مسجد باستانی بهبهان سر از خاک برآورد !
مسجدی مدفونشده متعلق به اوایل دوره اسلامی که در متون و اسناد تاریخی از آن به عنوان "مسجد ارجان" یاد شده است، توسط باستان‌شناسان در محوطه تاریخی "ارجان" بهبهان از دل خاک بیرون آمد.
سرپرست هیئت کاوش‌های باستانشناسی ارجان به ایسنا توضیح داد: شهر ارجان محوطه‌ای بسیار مهمی در دشت ارجان و متعلق به دوره "عیلام نو" است که در آن استقرار انسان وجود داشته است. در عکسهای هوایی و تصاویر ماهوارهای تهیه شده از این منطقه، طرح یک مسجد دیده میشد، حتی در بررسی متون تاریخی نیز وجود یک مسجد در این شهر تایید شده بود.
او با بیان این‌که براساس مطالعات اولیه روی تصاویر هوایی، آشکار شد که این بخش از شهر ممکن است بنایی باشد که در متون تاریخی از آن به عنوان "مسجد ارجان" یاد شده، افزود: برای به دست آمدن اطمینان و تطبیق متون تاریخی و دادههای باستانشناختی، دست به کاوش‌های باستانشناختی در این ناحیه زدیم.
وی اضافه کرد: در کاوش‌ها دو ترانشه در محل ایجاد کردیم که در یکی از ترانشهها، وضعیت حیاط مسجد و ارتباط آن با رواقهای پیرامونی مسجد بررسی شدند که خوشبختانه در این بررسی در وسط مسجد، فضای مربعی شکلی با دو ورودی به سمت شمال و جنوب به دست آمد که درون این فضای مربعی شکل، فضای مربعی شکل دیگری وجود دارد که هنوز ماهیت این سازه مشخص نیست.
یغمایی با بیان این‌که ترانشه ایجاد شده به سمت غرب گسترش داده شد، افزود: پای ستونهایی از جنس سنگ و ملات گچ که رواق مسجد را تشکیل میدهند، در ادامه به دست آمد.
او این نوع ساختار معماری را مخصوص دوره اسلامی دانست و گفت: نکته حائز اهمیت برای ما این بود که چالههایی که در عکسهای هوایی بر سطح زمین مشخص هستند، جای ستونهایی است که در دورههای بعدی غارت شدهاند.
سرپرست هیئت کاوش های باستان شناسی ارجان تأکید کرد: آن چیزی که از مسجد در حال حاضر مشخص است، رواق غربی است که ما بخشی از این رواق را کاوش کردهایم. در جبهه شرقی این حیاط نیز به شبستان میخوریم که درآنجا نیز همین چالهها وجود دارند که باتوجه به کاوش‌ها همگی این چالهها ستون هستند.
او بیان کرد: این مساجد جزو مساجد قرون اول و دوم هستند که طراحی آنها به سبک خراسانی است و به مساجد چهلستونی مشهور هستند و تراکم این ستونها به دلیل همین سبک و شیوه است که برای ایجاد سقف طراحی شدهاند.
این باستانشناس پیشکسوت افزود: سفالهایی نیز که در کاوش‌های این منطقه به دست آمده، مربوط به قرنهای دوم تا سوم هجری‌اند، چون عمده آنها شاخصههای اواخر قرن اول و دوم تا سوم هجری را دارند، بنابراین در پایان فصل اول کاوش میتوان به صورت نسبی تخمین زد که این مسجد دستکم مربوط به اوایل دوره اسلامی ( قرن دوم تا سوم هجری) است.
او با اشاره به این‌که این اولین کاوش در بخش اسلامی شهر ارجان است، اضافه کرد: بررسی متون، عکسهای هوایی و بررسیهای باستانشناسی در گذشته، سرنخهایی مبنی بر این‌که مسجد ارجان ممکن است در این ناحیه باشد داده بود که در نهایت کاوش‌های باستانشناسی مسجد بودن این ناحیه را به اثبات رسانید.
یغمایی رواق، حیاط و دو آرامگاه را از جمله عناصر به دست آمده در این آرامگاه بیان کرد و افزود: براساس شواهد و باتوجه به تدفین این دو فرد در محوطه مسجد، این آرامگاهها احتمالا مربوط به دو تن از بزرگان مسلمان ناشناخته هستند.
وی پایان فصل اول کاوش دراین ناحیه را بین ۱۰ تا ۱۵ مرداد اعلام کرد و افزود: قدمت و تاریخ دقیق مسجد در پایان فصلهای دوم یا سوم کاوش مشخص خواهد شد، چون هر زمان که کتیبه یا سند مکتوبی در محل به دست می‌آید، میتوان تاریخ دقیق مسجد را مشخص کرد که این موضوع نیز قطعا در این فصل انجام نمی‌شود.
سرپرست هیئت کاوش ارجان، شناخت ساختار معماری، مقایسه مسجد با سایر مساجد دوره اسلامی و یافتن تاریخ تقریبی مسجد را از جمله اهداف فصل اول کاوش دانست و افزود: باتوجه به شواهد موجود و مسجد بودن این مکان، این منطقه به احتمال فراوان قدمگاه اولیه و راستین امام رضا (ع) بوده است و ایشان در این مسجد نماز خواندهاند.
او اضافه کرد: یکی دیگر از اهداف کاوش ما نیز بررسی همین موضوع بوده است، چون منطق حکم میکند اگر آن حضرت به این شهر آمده باشد در این محل که مسجد بوده نماز خود را به جای آورده است. ما نیز فعلا این فرضیه را قبول میکنیم تا شواهد بهتری دال بر آن یافت کنیم.
