس این مطلب هم نسبت به دولت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف وارد شده است که وقتی ایشان ظهور می‌کنند گردش زمان کند می‌شود و البته تفسیر آن را باید در جای خود بیان کرد.- زمان پر از فتنه می‌شود و فتن‌ها ظاهر می‌‍‌شود، کشتن زیاد می‌شود، پول زیاد می‌شود و مردم زیاد می‌شوند به‌طوری‌که دنبال کسی می‌گردند که به او صدقه دهند، قیامت برپا نمی‌شود تا وقتی‌که مردم در ساختمان‌سازی شروع به برج‌سازی کنند و به ساختمان‌های بلند روی بیاورند.

-شاهد ما این مقطع روایت است.- طوری می‌شود که مردم به گورستان می‌روند می‌گویند که‌ ای کاش ما جای این مرده بودیم و نبودیم که این جریان‌ها را ببینیم، خورشید هم از مغرب بیرون می‌آید –البته ما به قرائن مختلف بیان کرده‌ایم که این «وحَتّی‏ تَطلُعَ الشَّمسُ مِن مَغرِبِها» یعنی حتی یخرج امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف- قیامت برپا نمی‌شود مگر اینکه خورشید از مغرب خود ظاهر شود. مردم همه در آن روز ایمان می‌آورند و آن مردمی که قبلاً ایمان نیاورده بودند ایمان آن‌ها به سود آن‌ها نخواهد بود." ساعت قیامت آن‌قدر سریع برپا می‌شود که دو نفر که می‌خواهند به هم پارچه بفروشند قبل از اینکه پارچه را جمع کنند قیامت برپا می‌شود...»

مقصود از روایت و شاهد بحث «وحَتّی‏ یَتَطاوَلَ النّاسُ فِی البُنیانِ» است. سیاق روایت سیاق مذمت است نه سیاق مدح زیرا با توجه به این تعابیر «وَ تَکْثُرَ الزَّلَازِلُ، وَ یَتَقَارَبَ الزَّمَانُ، وَ تَظْهَرَ الْفِتَنُ، وَ یَکْثُرَ الْهَرْجُ، وَ هُوَ الْقَتْلُ» می‌توان استفاده مذمت کرد.

تأکید می‌شود که از این روایت برای استدلال استفاده نمی‌کنیم بلکه به‌عنوان مؤید ادلۀ سابق برای منفی بودن مسئلۀ ساختمان‌سازی بلند در شهر مطرح می‌کنیم. سند روایت هم برای ما صحیح نیست. البته حدس می‌زنیم که این روایت ادغام چند روایت در هم باشد زیرا یکی از کارهایی که روات می‌کردند این بود که گاهی چند روایت از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) را در یک روایت بیان می‌کردند.

نظام عمران و شهرسازی اسلامی ...

آیت الله اراکی گفت: تعطیل سنّت جایز نیست و این‌که ساختار شهری را طوری قرار دهیم که نشود همه یا بعضی از مستحبّات را انجام داد نیز جایز نمی‌باشد.

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه شانزدهم از سلسله دروس خارج فقه «نظام عمران و شهرسازی اسلامی» آیت الله اراکی است که در ادامه می خوانید؛

مقدمه

نظام عمران شهری از یک جوهر، و یک قالب و صورتی برخوردار است و این مسئله به نظام عمران شهری در شهرهای اسلامی هم اختصاص ندارد و همه جا همین قاعده جاری است. جان و روح نظام عمران شهری را آن ساختار فکری و ارزشی‌ای تشکیل داده است که نظام عمران شهری را جهت می‌دهد. آنچه در این سلسله دروس به آن خواهیم پرداخت همان ساختار به اصطلاح ایدئولوژیک نظام عمران شهری است که به وسیلۀ فقه اسلام تبیین شده و می‌شود و کار فقها است.

 

مروری بر مطالب قبل

به برخی از مستحبّات اشاره کرده و گفتیم: در آن‌جایی که قرار است این ساختمان‌ها را به شکل عمودی بسازیم، این عمودی‌سازی ساختمان‌ها منجر به تعطیل سنّت در جامعه خواهد شد. مانند همین مستحبّاتی که تعدادی از آن‌ها را در جلسه پیش بیان کردیم. برای مثال مگر می‌شود کسی در جایی مثل نیویورک که اصلاً آسمان را نمی‌بینند بخواهد یک سری از مستحبّات را انجام دهد؟! اصلاً امکان عمل به پاره‌ای از مستحبّات وجود ندارد. مثلاً اگر بخواهد اوّل ماه را استهلال کند، یا بخواهد در نیمه شب بلند شود و به آسمان نگاه کند که «اِنَّ فی خلق السّماوات و الارض لآیاتٌ» را بخواند با این سبک ساختمان‌ها قابل عمل نیست؛ بنابراین این سبک از ساختمان‌ها موجب تعطیل سنّت می‌شود، منجر به تعطیل یک عمل مستحب، بلکه اعمال مستحبّ زیادی می‌شود. این دلیل دیگری است که در نظام شهری اسلامی نمی‌توان ساختمان‌ها را به سمت بالا برد بلکه باید به صورت افقی ساخته شوند تا آسمان دیده شده و امکان انجام اعمال مستحبّی وجود داشته باشد.

روایات زیادی دال بر تحریم تعطیل سنّت وارد شده است، حتی اگر یک فرد بگوید تصمیم دارم نماز شب نخوانم، خودِ این رفتار، رفتار نامشروعی است. حالا یک شخصی می‌گوید من نمی‌توانم، نتوانسته‌ام، نخوانده‌ام، حالی داشته باشم، وقتی فراهم شود ان‌شاء الله می‌خوانم. این چنین شخصی حتی اگر تمام عمرش هم یک رکعت نماز شب نخواند مؤاخذه‌اش نمی‌کنند. امّا اینکه بگوید تصمیم دارم که نماز شب نخوانم اعراض از تبعیّت از سنّت است و این اعراض ممنوع است.

هم تعطیل فردی سنّت و هم تعطیل اجتماعی سنّت نامشروع است، با اینکه عمل و فعل مستحب است. برای مثال اگر به مردم جامعه بگویند که ای مردم، دیگر به فقرا کمک نکنید، به سائل کمک نکنید، این مطلب فی‌نفسه عمل محرّمی است هر چند اعطای به سائل واجب نیست امّا اینکه تصمیم بگیریم به سائل کمک نکنیم -حال چه این تصمیم فردی باشد و چه اجتماعی- این جایز نیست. پس اگر گاهی به گدا پول بدهد و گاهی ندهد اشکالی ندارد امّا این‌که بگوید من تصمیم دارم به هیچ گدایی کمک نکنم کار نامقبولی است چون یک تعطیل سنّت به حساب می‌آید؛ حتّی اگر دلیل بیاورند که چون این کار گداپروری است پس تصمیم داریم که به هیچ گدایی کمک نکنیم [باز هم نمی‌توان این کار را کرد].

تکدّی‌گری در جامعه‌ اسلامی

بلندمرتبه‌سازی موجب تعطیلی سنت‌ها می‌شود/ طلوع و معماری ساختمانی ...

آیت الله اراکی گفت: سنت‌های شرعی در شهری که ساختمان‌های بسیار بلند داشته باشد و روند ساختار شهری به سمت خطوط عمودی باشد اساساً امکان عمل و اجرا پیدا نمی‌کند و منجر به ترک سنت خواهد شد.

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه پانزدهم از سلسله دروس خارج فقه «نظام عمران و شهرسازی اسلامی» آیت الله اراکی است که در ادامه می خوانید؛

مقدمه

نظام عمران شهری از یک جوهر، و یک قالب و صورتی برخوردار است و این مسئله به نظام عمران شهری در شهرهای اسلامی هم اختصاص ندارد و همه جا همین قاعده جاری است. جان و روح نظام عمران شهری را آن ساختار فکری و ارزشی‌ای تشکیل داده است که نظام عمران شهری را جهت می‌دهد. آنچه در این سلسله دروس به آن خواهیم پرداخت همان ساختار به اصطلاح ایدئولوژیک نظام عمران شهری است که به وسیلۀ فقه اسلام تبیین شده و می‌شود و کار فقها است.

تبعات منفی بلندمرتبه سازی سازه‌های شهری

 بحث در تبیین افقی سازی در اصول کلی شهرسازی اسلامی بود. در مجموعۀ چهارم بحث دو دسته از آیات و روایت را تشکیل می‌دهد؛ دستۀ اول آیات و روایاتی که به تعدادی از سنت‌ها و مستحبات شرعی اشاره دارند که این سنت‌ها و مستحبات شرعی با شهری که ساختمان‌های آن بلند باشد سازگار نیست، یعنی مثلاً در نیویورک و بعضی از شهرهایی که همۀ ساختمان‌های آن سر به فلک کشیده عمل به این مستحبات میسور نیست و ساختمان‌های بلند موجب ترک مطلق این مستحبات و تعطیل این سنن می‌شود.

هر روش، کار، رفتار و عملی که منجر به تعطیلی سنت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌شود ممنوع است. خود عمل به مستحب، مستحب است اما کاری که موجب ترک مطلق مستحب شود و موجب تعطیل سنت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شود حرام و ممنوع است.

اگر خود افراد فعل مستحبی را انجام نمی‌دهد و یا گاهی انجام می‌دهد مشکلی ندارد اما اینکه تصمیم بگیرد که من هیچ وقت نماز شب نمی‌خوانم، این ممنوعٌ عنه است و چنین چیزی جایز نیست. اینکه کسی تصمیم بر ترک سنت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بگیرد جایز نیست. مثلاً یک رفتار اجتماعی یا قانونی را بگذارند که این قانون منجر به این شود که یک سنت و یک عمل مستحبی هیچ وقت انجام نگیرد و امکانش منتفی شود این جایز نیست.

در مطلب اول به آن سنت‌ها و آداب و مستحباتی اشاره می‌کنیم که اگر ساختمانی بلند ساخته شود و اگر هندسه شهر بر مبنای ساختمان‌های بلند تنظیم شود منجر به تعطیلی این مستحبات می‌شود. مستحب دوم – اگر دلالت بر وجوب نداشته باشد حداقل دلالت بر استحباب دارد- ‌آیاتی است که می‌فرماید: «قُلِ انْظُرُوا مَا ذَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»، بگو که نگاه کنید که خدای متعال در آسمان‌ها و زمین چه آفریده است.

اما اگر بنا باشد که ساختمان‌های بلند ساخته شود این «قل انظروا» عملی نخواهد شد. سیاق آیه دلالت دارد که این‌طور نیست که در طول عمر یکبار نگاه کنید که  آسمان و زمین چه چیزی دارد بلکه معنی آیه این است که این نظر در آسمان و زمین کار معمولتان باشد؛ در آسمان‌ها و زمین نگاه و تدبر کنید. تدبر در آسمان‌ها و زمین یک تعلیم الهی است و مردم باید در آسمان‌ها و زمین تدبر و تأمل کنند. این یکی از عوامل مؤثر در بیداری دل و هوشیاری است و در تنبه انسان‌ها مؤثر است. پس کافی نیست که انسان یکبار یا دوبار و یا مثلاً سالی یکبار برود گردش و در آسمان نظر کند.

همچنین آیۀ دیگر: «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ».

البته از آنجا که در این آیه کلمۀ «سیر» آمده است ممکن است کسی بگوید این ربطی به بحث ندارد اما ما از این «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ» می‌خواهیم این معنا را استفاده کنیم که نظر به آیات الهی برای آشنایی با مبدأ و معاد مورد توصیه و تأکید قرآن کریم است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم قبل از نمازهای شب دئبشان بر تلاوت این آیات بود. غیر از دئب ایشان در خود فعل «یتفکرون» که در آیات آمده است جملۀ حالیۀ استمراریه است و دلالت ندارد بر اینکه گاهی تفکر کند بلکه دئب و شیوه‌شان این بوده است.

این کار با ساختمان‌های بلند سازگار نیست؛ زیرا اگر ساختمان‌ها بلند باشد اصلاً این حالت به مردم دست می‌دهد که «یتفکرون فی خلق السماوات و الارض» داشته باشند و رابطۀ بین مردم و آیات آسمانی و زمینی خداوند کاملاً قطع می‌شود به شکلی که ممکن است نسل‌هایی بعدی حتی یک بار هم آسمان یا ستارگان را ندیده باشند. پس نباید زندگی شهری به شکلی باشد که از این آیات الهی بریده باشد و رابطۀ انسان را با آیات الهی آسمان و زمین قطع کند.

منافات بلندسازی و مساله استهلال

معماری غربی با مبانی اسلام در تضاد است/ تاثیر معماری مادی و معنوی

آیت الله اراکی گفت: یکی از اشتباهاتی که در شهرسازی رخ می‌دهد این است که از شهر غربی و شهر اروپایی تقلید شود. روحی که در آنجا در شهرسازی است کاملاً با روح شهر ما متفاوت است.

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه چهاردهم از سلسله دروس خارج فقه «نظام عمران و شهرسازی اسلامی» آیت الله اراکی است که در ادامه می خوانید؛

مقدمه

نظام عمران شهری از یک جوهر، و یک قالب و صورتی برخوردار است و این مسئله به نظام عمران شهری در شهرهای اسلامی هم اختصاص ندارد و همه جا همین قاعده جاری است. جان و روح نظام عمران شهری را آن ساختار فکری و ارزشی‌ای تشکیل داده است که نظام عمران شهری را جهت می‌دهد. آنچه در این سلسله دروس به آن خواهیم پرداخت همان ساختار به اصطلاح ایدئولوژیک نظام عمران شهری است که به وسیلۀ فقه اسلام تبیین شده و می‌شود و کار فقها است.

خانه و خانواده، نقطه آغاز تشکیل جامعه

مقدمتاً باید بیان کنم که در اسلام جامعه از بیت آغاز می‌شود و جامعه مجموعۀ بیوت است و لذا در روایت است که «کل مؤمن بیت» و نیز در روایت است که «مَا بُنِیَ بِنَاءٌ فِی الْإِسْلَامِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ التَّزْوِیجِ» خدای متعال ازدواج را پروژۀ بیت‌سازی می‌داند و هر تک شخصیت انسانی را در جامعه به عنوان یک بیت می‌شناسد؛ «کل مومن بیت». پس مجموعۀ این بیوت یک جامعه را می‌سازد. در آیۀ کریمۀ مربوط به حضرت موسی علیه السلام و قوم بنی‌اسرائیل نیز آمده است: «اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً». در تفسیر این آیه روایت شده است که وقتی جباران بر بنی‌اسرائیل بسیار سخت گرفتند به حضرت موسی و هارون علیهما السلام دستور رسید که «أَنْ تَبَوَّءَا لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً» برای قوم خویش بیوت را شکل بده. از قرائن فهمیده می‌شود که مراد از این بیوت الزاماً بیت فیزیکی نیست، اگرچه بیت فیزیکی زمینۀ شکل‌گیری آن بیت فرافیزیکی را فراهم می‌کند اما می‌تواند بیت بدون یک بیت فیزیکی نیز شکل بگیرد.

خانواده پیامبر(ص) نقطه اتصال مومنین

بنابراین این بیت‌ها هستند که یک جامعه را می‌سازند لذاست که آیه آمد: «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ... * فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ». پس اگر ما جامعه را شکل‌یافتۀ از مجموعۀ بیوت بدانیم و بعد به این می‌رسیم که این مجموعۀ بیوت با یک بیت مرکزی در ارتباط‌اند و این مجموعۀ بیوت مجموعه‌ای پراکنده از بیوت نیست زیرا این بیوت، بیوتی هستند که به شکلی منشعب از یک بیت واحدند و آن بیت واحد همان است که فرمود: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً». صاحب این بیت -که از آن به اهل بیت تعبیر شده است-  کیست؟

در تفسیر آیۀ «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ ...» تا آیه بعد که فرمود: «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ» روایتی آمده که در منابع اهل سنت نیز موجود است؛ روایت این است که: «قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم "فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ". فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ: أَیُّ بُیُوتٍ هَذِهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ فَقَالَ: بُیُوتُ الْأَنْبِیَاءِ فَقَامَ إِلَیْهِ أَبُو بَکْرٍ، فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا الْبَیْتُ مِنْهَا وَ أَشَارَ إِلَی بَیْتِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ ع. قَالَ: نَعَمْ مِنْ أَفْضَلِهَا». ابوبکر از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پرسید: «أَیُّ بُیُوتٍ هَذِهِ» این بیوت کدام بیوت است ‌که خداوند آن بیوت را آنچنان بالا برده است که می‌فرماید نور خدا در این بیوت است؟! آن نوری که خداوند خود را به آن نور معرفی می‌کند در کدام بیت است؟ نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در پاسخ می‌فرمایند: «هی بیوت الانبیاء و الاوصیاء».

البته در مباحث فقه المسجد توضیح دادیم که بیوت الاوصیاء و بیوت الانبیاء همان مساجداند. یعنی "کلٌ المسجد بیت للنبی و الوصی و کل بیت للنبی و الوصی المسجد". این یک قاعده است تأسیس کردیم و گفتیم به همین دلیل بیوت ائمه اطهار علیهم السلام با مسجد در حکم شریکند و به همین دلیل خدای متعال دربارۀ بیت الله الحرام فرمود: «بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیْتِ» این بیت گرچه بیت الله است اما به نظر ما بیت ابراهیم هم است. به هرحال فرمود: «هی بیوت الانبیاء و الاوصیاء». ابوبکر مجدداً می‌پرسد: «بیت علی و فاطمه منها؟» حضرت فرمود:‏ «نَعَمْ مِنْ أَفْضَلِهَا» بیت علی و فاطمه از بهترین‌ این بیوت است. همان بیوتی که اذن الله أن ترفع.

اختلال امنیتی ناشی از عدم شهرسازی اسلامی است!

آیت الله اراکی گفت: ما باید اقرار کنیم که قرن‌ها از اسلام دور بودیم، اسلام در زندگی ما نیامده است، سبک زندگی ما، سبک شهرهای ما، سبک روابط ما مبتنی بر معیارهای شرعی نبوده است.

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه یازدهم از سلسله دروس خارج فقه «نظام عمران و شهرسازی اسلامی» آیت الله اراکی است که در ادامه می خوانید؛

مقدمه

نظام عمران شهری از یک جوهر، و یک قالب و صورتی برخوردار است و این مسئله به نظام عمران شهری در شهرهای اسلامی هم اختصاص ندارد و همه جا همین قاعده جاری است. جان و روح نظام عمران شهری را آن ساختار فکری و ارزشی‌ای تشکیل داده است که نظام عمران شهری را جهت می‌دهد. آنچه در این سلسله دروس به آن خواهیم پرداخت همان ساختار به اصطلاح ایدئولوژیک نظام عمران شهری است که به وسیلۀ فقه اسلام تبیین شده و می‌شود و کار فقها است.

شعاع استاندارد شهر اسلامی

بحث امروز در بیان مطلب دوم از مباحث فقه عمران شهری است. مطلب دوم این است که از مجموع ادلۀ ابواب مختلف فقهی استفاده می‌شود که شهر باید دایره‌ای باشد؛ به این معنا که معمولاً فاصلۀ خانه‌های درون شهر با مرکز شهر برابر باشد که نتیجه این می‌شود که اگر بیرون شهر یک خطی کشیده شود که دور شهر را احاطه کند این خط دایره‌ای یا شبیه دایره می‌شود. از مجموع ادله این‌گونه استفاده می‌شود که نباید شهر از یک طرف دائماً بزرگ شود و توسعه پیدا کند اما از طرف دیگر این‌گونه نباشد. این مناسب آن شهری که اسلام می‌خواهد طراحی کند نیست.

بیان شد که مرکز شهر همان محل نماز جمعه است پس اگر مسافت یک طرف شهر تا مرکز شهر ده کیلومتر باشد اما طرف دیگر دو کیلومتر بیشتر فاصله نداشته باشد نشان می‌دهد که شهر از همان طرف هم که رشد کرده نامتوازن توسعه پیدا کرده است و به این معنی است که با یک شهر بهم‌ریخته روبرو هستیم.

البته نحوۀ استفاده از ادله را در اصول فقه نظام شهری بحث کردیم. این از آن مواردی است که بیان شد تلازم اثباتی بین دلیل یا مجموعه ادله با حکم دیگر شرعی وجود دارد. ما بر مبنای تلازم اثباتی این حکم را از مجموعۀ احکام استفاده و استنباط می‌کنیم.

اولاً مسافت قصر صلاة در شرع «بَریدَیْن» است. یعنی از هر جای شهر که بیرون روند به دو بَرید که رسیدند دیگر نماز قصر است. دو برید هم به معنای چهار فرسخ است.

در روایات آمده است که حضرت علیه السلام فرمود: «إِنَّمَا وَجَبَ التَّقْصِیرُ فِی ثَمَانِیَةِ فَرَاسِخَ لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ». هشت فرسخ یعنی چهار فرسخ رفتن و چهار فرسخ برگشتن. یا در روایتی دیگر عبدالله بن یحیی بن کاهلی فرمود: «سَمِعَ الصَّادِقَ علیه السلام یَقُولُ: فِی التَّقْصِیرِ فِی الصَّلَاةِ بَرِیدٌ فِی بَرِیدٍ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ مِیلًا» و قال: «وَ قَدْ سَافَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِلَی ذِی خُشُبٍ وَ هُوَ مَسِیرَةُ یَوْمٍ مِنَ الْمَدِینَةِ یَکُونُ إِلَیْهَا بَرِیدَانِ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ مِیلًا». اصل مطلب در روایات مسلم است که اگر فردی از شهر بیرون رود و قصد مسافت چهار فرسخی دارد که برود و برگردد یا هشت فرسخی که نمی‌خواهد برگردد باید نمازش را شکسته بخواند.

مجموعه دیگر روایات، روایاتی است که می‌فرماید اگر کسی بخواهد به چنین مسافتی برود از کجا باید نمازش را قصر بخواند. نباید بلافاصله بعد از شروع سفر نمازش را قصر بخواند بلکه باید از حدی که خفای اذان و جدران است ترخص را شروع کند. اگر به جایی رسید که دیوارهای شهر پنهان شد و صدای اذان شهر هم شنیده نمی‌شد دیگر از آنجا به بعد باید نماز را دورکعتی خواند یعنی اگر قصد مسافت هشت فرسخی یا چهار فرسخی رفت و برگشت داشت به این صورت است.

از مجموع این روایات استفاده می‌شود که آن شهری که مد نظر شارع است و احکام شرعی با آن تناسب دارد شهری است که مسافت محلی که نماز در آنجا قصر می‌شود تا شهر از هر نقطه شهر یکسان باشد. این خلاف فهم عرفی است که اگر که از این نقطه از شهر خارج شوند یجب القصر و اما اگر از نقطۀ دیگری با فاصله‌ای کمتر خارج شوند لایجب القصر. این یک مجموعه از روایات بود که از آنها استفاده می‌شود که به هر حال نقاط مرزی شهر باید نزدیک به هم باشند و مرز شهر باید بگونه‌ای باشد که مسافت مرز از هر نقطه تا نقطۀ مرکزی شهر یکسان باشد.

مجموعۀ دیگری از ادله وجود دارد که مسافت نماز جمعه را برای افرادی که نماز جمعه بر آنها واجب می‌شود مشخص می‌کنند. البته در نظر این ادله مسافت تا محل نماز جمعه است نه مرز شهر اما ما استفادۀ دیگری از آنها می‌کنیم.   

پس وقتی شارع مسافت بریدین را شرط قصر صلاة می‌داند از آن مطلب فهمیده می‌شود که نباید شهر به شکلی باشد که این همه بیرون‌زدگی داشته باشد و مثلاً یک نقطه اینجا تمام شود اما در نقطۀ دیگر پانزده کیلومتر آن طرف‌تر تمام شود. این با ساختمان شهری که شارع در نظر دارد سازگار نیست.

ملاک حریم مساجد و خانه ها

یک نکته هم اینکه ما به این موضوع که آیا روایت ناظر به شهرهای قدیم است یا شهرهای فعلی، توجهی نداریم بلکه بیان می‌داریم که زبان شارع این را می‌رساند که آن شهری که مورد نظر شارع است شهر با این تعریف است. این موضوع از مجموعه ادله مانند مجموعۀ ادلۀ وجوب قصر و همچنین ادلۀ «جوار المسجد اربعون داراً» که می‌فرماید جوار مسجد چهل خانه است، استفاده می‌شود.