انتشار کتاب «حکمت اسلامی در فرایندهای هنری و معماری» در جهاد دانشگاهی قزوین

گروه فرهنگی- کتاب حکمت اسلامی در فرایند‌های هنری و معماری؛ مجموعه مقالات مشترک(۱)، نوشته عبدالحمید نقره‌کار، مدیر قطب علمی معماری اسلامی دانشگاه علم و صنعت ایران توسط انتشارات جهاد دانشگاهی قزوین منتشر شد.

 

به گزارش ایکنا از قزوین، کتاب «حکمت اسلامی در فرایندهای هنری و معماری؛ مجموعه مقالات مشترک (۱)»، مجموعه مقالات گردآوری‌شده در حوزه حکمت اسلامی در هنر و معماری و شهرسازی است. برای آنکه مخاطبین و جستجوگران، نکات بااهمیت معماری را که عده‌ای از محققین به آن‌ها دست‌یافته‌اند در یک مرور کوتاه و سریع آگاهی یابند، مقالات با توجه به شماره آنان آورده شده است تا دانشجویان و استادان ارجمند به مقصد و مقصود این نوشته‌های پژوهشی قبل از مطالعه و بررسی علمی پی ببرند.
بنا بر این خبر درمجموع ۲۳ مقاله در این کتاب گردآوری‌شده است.
کتاب حکمت اسلامی در فرایندهای هنری و معماری؛ مجموعه مقالات مشترک (۱) با شمارگان هزار نسخه در ۵۷۰ صفحه به بهای ۳۵ هزار تومان از سوی انتشارات جهاد دانشگاهی قزوین منتشرشده است.

کتاب مسجد بریتانیا منتشر شد

کتاب «مسجد بریتانیا: تاریخ معماری و اجتماعی» اثر شاهد سالم منتشر شد.

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «مسجد بریتانیا» تکامل جوامع مسلمان بریتانیا را از طریق ساختمان‌هایی که ساخته شده‌اند، شرح می‌دهد. این کتاب به عنوان اولین بررسی جامع مسجد در بریتانیا، به سیر ناکامل مساجد در قرن نوزدهم و بیستم می‌پردازد.

شاهد سالم، نویسنده اثر مراحل کلیدی معماری در کنار تاریخ سکونت و رشد مسلمانان را با تمرکز بر این که مسجد به عنوان شکل جدید فرهنگی و معماری با چشم انداز موجود در شهر سازگار است، توضیح می‌دهد.

کتاب مسجد بریتانیا به عنوان یک تاریخ اجتماعی، نشان می‌دهد که چگونه شخصیت، زندگی و عملکرد مسلمانان بریتانیا از طریق ساختمان‌هایش تجسم یافته است و آینده معماری اسلامی در بریتانیا را تحت تأثیر تنوع فرهنگی و اجتماعی جوامع مسلمان بریتانیا در نظر دارد.

این کتاب در ۳۴۰ صفحه، توسط انتشارات هیستوری انگلند در سال ۲۰۱۸ منتشر شده است.

معروفترین مساجد جهان ...

مساجد، زیباترین آثار اسلامی هستند و نه تنها مکان معنوی برای عبادت بوده، بلکه فضایی برای بیان زبان معماری هستند.

به گزارش ایسنا- منطقه خراسان و به نقل از مازلم هریتاژ، مساجد در سراسر جهان نقش بسیار مهمی در وحدت مسلمانان دارند. 

برخی از مساجد معروف جهان عبارتند از:

مسجدالحرام در عربستان سعودی از مقدس‌ترین مساجد جهان است. زائران از سراسر جهان این مسجد را هر ساله به عنوان بخشی از اعمال حج زیارت می‌کنند.

مسجد نبوی که پیامبر آن را در مدینه ساخته است.

مسجد شاه فیصل اسلام آباد، شبیه به چادر صحرایی است که از نظر طراحی، در نوع خود بی‌نظیر است.

مسجد حسن دوم کازابلانکا که بر روی آب ساخته شده است. طول مناره این مسجد، نزدیک به 700 فوت بوده و بلندترین مناره در جهان را دارد.

بزرگ‌ترین فرش دست‌بافت جهان در مسجد بزرگ شیخ زاید ابوظبی پهن شده است. گنجایش این مسجد، 40 هزار نفر است.

مسجد بزرگ شی آن چین که با طراحی منحصر به فرد چینی، گردشگران زیادی را جذب می‌کند.

مسجد کریستالی مالزی که از شیشه، کریستال و فولاد ساخته شده است.

مسجد تنگه مالاکا در اندونزی که در جزیره‌ای ساختگی بنا شده است.

مسجد آبی استانبول، یکی از متفاوت‌ترین سازه‌های معماری در جهان محسوب می‌شود. این یکی از دو مسجد در ترکیه است که دارای 6 مناره بوده و نام خود را از کاشی‌های آبی که در آن به کار رفته، گرفته است.

مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان هم یکی از مساجد زیبا با معماری بی‌نظیر ایرانی در جهان است.

اولین مسجد زیرزمینی دنیا در استانبول ترکیه در منطقه بویوک ککمس ساخته شده و برنده جایزه معماری اسلامی شده است. این مسجد که سانجاقلار نام دارد، از معماری اسلامی و دوره عثمانی بهره گرفته است .

این مسجد اولین مسجد زیرزمینی دنیا  بوده  و بدون مناره ساخته شده است.

شهرجدید حوراء؛ پایلوت کشوری معماری ایرانی - اسلامی در شهرهای جدید/ آغاز عملیات اجرایی شهر جدید حوراء به شرط همکاری جدی دستگاه‌ها

معاون وزیر راه و شهرسازی، شهر جدید حوراء را به عنوان پایلوت معماری ایرانی اسلامی و نیز نمونه شهر هوشمند دانست و بر ضرورت عزم جدی برای احداث این پروژه تاکید کرد.

به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی به نقل از روابط عمومی شرکت عمران شهرهای جدید، حبیب الله طاهرخانی معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید به همراه هیات همراه برای بازدید از محل شهر جدید حوراء و بررسی مسائل مربوط به احداث آن، اراضی حریم و محدوده شهر جدید به همدان سفر کردند.

در جریان این بازدید، جلسه‌ای با حضور طاهرخانی معاون وزیر، نیکبخت استاندار همدان، معاونین و مدیران دستگاه‌های اجرایی استان برگزار شد. 

محمدناصر نیکبخت استاندار همدان ضمن تشکر از سفر معاون وزیر به همدان، بر عزم و اراده استان برای اجرای این پروژه عظیم تاکید کرد و با اشاره به مزیت‌ها و قابلیت‌های شهر جدید برای استان، قول مساعد داد تا هماهنگی دستگاه‌های اجرایی را برای آغاز عملیات اجرایی شهر جدید حوراء صورت دهد.

همچنین مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید با اشاره به اهمیت احداث شهر جدید حوراء اظهار کرد: شهرجدید حوراء به عنوان پایلوت کشوری معماری ایرانی - اسلامی و هم چنین به عنوان نسل نو شهرهای جدید باید به صورت ویژه مورد پیگیری قرار گیرد.

طاهرخانی با بیان اینکه شرکت عمران شهرهای جدید با جدیت به دنبال احداث این شهر است از مدیریت استان و دستگاه‌های اجرایی خواست تا ضمن مساعدت و همکاری، زمینه را برای شروع هرچه سریعتر عملیات اجرایی شهر فراهم کنند.

پیش از این دیدار، بازدیدی از اراضی حریم و محدوده شهر جدید صورت گرفت که مسلم خانی عضو هیئت مدیره شرکت عمران شهرجدید اندیشه و مجری شهرجدید حوراء ضمن ارائه گزارشی از وضعیت اراضی، توضیحاتی پیرامون منطقه و شرایط آن ارائه کرد.

همچنین در محل فاز یک شهر جدید، مشاور تهیه طرح تفصیلی گزارشی از مراحل تهیه طرح تفصیلی به حاضرین ارائه کرد.

بازدیدی هم از ایستگاه راه آهن صورت گرفت که مشاور طراحی مسیر دسترسی شهر جدید حوراء گزارشی از روند طراحی مسیر دسترسی شهر جدید ارائه کرد.

هم چنین بر اهمیت استفاده از ظرفیت‌های حمل و نقل ریلی در حوزه های محلی و سراسری در شهرجدید تاکید شد.

در این سفر توکلی مدیرکل حمل ونقل و ترافیک، پورخیز مدیرکل دفتر مدیرعامل و ارزیابی عملکرد شرکت عمران شهرهای جدید و آئینی مدیرعامل شرکت عمران شهرجدید اندیشه، طاهرخانی را همراهی می کردند./

هنر در مساجد حاصل سیر و سلوک روح هنرمند است / روایت مهدی حجت از ویژگی‌های معماری اسلامی به مناسبت روز جهانی مساجد

سمیه باقری: مهدی حجت اعتقاد دارد که نوع تزئینات و معماری مساجد تحت تاثیر احساس و ارادت قلبی معمار به معنویات شکل گرفته است.

هنرآنلاین، حس و حال عجیب و لذت‌بخش فضاهای مذهبی به خصوص مساجد در ایران از جمله مواردی است که حتی توریست‌های خارجی را نیز جذب می‌کند و به همان فضای عمیق و روحانی می‌کشاند. شکل و فرم عرفانی، فلسفی و عمیق این نوع معماری‌ها همان چیزی است که معماری اسلامی را به یک شاخه مستقل و فوق‌العاده گسترده بدل کرده است. دکتر مهدی حجت، معمار برجسته‌ای است که سمت‌های مختلفی چون بنیان‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، معاونت شهرداری تهران و عضویت شورای شهر تهران را در کارنامه کاری خود دارد.

او معتقد است که معماری بناها و مساجد زاییده حال و هوای هنرمندان و احساس نابی است که در درون آن‌ها شکل گرفته است. حجت مساجد را علاوه بر فضایی روحانی برای انجام فرایض مذهبی، محلی برای تعاملات اجتماعی و سوق دادن جامعه به سمت بهبود فرهنگی می‌داند که به دلیل تهاجم‌های فرهنگی و نگاه‌های غرب محورانه در بدنه سیاست‌گذاری‌های کلان، کارکرد کمرنگ‌تری نسبت به گذشته گرفته است. آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی هنرآنلاین با این معمار و شهرساز به مناسبت روز جهانی مساجد است.

 

جناب حجت، همان‌طور که می‌دانید، معماری امروز بناها و مکان‌های مذهبی، بعد از ورود اسلام به ایران سیری تکاملی را گذرانده است و از یک زمان به بعد، فرم‌ها و طرح‌های اسلیمی شروع به بروز و ظهور کردند. به نظر شما چه روندی طی شد، که امروز مساجد به این شکل درآمدند و این فرم از مساجد حاصل چه شرایط و تفکراتی در حوزه معماری است؟

این نکته بدیهی است که معماری تحت تأثیر شکل زندگی انسان به وجود می‌آید. شکل زندگی انسان نیز تحت تأثیر جغرافیا، تاریخ و باورها و اعتقادات مردم قرار دارد. بنابراین زمانی که جهان‌بینی‌ای مانند اسلام وارد کشور ایران می‌شود، تغییراتی را در شکل زندگی مردم ایجاد می‌کند. بخشی از این شکل زندگی مبتنی بر داده‌های جغرافیایی است و طبیعتاً بخشی از آن هم به پیشینه تاریخی مردم برمی‌گردد. از طرفی مقدار زیادی از آن متأثر از جهان‌بینی جدیدی است که وارد کشور می‌شود که البته این جهان‌بینی جدید با مجموعه اعتقادات مردم در گذشته مخلوط خواهد شد. این سه عنوانی که عرض کردم، از گذشته می‌آیند که جغرافیای آن مربوط به ایران و تاریخ آن نیز از گذشته ایران است. ایران پیش از ورود اسلام یک پیشینه اعتقادی داشت بنابراین وقتی مجموعه آن اعتقادات وارد ایران می‌شود، با اعتقادات قبلی مردم ترکیب شده و نیروی باور و اعتقاد جدید مردم را می‌سازد. بنابراین هر سه عنوان با یکدیگر زندگی مردم را شکل می‌دهند. بگذارید مثالی بزنم، تصور کنید ایران پیش از ظهور اسلام به رنگ قرمز و مصر به رنگ زرد بوده است.

با شروع اسلام به یک‌باره از جزیره‌العرب یک رنگ آبی بر روی این دو رنگ ظاهر می‌شود طبیعتاً رنگ ایران را بنفش و رنگ مصر را سبز می‌کند. در آن صورت این دو کشور در رنگ آبی با یکدیگر وجهه اشتراک دارند و وجهه افتراقشان نیز پیشینۀ ایشان یعنی جغرافیا، تاریخ و اعتقادات قبلی هر دو کشور است. بنابراین اسلام به همین ترتیب آمد و یک بستری را برای شکل زندگی مردم ایجاد کرد و به اندازه‌ای که مردم این مفاهیم و اعتقادات جدید را درک کردند، خود به خود در زندگی و ظرف زندگی آن‌ها یعنی معماری تأثیرگذار بود. بنابراین، با توجه به ورود اسلام به ایران، طبیعی است که هنوز تا حدی برخی سنن معماری قبل اسلام که منبعث از جغرافیا و تاریخ این سرزمین است امتداد پیدا کند.

به نظر می‌رسد که در دوره‌های مختلف، شکل مساجد تغییر چندانی نداشته است؟

مسجد جایی است که شکل رفتار مردم در آن مشخص است و یک رفتار و زندگی خاص در آن دیکته می‌شود. این در حالی است که در خانه و مدرسه شکل زندگی این‌قدر مشخص نیست. منظورم این است که در مسجد مثلاً باید جایی برای وضو گرفتن باشد و نمازگزاران در صف رو به قبله بایستند، همه این‌ها شکلی از زندگی است که توسط آن باور دیکته می‌شود. طبیعتاً ظرفی هم که برای معماری به وجود می‌آید، زودتر از سایر ظروف تحت تأثیر اسلام قرار می‌گیرد. به همین جهت است که مساجد ما در قرون اولیه هم، شکل مسجد دارند و اصول مسجد در آن‌ها ثابت است و آن اصول هنوز پس از ۱۴۰۰ سال باقی ‌مانده است.

جدا از ویژگی‌های مورد نیاز، چه اصولی برای ساخت یک مسجد باید رعایت شود؟ منظورم این است که یک مسجد بر اساس چه ویژگی‌هایی نیازسنجی و طراحی می‌شود؟

این مسئله بسیار ساده است. من فکر می‌کنم ساخت یک مسجد نیاز به جنبه‌های رفتاری و ذهنی دارد. در جنبه رفتاری، عملا تعداد زیادی از افراد باید جمع شوند. این ایجاب‌هایی را در معماری به وجود می‌آورد. ما درگذشته برای پوشش دهانه‌های بزرگ از سقف با ستون استفاده نمی‌کردیم و طبیعتاً باید از گنبد استفاده می‌کردیم. بعد شبستان‌های وسیعی به سمت قبله درست کردیم که آدم‌های زیادی بتوانند به آن‌جا بروند. در این میان، یک فضای آزاد هم در مسجد وجود داشت که مردم بتوانند نماز خود را در فضای باز بخوانند. از طرفی به غیر از جنبه‌های رفتاری، جنبه‌های ذهنی و عاطفی هم وجود دارد. مثلاً مردم در مساجد عبادت می‌کنند، بنابراین باید آرامش، آسایش، تمرکز و همچنین رضایت داشته باشند.

آن شکل معماری که به این ترتیب به وجود می‌آید، باید بتواند این ویژگی‌ها را هم به نمازگزاران بدهد و رفتار و حالات آن‌ها را تنظیم کند. شکل گنبد در عین ‌حال‌که  سطح وسیعی را ایجاد می‌کند، می‌تواند از نظر بصری، به آسمان عمق دهد و نوعی روحانیت و عروج به وجود ‌آورد بنابراین می‌تواند تا حدودی، پاسخگوی حالت روحانی افراد در این فضا باشد. سقف کوتاهی را بالای سر جماعت نمازخوان تصور کنید، آن وقت متوجه می‌شوید که دیگر آن حالت کشش روحانی ایجاد نمی‌شود. پس آنچه که امروز در ارکان مسجد می‌بینیم کاملاً، حساب و کتاب دارد. با توجه به همین حساب و کتاب‌ها است که ما امروز می‌گوییم شکل مساجد چندان نمی‌تواند تغییر پیدا کند زیرا این حساب و کتاب‌ها در انسان ثابت است. یعنی هم رفتار نماز دستور داده شده و باید رعایت شود و هم حالات آن یک شکل اولیه و روشن دارد و آن این است که بین افراد باید روحانیت، صفا و صمیمیت وجود داشته باشد.

۶ مسجد زیبا و دیدنی ایران ...

مساجد تجلی‌بخش قسمت مهمی از معماری و تاریخ اسلامی شهرها را تشکیل می‌دهند که آشنایی با این تاریخ، عامل بالندگی به فرهنگ، تاریخ و هنر اسلامی ایرانی است.

به گزارش خبرنگار مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، مساجد تجلی‌بخش قسمت مهمی از معماری و تاریخ اسلامی شهرها را تشکیل می‌دهند که هر بیننده مسلمان و غیرمسلمانی را مجذوب خود میکنند، آشنایی با این تاریخ، عامل بالندگی به فرهنگ، تاریخ و هنر اسلامی ایرانی است.

 

در این گزارش شش مسجد ماندگار و زیبای کشورمان معرفی می‌شوند:

 

مسجد سپهسالار که با نام مسجد آیت الله مطهری نیز شناخته میشود یکی از مساجد بزرگ شهر تهران است، این مسجد که همراه مدرسه‌ای به همین نام در تهران در کنار مجلس شورای ملی (ساختمان مشروطه در میدان بهارستان) واقع شده است.

 

مسجد و مدرسه سپهسالار (شهید مطهری) نخستین و بزرگ‌ترین مسجد و مدرسه عالی در تهران محسوب می‌شود که معماری آن از نزدیک‌ترین تلفیق‌ها میان معماری ایرانی و معماری مساجد استانبول است.

 

مسجد سپهسالار گنبد ویژهای دارد و تعداد مناره‌های آن بیش از ۱۰ مناره است.

 

 

مسجد امام خمینی (ره) یا مسجد شاه اصفهان یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است، مسجد شاه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

 

ساخت این مسجد که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد، در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس بزرگ، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شد و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسید، شاه عباس این مسجد را برای شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا کرد.

 

«سنگاب»؛ ضرورت معماری قدیم مساجد و فراموش‌ شده امروز !

وجود سنگاب یکی از مشخصه‌های سبک معماری برخی از مساجد تاریخی ایران است که امروزه به جز بعضی از مساجد کهن، در کمتر مسجدی یافت می‌شود، ضمن اینکه در معماری نو نیز جایی برای این نوع ظرف دیده نشده است.

خبرگزاری شبستان: سبک معماری ساختمان‌ها و بناها بستگی کامل به فرهنگ حاکم بر هر شهر و دیاری دارد، از اینرو بسیاری از سبک‌های معماری به نام سلسله‌ها و جریان‌های سیاسی مشهور شده‌اند مانند سبک معماری عباسی، قاجاری یا صفوی.

سبک معماری مساجد ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست به طوری که مساجدی به نام دوران سلجوقیان یا تیموریان و ... در تاریخ ایران ثبت شده‌اند، که با ویژگی هایی که به وضوح در طراحی صحن، شبستان، ایوان، مناره، گنبد و محراب، جلوه می‌کنند، شناخته می‌شوند.

سنگاب یکی از مشخصه‌های برخی از مساجد تاریخی و آستان امامزادگان ایران است که امروزه به جز برخی مساجد کهن، در کمتر مسجدی یافت می‌شود، ضمن اینکه در معماری نو نیز جایی برای این نوع ظرف دیده نشده است.

در تعریف سنگاب گفته اند «ظرف سنگی بزرگی است که در گذشته آنرا از آب پر می کرده‌اند و برای وضوگرفتن یا آشامیدن بکار می رفته‌است. محل نصب سنگاب معمولا در حیاط مسجد یا امامزاده بوده‌است، ولی بر حسب نیاز در سایر مکان های عمومی هم از آن استفاده می کرده‌اند.»

دهخدا نیز در تعریف این واژه، به ارتباط آن با مسجد اشاره کرده است «ظرف بسیار بزرگ که تواند چند خروار آب گیرد از یک پاره سنگ تراشیده که در مسجدها برای آشامیدن یا وضو دارند.»

 

 

سنگاب در گذشته بخشی از معماری مساجد سراسر ایران بود هرچند برجسته ترین نمونه های آن را می توان در اصفهان جست به طوری که در مسجدها و امامزاده‌های شهر اصفهان، بیش از ۵۰ سنگاب وجوددارد که مربوط به دوران های صفویه و قاجاریه هستند.

سازندگان و معماران بناهای دینی نیک می‌دانند که زیبایی این بناها نقشی مهم در جذب بیشتر مردم به آنها دارد بنابراین شایسته است امروزه نیز در ساخت مساجد، آستان‌های امامزادگان و سایر مراکز دینی و فرهنگی کشور نیم‌نگاهی به مشخصه های معماری گذشته شود؛ معماری‌ای که روح ایمان و دیانت را همراه با آرامش وجود، به انسان‌ها القا می‌کند.

ترکیبی از ویژگی‌های دوران مختلف تاریخی ایران از عهد عباسی تا دوره قاجار، می‌تواند مساجدی سراسر زیبایی، جذابیت و آرامش که از تک تک بخش‌های آن، معنویت و دیانت جلوه می‌کند، پیش روی مردم قرار دهد و در این صورت حتما شاهد حضور بیشتر مردم در این خانه های خدا خواهیم بود، ضمن اینکه زمینه‌ساز استقبال بیشتر گردشگران داخلی و خارجی، و به تبع آن رونق بیشتر گردشگری مذهبی در کشور می‌شود.

بررسی‌های تاریخی، مرمت‌ها و نویافته‌های مسجد جامع ارومیه

کارشناسان و پیشکسوتان عرصه معماری و مرمت در مراسم بزرگداشت مرحوم سید باقر آیت الله زاده شیرازی بنیان گذار مرمت علمی بناها، آثار و محوطه های تاریخی در ایران ،به بررسی های تاریخی ، مرمت ها و نویافته های مسجد جامع ارومیه پرداختند.
 

به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، خسرو فرّی دانشجوی دکتری مرمت معماری و  مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه در این مراسم با بیان گوشه ای از مقاله اش با عنوان «نظری بر سیر تحول معماری مسجد جامع ارومیه» گفت: «مسجد جامع ارومیه قدیمی ترین اثر معماری دوره اسلامی ارومیه است و کهن ترین اشاره به مسجد جامع و بازار تاریخی ارومیه حکایت از قدمت یک هزار ساله آن دارد.»

او افزود: «بر اساس گزارش‌های مختصر این مسجد بر شالوده آتشکده ای از دوره ساسانی بنیان گشته که تاریخ دقیق ساخت بنای اولیه مسجد مشخص نیست.»

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: «بارجوع به اسناد تاریخی مبنی بر وجود مسجد جامع قبل از دوره سلجوقی و تصاویری از خاکبرداری در حین تعمیرات و شواهد موجود در کالبد مسجد جامع و  جزئیات عکس هوایی ارومیه در سال 1335 ومهمتر از همه سیر منطقی تحول تاریخی مساجد در ایران باید بپذیریم که مسجد جامع ارومیه در قرون اولیه اسلام  و پیش از سلجوقیان ساخته شده و شبستان چهلستون مسجد جامع  هسته اولیه مسجد است.»

او با بیان اینکه این بخش برخلاف گفته بسیاری از پژوهشگران که شبستان چهل ستون مسجد را جزو الحاقات بعدی به فضای گنبدخانه دانسته اند را مورد تردید قرار می دهد گفت: «اگر بپذیریم که سیر منطقی تحول معماری مسجد از مساجد شبستانی به سوی مساجد گنبددار و سپس مساجد تک ایوانی و چهار ایوانی تکامل یافته بنابراین این سیر دگرگونی و تکامل در معماری مسجد جامع ارومیه نیز صادق است.»

او تصریح کرد: «به نحوی که ابتدا مسجد شبستانی شکل گرفته سپس گنبدخانه بدان افزوده شده است.»

مداخلات گسترده در مسجد جامع

مظفر عباس زاده سرپرست میراث جهانی تخت سلیمان و استادیار گروه مرمت بناهای تاریخی دانشگاه ارومیه دیگر سخنران این نشست به بیان مختصری از اقدامات حفاظتی در مسجد جامع ارومیه پرداخت.

او با بیان مهمترین اقدامات مرمتی در مجموعه مسجد جامع در حوزه معماری پرداخت و آواربرداری و سبک سازی بام ، عایق کاری و کف سازی، اجرای کانال نم زدایی، مرمت حجرات، تعویض آجرهای فرسوده ، تقویت و پی بندی ستونها و دیوار ها و... را از این اقدامات اعلام کرد.

او افزود: «مرمت محراب، مرمت کاشی های آزاره، لایه برداری ،تمیز کردن و تثبیت محراب گچ بری، مرمت قسمت های آسیب دیده رسمی بندی های آجری، مرمت نقوش و خطوط گچبری و کاشی های درگاه و ... نیز اقدامات مرمتی است که در مجموعه مسجد جامع با موضوع تزئینات است.»

این کارشناس حذف بخشی از ساختار ساختمان، ساخت ساختمان مدرسه علوم دینی، حذف پنجره های داخلی و اجرای دیوار سنگی و آجری، تخریب حجرات و ساخت ساختمان شبستان، سرویس های بهداشتی و وضوخانه و ... را از مهمترین مداخلات صورت گرفته در مجموعه مسجد جامع عنوان کرد.

او با اشاره به آخرین اقدامات در راستای حفاظت از مجموعه گفت: «مطالعه، آسیب شناسی، طرح و مرمت و احیای مجموعه در دو فاز شامل آسیب شناسی و مستند نگاری عوارض، طراحی مرمتی جداره های داخلی شبستان چهل ستون و گنبد خانه، طراحی تأسیسات الکتریکی و مکانیکی و مطالعه و شناخت تاریخی مجموعه بر اساس اسناد و مدارک موجود طراحی مجموعه به شکل اولیه انجام گرفته است.»

غفلت از جایگاه کلیدی «مسجد» در نظام شهرسازی مدرن/ نقش مساجد معاصر در سیمای شهر

به بهانه هفته جهانی مسجد/ ستار خالدیان؛

متأسفانه در دوران معاصر، در شکل‌یابی شهرها، تا حد زیادی نقش محوری مساجد نادیده گرفته شده است و دیگر طرح‌ریزی ترکیب سیمای مسجد، که در ایفای نقش صحیح مسجد در سیمای شهر اسلامی اهمیت بسزایی دارند، با منطق همراه نیست و دیگر ساختار و سیمای بصری مساجد ما هماهنگ با هویت حاکم بر جامعه‌ی اسلامی‌مان نیست.

شبکه اجتهاد: مسجد اولین فضای معماری بود که در صدر اسلام و به هنگام مهاجرت پیامبر اعظم(ص) به مدینه خلق شد و از مصادیق بارز جامعه‌ی اسلامی گردید و به سبب نقش‌آفرینی‌اش در تمامی عرصه‌ها و شئون جامعه‌ی اسلامی، گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی را در پی داشت. مسجد به عنوان مکانی عبادی – ‌سیاسی که مسلمانان در آن بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تصمیمات اجتماعی را می‌گیرند، همواره مطرح بوده است.

اسلام مسجد را به وجود آورد تا به نیازهای عبادی، آموزشی، سیاسی و نظامی جامعه‌ی اسلامی جواب دهد. بنابراین مسجد در جامعه‌ی اسلامی به عنوان وسیله‌ای مطرح شد که امت را جدای از اینکه از بُعد معنوی پرورش و تزکیه دهد، محلی باشد برای احیای فرهنگی و مذهبی و جامعه را از تهدیدهای داخلی و خارجی در امان نگه دارد.

مسجد دارای آن‌چنان اهمیتی است که مقام معظم رهبری درباره‌ی آن فرموده‌اند: «پدید آمدن هویتی به نام مسجد، نخست در قبا و سپس در مدینه، در شمار زیباترین و پرمغزین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعه‌ی اسلامی است.»

مسجد به عنوان بااهمیت‌ترین فضای معماری اسلامی نیز همواره نقش بسیار پررنگی را در شکل‌گیری و روند توسعه‌ی شهرها بر عهده داشته است و جایگاه رفیعی را در حوزه‌ی فرهنگی و اجتماعی، جدای از حوزه‌ی شهرسازی پیدا کرده است؛ تا آنجا که در شکل‌گیری شهرهای جهان اسلام، به ویژه ایران، همواره نقش محوری بازی می‌کرد و بافت‌های شهری، حول آن‌ها نقش می‌بستند. اما امروزه مساجد ما بر خلاف گذشته، نتوانسته‌اند با معماری زمان و عصر خود در هم بیامیزند و از لحاظ فرمی و عملکرد ظاهری، همسو و همگام با نیازهای معاصر شوند. از دیگر سو، سیمای کلی شهرهای ما نیز تا حد زیادی عاری از مفاهیم اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی شده است و حضور مساجد در شهرها، به عنوان مهم‌ترین عنصر ساختار شهر، بسیار کم‌رنگ شده است و نقش آن در سازمان‌دهی فضای شهرهای اسلامی نادیده گرفته شده است.

امروزه مساجد ما بر خلاف گذشته، نتوانسته‌اند با معماری زمان و عصر خود در هم بیامیزند و از لحاظ فرمی و عملکرد ظاهری، همسو و همگام با نیازهای معاصر شوند. از دیگر سو، سیمای کلی شهرهای ما نیز تا حد زیادی عاری از مفاهیم اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی شده است.

مسجد در اسلام

هدف اصلی از تأسیس مسجد و پایه‌گذاری این فضای دینی عبادت است. این نکته شایان توجه است که در فرهنگ اسلامی، تمامی فعالیت‌های انسان در وضعیت خاص می‌تواند رنگ عبادی به خود بگیرد و انسان تربیت‌یافته در مکتب اسلامی، می‌تواند به درجاتی برسد که همه‌ی زندگی او الهی و عبادی شود.

بدین ترتیب، مسجد صرفاً محلی برای ارتباط با خدا نیست، بلکه ارتباط با جامعه و امت نیز در دستور کار قرار می‌گیرد و یکی از موفقیت‌های شگفت‌انگیز پیامبر (ص) را باید در همین ارتباط مسجد و مردم یا به تعبیری، پیوند دین و دنیا از طریق مسجد جست‌وجو کرد.

در کنار جنبه‌ی فوق، مسجدها نخستین جایگاه دانش در اوایل عصر اسلامی شدند. در آنجا مسلمانان اصول دین و مقدمات اسلام را می‌آموختند. پیامبر اعظم(ص) نخستین مسجد خود را در مدینه بنا نهاد تا جایی برای نماز، کانونی برای حکومت و همچنین جایگاهی برای آموختن اصول و ریشه‌های دین اسلام باشد. هرچند در مساجد تنها به وعظ و راهنمایی و تفسیر قرآن و آموختن خواندن و نوشتن به بی‌سوادان و مانند آن پرداخته نشد، بلکه دانش‌های فراوان نوظهوری که در اسلام، پس از کشورگشایی‌های بزرگ به دست آمد، راهی مسجد شد و در کنار علوم دینی مورد توجه قرار گرفت. آن‌چنان شد که مسجد رسالت آموزشی و فرهنگی خود را به بهترین وجهی انجام داد و دانشجویان و دانش‌پژوهان فراوانی از سراسر دنیا به مساجد روی آوردندو دانشمندان و پژوهشگرانی بلندپایه‌ای از آن طلوع یافتند و این مساجد بودند که نخستین جرقه‌های پایه‌گذاری مدارس در جهان اسلام را زدند.

در هر مسجدی کتابخانه‌ای بزرگ وجود داشت و کتاب‌های فراوانی، در حوزه‌های مختلف در آن قرار داشت که معمولاً وقف مسجد بودند. بدین سان از روزگار پیامبر(ص) تا قرون بعدی، مسجد دگرگونی‌هایی در حوزه‌ی معماری به خود دید و گسترش فراوان یافت و رسالت خود را در انتشار اعتقاد اسلامی و دمیدن روح جهاد برای آماده نمودن رزمندگان و آماده ساختن آنان برای دفاع از میهن اسلامی انجام داد. در پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی خودمان و نیز در زمان دفاع مقدس نیز به خوبی این نقش کلیدی مسجد را می‌توان دید.

البته شاید همه‌ی کارکردهای مساجد در صدر اسلام، در دنیای امروز تحقق نیابد؛ اما باید فرهنگ حاکم بر مساجد به ساختارهای اجتماعی و سیاسی منتقل شود تا از رهگذر آن، جهت‌گیری همه‌ی فعالیت‌های جامعه، جهت‌گیری الهی و دینی باشد.

جهان‌بینی اسلامی و فضاهای شهری

زیباترین مساجد ساحلی جهان !

طراحی و معماری مسجد از دیرباز همواره نمادی از زیبایی و آرامش بوده است. گلدسته ها و گنبد مساجد با نقش های چشم نواز از زیباترین تصاویر حک شده در ذهن هر مسلمانی است.

با این وجود برخی از مساجد از مختصات جغرافیایی و طراحی منحصر به فرد تری برخوردارند و گاهی از شاهکارهای معماری به شمار می روند. مساجد ساخته شده در کنار دریاچه ها و دریاها از جمله ی آنهاست. در این گزارش معروفترین مساجد ساحلی جهان را خواهید دید.

 

مسجد رحمه در جده عربستان در ساحل دریای سرخ. این مسجد با مدّ دریا در آب فرو می رود و در 1985 بنا شده است

مسجد کریستال مالزی در جزیره وان مان