آداب و رسوم و سنت‌های جالب بازار تهران در ماه محرم

وقتی صحبت از عزاداری بازار تهران سخن به میان می‌آید، داستان‌ها به «اصغر شاطررضا» کشتی‌گیر و پهلوان زورخانه امیرالمومنین (ع) می‌رسد که در وصیتش میان‌داری بزرگترین دسته عزاداری بازار تهران را به «طیب حاج‌رضایی» سپرد...

روزنامه شهروند - لیلا مهداد: از زمانی که بر دیوارها پلاس می‌آویختند، قصاب‌ها گوسفند ذبح نمی‌کردند و حلیم‌پزها دست از کار می‌کشیدند و بعضی از آدم‌ها روز عاشورا آب ‌نوشیدن را بر خود حرام می‌کردند، محرم و عزاداری برپا بوده اما وقتی صحبت از عزاداری بازار تهران سخن به میان می‌آید، داستان‌ها به «اصغر شاطررضا» کشتی‌گیر و پهلوان زورخانه امیرالمومنین (ع) می‌رسد که در وصیتش‌ میان‌داری بزرگترین دسته عزاداری بازار تهران را به «طیب‌ حاج‌رضایی» سپرد؛ دسته‌ای که یک‌سر آن دروازه غار بود و سر دیگر آن چهارراه سیروس و به دسته بچه‌های جنوب شهر معروف بود؛ دسته‌ای که آخرین‌بار با میان‌داری طیب ١٥خرداد ٤٢ محرم را برپا کرد اما هنوز بازاری‌های قدیم از طیب می‌گویند و عزاداری‌های آن دوران، البته هنوز با این نام عزاداری برگزار می‌شود که در حدواندازه‌های خود میان بازاریان شهره است.

حسینیه اخراجی‌ها

از بازاری‌ها نشانی حسینیه‌ها را که می‌پرسی، حتما نام حسینیه کربلایی‌ها و اردبیلی‌ها را می‌شنوی و باید تا گلوبندک بیایی پایین. وسط چهارراه آن‌طرف مترو پانزده‌خرداد خیمه سفید بزرگی نظرها را جلب می‌کند؛ چادری با نقوش اسب و بیرق و ... که گلدوزی شده‌اند. سمت راست خیمه حسینیه‌ کربلایی‌ها جلوس کرده و سمت چپ در کوچه‌ای باریک که هنوز رنگ‌وبوی گذشته را با خود دارد، کوچه «چاله حصار» است و نشانی حسینیه اردبیلی‌ها را همه می‌دانند. حسینیه کربلایی‌ها در سال ١٣٤٧تاسیس شده اما قدمت اردبیلی‌ها به سال ١٣٢٠‌ می‌رسد؛ با قصه‌هایی شنیدنی از سرگذشت آنها.

«سید» سال‌هاست در تعزیه‌ حسینیه کربلایی‌ها، زینب‌خوان است و شروع قصه این حسینیه را به مناقشه بین ایران و عراق می‌رساند؛ دورانی که صدام دستور اخراج ایرانیان را صادر کرد. شیعه‌های افغانستان، هند و پاکستان هم در میان آنها به چشم می‌خورند و هرکدام سعی کردند حسینیه‌ای برپا کنند و حالا حسینیه کربلایی‌ها در بازار تهران، شاه‌عبدالعظیم و قرچک ورامین عرب‌ها را دور هم جمع می‌کند تا آیین سنتی محرم را در آن برگزار کنند. «بیشتر عرب‌ها در بازار شاغل بودند و به‌ همین دلیل در نزدیکی محل‌ کارشان مسجد طریوج (کربلایی‌ها) را تاسیس کردند.»

چشم‌نوازی معماری اصیل ایرانی در مسجدجامع سرایان

گروه معارف - مسجد جامع سرایان بنایی تاریخی مربوط به دوره صفویه است که دارای معماری و تزئینات اصیل ایرانی است.

به گزارش ایکنا از خراسان‌جنوبی، مسجد جامع سرایان مسجدی تاریخی است که شامل دو بخش شبستان زمستانی و شبستان تابستانی است.
شبستان زمستانی سر پوشیده و دارای رواق‌هایی است که ستون‌های مستحکمی آن را بر پا داشته‌اند، این قسمت بر اثر زلزله و به مرور زمان تخریب شده که در این اواخر به همت اهالی سرایان مرمت و بازسازی شده است.
شبستان تابستانی این مسجد دارای ایوانی بلند است که گچ بری‌های زیبایی دارد و دارای محراب گچ‌بری شده‌ زیبایی است که سوره مبارکه حمد را پیرامون خود به طرز زیبایی دارد.

علاوه بر صحن و ایوان دو رواق کناری را نیز در دو طرف ایوان به سبک مساجد صفوی دارد. این مسجد شامل؛ یک ایوان با دو گنبدخانه در طرفین آن است، ایوان دارای طاق جناغی است که با کمک تویزه و گنبد پوشش یافته است. در طرفین ایوان طاق‌نماهایی در دو طبقه قرار دارد. در هر یک از طاق‌های پایینی دری تعیبه شده که به فضای گنبد خانه راه دارد.
قوس طاق‌نماهای فوقانی از نوع هلالی بوده و به فضای پشت بام راه دارند. ایوان اصلی بنا از نظر معماری و تزئینات مهم‌ترین بخش محسوب می‌شود.
تزئینات به‌کار رفته در ایوان عبارت از مقرنس‌کاری‌های انتهای ایوان، رسمی‌بندی‌های زیر گنبد، رنگ‌آمیزی تویزه‌ها با رنگ اخرایی، اجر کاری به شیوه خفته و راسته در نمای ایوان است.

کتاب مسجد بریتانیا منتشر شد

کتاب «مسجد بریتانیا: تاریخ معماری و اجتماعی» اثر شاهد سالم منتشر شد.

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «مسجد بریتانیا» تکامل جوامع مسلمان بریتانیا را از طریق ساختمان‌هایی که ساخته شده‌اند، شرح می‌دهد. این کتاب به عنوان اولین بررسی جامع مسجد در بریتانیا، به سیر ناکامل مساجد در قرن نوزدهم و بیستم می‌پردازد.

شاهد سالم، نویسنده اثر مراحل کلیدی معماری در کنار تاریخ سکونت و رشد مسلمانان را با تمرکز بر این که مسجد به عنوان شکل جدید فرهنگی و معماری با چشم انداز موجود در شهر سازگار است، توضیح می‌دهد.

کتاب مسجد بریتانیا به عنوان یک تاریخ اجتماعی، نشان می‌دهد که چگونه شخصیت، زندگی و عملکرد مسلمانان بریتانیا از طریق ساختمان‌هایش تجسم یافته است و آینده معماری اسلامی در بریتانیا را تحت تأثیر تنوع فرهنگی و اجتماعی جوامع مسلمان بریتانیا در نظر دارد.

این کتاب در ۳۴۰ صفحه، توسط انتشارات هیستوری انگلند در سال ۲۰۱۸ منتشر شده است.

معروفترین مساجد جهان ...

مساجد، زیباترین آثار اسلامی هستند و نه تنها مکان معنوی برای عبادت بوده، بلکه فضایی برای بیان زبان معماری هستند.

به گزارش ایسنا- منطقه خراسان و به نقل از مازلم هریتاژ، مساجد در سراسر جهان نقش بسیار مهمی در وحدت مسلمانان دارند. 

برخی از مساجد معروف جهان عبارتند از:

مسجدالحرام در عربستان سعودی از مقدس‌ترین مساجد جهان است. زائران از سراسر جهان این مسجد را هر ساله به عنوان بخشی از اعمال حج زیارت می‌کنند.

مسجد نبوی که پیامبر آن را در مدینه ساخته است.

مسجد شاه فیصل اسلام آباد، شبیه به چادر صحرایی است که از نظر طراحی، در نوع خود بی‌نظیر است.

مسجد حسن دوم کازابلانکا که بر روی آب ساخته شده است. طول مناره این مسجد، نزدیک به 700 فوت بوده و بلندترین مناره در جهان را دارد.

بزرگ‌ترین فرش دست‌بافت جهان در مسجد بزرگ شیخ زاید ابوظبی پهن شده است. گنجایش این مسجد، 40 هزار نفر است.

مسجد بزرگ شی آن چین که با طراحی منحصر به فرد چینی، گردشگران زیادی را جذب می‌کند.

مسجد کریستالی مالزی که از شیشه، کریستال و فولاد ساخته شده است.

مسجد تنگه مالاکا در اندونزی که در جزیره‌ای ساختگی بنا شده است.

مسجد آبی استانبول، یکی از متفاوت‌ترین سازه‌های معماری در جهان محسوب می‌شود. این یکی از دو مسجد در ترکیه است که دارای 6 مناره بوده و نام خود را از کاشی‌های آبی که در آن به کار رفته، گرفته است.

مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان هم یکی از مساجد زیبا با معماری بی‌نظیر ایرانی در جهان است.

اولین مسجد زیرزمینی دنیا در استانبول ترکیه در منطقه بویوک ککمس ساخته شده و برنده جایزه معماری اسلامی شده است. این مسجد که سانجاقلار نام دارد، از معماری اسلامی و دوره عثمانی بهره گرفته است .

این مسجد اولین مسجد زیرزمینی دنیا  بوده  و بدون مناره ساخته شده است.

توسعه مسجد همت تجریش بدون دریافت مجوز از شهرداری!/ ساخت و ساز غیر قانونی با هدف توسعه مسجد قدیمی همت !

با توجه به نظارت ویژه شورای پنجم شهر تهران مبنی بر عدم انجام ساخت و سازهای غیر مجاز و بدون مجوز در مناطق برخوردار شهر تهران به ویژه منطقه یک، اما باز هم شاهد بروز این اتفاق در منطقه یک تهران در جوار امامزاده صالح(ع) با نام توسعه مسجد همت هستیم. به نظر می رسد که شهرداری منطقه یک بدون نظارت بر روند ساخت و سازهایی که در این منطقه ویژه در شهر تهران انجام می شود، بیشتر از آنکه تصمیم به مداخله و نظارت بر این روند داشته باشد؛ تمایل دارد تا چشمان خود را روی تخلفات ساختمانی در این محدوده ببندد.

به گزارش تیتر شهر: میدان تجریش یکی از میادین قدیمی و البته شلوغ شهر تهران است. میدانی که در منطقه یک تهران به عنوان یکی از مناطق برخوردار پایتخت قرار گرفته است و همجواری آن با امامزاده صالح(ع) باعث شده تا در بیشتر ساعات روز با ترافیک خودروها و شهروندانی که برای زیارت و یا خرید در این محدوده  تردد می کنند؛ روبه رو شود.

قرار گرفتن پایانه اتوبوسرانی درست روبه روی امامزاده صالح از یک سو و از سوی دیگر ساخت مجتمع های تجاری بزرگ بدون تامین پارکینگ مورد نیاز آن باعث شده تا میدان تجریش و خیابان های اطراف این محدوده همیشه با ترافیک سنگین روبه رو شود.

هر چند در سال های اخیر هر گونه ساخت و ساز در این محدوده و در مجموع در منطقه یک تهران به دلیل استقبال سرمایه گذاران و مالکان زمین های بزرگ و باغات به یک تجارت پر سود تبدیل شده است، اما با ورود شورای پنجم شهر تهران مبنی بر کنترل و کاهش ساخت و سازهای تجاری در این محدوده سعی شد تا قدری امکان زندگی برای شهروندان قدیمی و ساکن در محله های این منطقه فراهم شود.

طرح توسعه حرم امامزاده صالح و بناهای تاریخی همجوار آن مانند مسجد همت یکی از طرح هایی بود که از سوی تولیت آستانه مقدس امامزاده دنبال می شد؛ اما به دلیل گران بودن املاک این محدوده عملا اجرای این طرح هم هزینه بر بود و هم مشمول زمان شد تا اینکه متولیان امر از انجام این طرح گذشتند.

این در حالی است که طرح ساماندهی اطراف امامزاده صالح و ایمن سازی آن با توجه به خاطره تلخ سیل تهران در دهه 60 که باعث شد تا تعدادی از شهروندان جان خود را از دست بدهند، باعث شد تا ساماندهی رود دره های این محدوده در دستور کار شهرداری تهران  و مهمتر از همه شهرداری منطقه قرار بگیرد.

اما تراکم املاک این محدوده و از همه مهمتر تبدیل باغات بزرگ و املاک قدیمی واقع در حریم امامزاده به مجتمع های بزرگ تجاری نه تنها منجر به ساماندهی این محدوده شد؛ بلکه ترافیک زیادی را به همراه خود به این محدوده آورد و عملا زندگی ساکنان این محله قدیمی را دچار مشکل کرد.

هنر در مساجد حاصل سیر و سلوک روح هنرمند است / روایت مهدی حجت از ویژگی‌های معماری اسلامی به مناسبت روز جهانی مساجد

سمیه باقری: مهدی حجت اعتقاد دارد که نوع تزئینات و معماری مساجد تحت تاثیر احساس و ارادت قلبی معمار به معنویات شکل گرفته است.

هنرآنلاین، حس و حال عجیب و لذت‌بخش فضاهای مذهبی به خصوص مساجد در ایران از جمله مواردی است که حتی توریست‌های خارجی را نیز جذب می‌کند و به همان فضای عمیق و روحانی می‌کشاند. شکل و فرم عرفانی، فلسفی و عمیق این نوع معماری‌ها همان چیزی است که معماری اسلامی را به یک شاخه مستقل و فوق‌العاده گسترده بدل کرده است. دکتر مهدی حجت، معمار برجسته‌ای است که سمت‌های مختلفی چون بنیان‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، معاونت شهرداری تهران و عضویت شورای شهر تهران را در کارنامه کاری خود دارد.

او معتقد است که معماری بناها و مساجد زاییده حال و هوای هنرمندان و احساس نابی است که در درون آن‌ها شکل گرفته است. حجت مساجد را علاوه بر فضایی روحانی برای انجام فرایض مذهبی، محلی برای تعاملات اجتماعی و سوق دادن جامعه به سمت بهبود فرهنگی می‌داند که به دلیل تهاجم‌های فرهنگی و نگاه‌های غرب محورانه در بدنه سیاست‌گذاری‌های کلان، کارکرد کمرنگ‌تری نسبت به گذشته گرفته است. آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی هنرآنلاین با این معمار و شهرساز به مناسبت روز جهانی مساجد است.

 

جناب حجت، همان‌طور که می‌دانید، معماری امروز بناها و مکان‌های مذهبی، بعد از ورود اسلام به ایران سیری تکاملی را گذرانده است و از یک زمان به بعد، فرم‌ها و طرح‌های اسلیمی شروع به بروز و ظهور کردند. به نظر شما چه روندی طی شد، که امروز مساجد به این شکل درآمدند و این فرم از مساجد حاصل چه شرایط و تفکراتی در حوزه معماری است؟

این نکته بدیهی است که معماری تحت تأثیر شکل زندگی انسان به وجود می‌آید. شکل زندگی انسان نیز تحت تأثیر جغرافیا، تاریخ و باورها و اعتقادات مردم قرار دارد. بنابراین زمانی که جهان‌بینی‌ای مانند اسلام وارد کشور ایران می‌شود، تغییراتی را در شکل زندگی مردم ایجاد می‌کند. بخشی از این شکل زندگی مبتنی بر داده‌های جغرافیایی است و طبیعتاً بخشی از آن هم به پیشینه تاریخی مردم برمی‌گردد. از طرفی مقدار زیادی از آن متأثر از جهان‌بینی جدیدی است که وارد کشور می‌شود که البته این جهان‌بینی جدید با مجموعه اعتقادات مردم در گذشته مخلوط خواهد شد. این سه عنوانی که عرض کردم، از گذشته می‌آیند که جغرافیای آن مربوط به ایران و تاریخ آن نیز از گذشته ایران است. ایران پیش از ورود اسلام یک پیشینه اعتقادی داشت بنابراین وقتی مجموعه آن اعتقادات وارد ایران می‌شود، با اعتقادات قبلی مردم ترکیب شده و نیروی باور و اعتقاد جدید مردم را می‌سازد. بنابراین هر سه عنوان با یکدیگر زندگی مردم را شکل می‌دهند. بگذارید مثالی بزنم، تصور کنید ایران پیش از ظهور اسلام به رنگ قرمز و مصر به رنگ زرد بوده است.

با شروع اسلام به یک‌باره از جزیره‌العرب یک رنگ آبی بر روی این دو رنگ ظاهر می‌شود طبیعتاً رنگ ایران را بنفش و رنگ مصر را سبز می‌کند. در آن صورت این دو کشور در رنگ آبی با یکدیگر وجهه اشتراک دارند و وجهه افتراقشان نیز پیشینۀ ایشان یعنی جغرافیا، تاریخ و اعتقادات قبلی هر دو کشور است. بنابراین اسلام به همین ترتیب آمد و یک بستری را برای شکل زندگی مردم ایجاد کرد و به اندازه‌ای که مردم این مفاهیم و اعتقادات جدید را درک کردند، خود به خود در زندگی و ظرف زندگی آن‌ها یعنی معماری تأثیرگذار بود. بنابراین، با توجه به ورود اسلام به ایران، طبیعی است که هنوز تا حدی برخی سنن معماری قبل اسلام که منبعث از جغرافیا و تاریخ این سرزمین است امتداد پیدا کند.

به نظر می‌رسد که در دوره‌های مختلف، شکل مساجد تغییر چندانی نداشته است؟

مسجد جایی است که شکل رفتار مردم در آن مشخص است و یک رفتار و زندگی خاص در آن دیکته می‌شود. این در حالی است که در خانه و مدرسه شکل زندگی این‌قدر مشخص نیست. منظورم این است که در مسجد مثلاً باید جایی برای وضو گرفتن باشد و نمازگزاران در صف رو به قبله بایستند، همه این‌ها شکلی از زندگی است که توسط آن باور دیکته می‌شود. طبیعتاً ظرفی هم که برای معماری به وجود می‌آید، زودتر از سایر ظروف تحت تأثیر اسلام قرار می‌گیرد. به همین جهت است که مساجد ما در قرون اولیه هم، شکل مسجد دارند و اصول مسجد در آن‌ها ثابت است و آن اصول هنوز پس از ۱۴۰۰ سال باقی ‌مانده است.

جدا از ویژگی‌های مورد نیاز، چه اصولی برای ساخت یک مسجد باید رعایت شود؟ منظورم این است که یک مسجد بر اساس چه ویژگی‌هایی نیازسنجی و طراحی می‌شود؟

این مسئله بسیار ساده است. من فکر می‌کنم ساخت یک مسجد نیاز به جنبه‌های رفتاری و ذهنی دارد. در جنبه رفتاری، عملا تعداد زیادی از افراد باید جمع شوند. این ایجاب‌هایی را در معماری به وجود می‌آورد. ما درگذشته برای پوشش دهانه‌های بزرگ از سقف با ستون استفاده نمی‌کردیم و طبیعتاً باید از گنبد استفاده می‌کردیم. بعد شبستان‌های وسیعی به سمت قبله درست کردیم که آدم‌های زیادی بتوانند به آن‌جا بروند. در این میان، یک فضای آزاد هم در مسجد وجود داشت که مردم بتوانند نماز خود را در فضای باز بخوانند. از طرفی به غیر از جنبه‌های رفتاری، جنبه‌های ذهنی و عاطفی هم وجود دارد. مثلاً مردم در مساجد عبادت می‌کنند، بنابراین باید آرامش، آسایش، تمرکز و همچنین رضایت داشته باشند.

آن شکل معماری که به این ترتیب به وجود می‌آید، باید بتواند این ویژگی‌ها را هم به نمازگزاران بدهد و رفتار و حالات آن‌ها را تنظیم کند. شکل گنبد در عین ‌حال‌که  سطح وسیعی را ایجاد می‌کند، می‌تواند از نظر بصری، به آسمان عمق دهد و نوعی روحانیت و عروج به وجود ‌آورد بنابراین می‌تواند تا حدودی، پاسخگوی حالت روحانی افراد در این فضا باشد. سقف کوتاهی را بالای سر جماعت نمازخوان تصور کنید، آن وقت متوجه می‌شوید که دیگر آن حالت کشش روحانی ایجاد نمی‌شود. پس آنچه که امروز در ارکان مسجد می‌بینیم کاملاً، حساب و کتاب دارد. با توجه به همین حساب و کتاب‌ها است که ما امروز می‌گوییم شکل مساجد چندان نمی‌تواند تغییر پیدا کند زیرا این حساب و کتاب‌ها در انسان ثابت است. یعنی هم رفتار نماز دستور داده شده و باید رعایت شود و هم حالات آن یک شکل اولیه و روشن دارد و آن این است که بین افراد باید روحانیت، صفا و صمیمیت وجود داشته باشد.

۶ مسجد زیبا و دیدنی ایران ...

مساجد تجلی‌بخش قسمت مهمی از معماری و تاریخ اسلامی شهرها را تشکیل می‌دهند که آشنایی با این تاریخ، عامل بالندگی به فرهنگ، تاریخ و هنر اسلامی ایرانی است.

به گزارش خبرنگار مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، مساجد تجلی‌بخش قسمت مهمی از معماری و تاریخ اسلامی شهرها را تشکیل می‌دهند که هر بیننده مسلمان و غیرمسلمانی را مجذوب خود میکنند، آشنایی با این تاریخ، عامل بالندگی به فرهنگ، تاریخ و هنر اسلامی ایرانی است.

 

در این گزارش شش مسجد ماندگار و زیبای کشورمان معرفی می‌شوند:

 

مسجد سپهسالار که با نام مسجد آیت الله مطهری نیز شناخته میشود یکی از مساجد بزرگ شهر تهران است، این مسجد که همراه مدرسه‌ای به همین نام در تهران در کنار مجلس شورای ملی (ساختمان مشروطه در میدان بهارستان) واقع شده است.

 

مسجد و مدرسه سپهسالار (شهید مطهری) نخستین و بزرگ‌ترین مسجد و مدرسه عالی در تهران محسوب می‌شود که معماری آن از نزدیک‌ترین تلفیق‌ها میان معماری ایرانی و معماری مساجد استانبول است.

 

مسجد سپهسالار گنبد ویژهای دارد و تعداد مناره‌های آن بیش از ۱۰ مناره است.

 

 

مسجد امام خمینی (ره) یا مسجد شاه اصفهان یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است، مسجد شاه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

 

ساخت این مسجد که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد، در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس بزرگ، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شد و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسید، شاه عباس این مسجد را برای شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا کرد.

 

«سنگاب»؛ ضرورت معماری قدیم مساجد و فراموش‌ شده امروز !

وجود سنگاب یکی از مشخصه‌های سبک معماری برخی از مساجد تاریخی ایران است که امروزه به جز بعضی از مساجد کهن، در کمتر مسجدی یافت می‌شود، ضمن اینکه در معماری نو نیز جایی برای این نوع ظرف دیده نشده است.

خبرگزاری شبستان: سبک معماری ساختمان‌ها و بناها بستگی کامل به فرهنگ حاکم بر هر شهر و دیاری دارد، از اینرو بسیاری از سبک‌های معماری به نام سلسله‌ها و جریان‌های سیاسی مشهور شده‌اند مانند سبک معماری عباسی، قاجاری یا صفوی.

سبک معماری مساجد ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست به طوری که مساجدی به نام دوران سلجوقیان یا تیموریان و ... در تاریخ ایران ثبت شده‌اند، که با ویژگی هایی که به وضوح در طراحی صحن، شبستان، ایوان، مناره، گنبد و محراب، جلوه می‌کنند، شناخته می‌شوند.

سنگاب یکی از مشخصه‌های برخی از مساجد تاریخی و آستان امامزادگان ایران است که امروزه به جز برخی مساجد کهن، در کمتر مسجدی یافت می‌شود، ضمن اینکه در معماری نو نیز جایی برای این نوع ظرف دیده نشده است.

در تعریف سنگاب گفته اند «ظرف سنگی بزرگی است که در گذشته آنرا از آب پر می کرده‌اند و برای وضوگرفتن یا آشامیدن بکار می رفته‌است. محل نصب سنگاب معمولا در حیاط مسجد یا امامزاده بوده‌است، ولی بر حسب نیاز در سایر مکان های عمومی هم از آن استفاده می کرده‌اند.»

دهخدا نیز در تعریف این واژه، به ارتباط آن با مسجد اشاره کرده است «ظرف بسیار بزرگ که تواند چند خروار آب گیرد از یک پاره سنگ تراشیده که در مسجدها برای آشامیدن یا وضو دارند.»

 

 

سنگاب در گذشته بخشی از معماری مساجد سراسر ایران بود هرچند برجسته ترین نمونه های آن را می توان در اصفهان جست به طوری که در مسجدها و امامزاده‌های شهر اصفهان، بیش از ۵۰ سنگاب وجوددارد که مربوط به دوران های صفویه و قاجاریه هستند.

سازندگان و معماران بناهای دینی نیک می‌دانند که زیبایی این بناها نقشی مهم در جذب بیشتر مردم به آنها دارد بنابراین شایسته است امروزه نیز در ساخت مساجد، آستان‌های امامزادگان و سایر مراکز دینی و فرهنگی کشور نیم‌نگاهی به مشخصه های معماری گذشته شود؛ معماری‌ای که روح ایمان و دیانت را همراه با آرامش وجود، به انسان‌ها القا می‌کند.

ترکیبی از ویژگی‌های دوران مختلف تاریخی ایران از عهد عباسی تا دوره قاجار، می‌تواند مساجدی سراسر زیبایی، جذابیت و آرامش که از تک تک بخش‌های آن، معنویت و دیانت جلوه می‌کند، پیش روی مردم قرار دهد و در این صورت حتما شاهد حضور بیشتر مردم در این خانه های خدا خواهیم بود، ضمن اینکه زمینه‌ساز استقبال بیشتر گردشگران داخلی و خارجی، و به تبع آن رونق بیشتر گردشگری مذهبی در کشور می‌شود.

بررسی‌های تاریخی، مرمت‌ها و نویافته‌های مسجد جامع ارومیه

کارشناسان و پیشکسوتان عرصه معماری و مرمت در مراسم بزرگداشت مرحوم سید باقر آیت الله زاده شیرازی بنیان گذار مرمت علمی بناها، آثار و محوطه های تاریخی در ایران ،به بررسی های تاریخی ، مرمت ها و نویافته های مسجد جامع ارومیه پرداختند.
 

به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، خسرو فرّی دانشجوی دکتری مرمت معماری و  مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه در این مراسم با بیان گوشه ای از مقاله اش با عنوان «نظری بر سیر تحول معماری مسجد جامع ارومیه» گفت: «مسجد جامع ارومیه قدیمی ترین اثر معماری دوره اسلامی ارومیه است و کهن ترین اشاره به مسجد جامع و بازار تاریخی ارومیه حکایت از قدمت یک هزار ساله آن دارد.»

او افزود: «بر اساس گزارش‌های مختصر این مسجد بر شالوده آتشکده ای از دوره ساسانی بنیان گشته که تاریخ دقیق ساخت بنای اولیه مسجد مشخص نیست.»

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: «بارجوع به اسناد تاریخی مبنی بر وجود مسجد جامع قبل از دوره سلجوقی و تصاویری از خاکبرداری در حین تعمیرات و شواهد موجود در کالبد مسجد جامع و  جزئیات عکس هوایی ارومیه در سال 1335 ومهمتر از همه سیر منطقی تحول تاریخی مساجد در ایران باید بپذیریم که مسجد جامع ارومیه در قرون اولیه اسلام  و پیش از سلجوقیان ساخته شده و شبستان چهلستون مسجد جامع  هسته اولیه مسجد است.»

او با بیان اینکه این بخش برخلاف گفته بسیاری از پژوهشگران که شبستان چهل ستون مسجد را جزو الحاقات بعدی به فضای گنبدخانه دانسته اند را مورد تردید قرار می دهد گفت: «اگر بپذیریم که سیر منطقی تحول معماری مسجد از مساجد شبستانی به سوی مساجد گنبددار و سپس مساجد تک ایوانی و چهار ایوانی تکامل یافته بنابراین این سیر دگرگونی و تکامل در معماری مسجد جامع ارومیه نیز صادق است.»

او تصریح کرد: «به نحوی که ابتدا مسجد شبستانی شکل گرفته سپس گنبدخانه بدان افزوده شده است.»

مداخلات گسترده در مسجد جامع

مظفر عباس زاده سرپرست میراث جهانی تخت سلیمان و استادیار گروه مرمت بناهای تاریخی دانشگاه ارومیه دیگر سخنران این نشست به بیان مختصری از اقدامات حفاظتی در مسجد جامع ارومیه پرداخت.

او با بیان مهمترین اقدامات مرمتی در مجموعه مسجد جامع در حوزه معماری پرداخت و آواربرداری و سبک سازی بام ، عایق کاری و کف سازی، اجرای کانال نم زدایی، مرمت حجرات، تعویض آجرهای فرسوده ، تقویت و پی بندی ستونها و دیوار ها و... را از این اقدامات اعلام کرد.

او افزود: «مرمت محراب، مرمت کاشی های آزاره، لایه برداری ،تمیز کردن و تثبیت محراب گچ بری، مرمت قسمت های آسیب دیده رسمی بندی های آجری، مرمت نقوش و خطوط گچبری و کاشی های درگاه و ... نیز اقدامات مرمتی است که در مجموعه مسجد جامع با موضوع تزئینات است.»

این کارشناس حذف بخشی از ساختار ساختمان، ساخت ساختمان مدرسه علوم دینی، حذف پنجره های داخلی و اجرای دیوار سنگی و آجری، تخریب حجرات و ساخت ساختمان شبستان، سرویس های بهداشتی و وضوخانه و ... را از مهمترین مداخلات صورت گرفته در مجموعه مسجد جامع عنوان کرد.

او با اشاره به آخرین اقدامات در راستای حفاظت از مجموعه گفت: «مطالعه، آسیب شناسی، طرح و مرمت و احیای مجموعه در دو فاز شامل آسیب شناسی و مستند نگاری عوارض، طراحی مرمتی جداره های داخلی شبستان چهل ستون و گنبد خانه، طراحی تأسیسات الکتریکی و مکانیکی و مطالعه و شناخت تاریخی مجموعه بر اساس اسناد و مدارک موجود طراحی مجموعه به شکل اولیه انجام گرفته است.»

غفلت از جایگاه کلیدی «مسجد» در نظام شهرسازی مدرن/ نقش مساجد معاصر در سیمای شهر

به بهانه هفته جهانی مسجد/ ستار خالدیان؛

متأسفانه در دوران معاصر، در شکل‌یابی شهرها، تا حد زیادی نقش محوری مساجد نادیده گرفته شده است و دیگر طرح‌ریزی ترکیب سیمای مسجد، که در ایفای نقش صحیح مسجد در سیمای شهر اسلامی اهمیت بسزایی دارند، با منطق همراه نیست و دیگر ساختار و سیمای بصری مساجد ما هماهنگ با هویت حاکم بر جامعه‌ی اسلامی‌مان نیست.

شبکه اجتهاد: مسجد اولین فضای معماری بود که در صدر اسلام و به هنگام مهاجرت پیامبر اعظم(ص) به مدینه خلق شد و از مصادیق بارز جامعه‌ی اسلامی گردید و به سبب نقش‌آفرینی‌اش در تمامی عرصه‌ها و شئون جامعه‌ی اسلامی، گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی را در پی داشت. مسجد به عنوان مکانی عبادی – ‌سیاسی که مسلمانان در آن بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تصمیمات اجتماعی را می‌گیرند، همواره مطرح بوده است.

اسلام مسجد را به وجود آورد تا به نیازهای عبادی، آموزشی، سیاسی و نظامی جامعه‌ی اسلامی جواب دهد. بنابراین مسجد در جامعه‌ی اسلامی به عنوان وسیله‌ای مطرح شد که امت را جدای از اینکه از بُعد معنوی پرورش و تزکیه دهد، محلی باشد برای احیای فرهنگی و مذهبی و جامعه را از تهدیدهای داخلی و خارجی در امان نگه دارد.

مسجد دارای آن‌چنان اهمیتی است که مقام معظم رهبری درباره‌ی آن فرموده‌اند: «پدید آمدن هویتی به نام مسجد، نخست در قبا و سپس در مدینه، در شمار زیباترین و پرمغزین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعه‌ی اسلامی است.»

مسجد به عنوان بااهمیت‌ترین فضای معماری اسلامی نیز همواره نقش بسیار پررنگی را در شکل‌گیری و روند توسعه‌ی شهرها بر عهده داشته است و جایگاه رفیعی را در حوزه‌ی فرهنگی و اجتماعی، جدای از حوزه‌ی شهرسازی پیدا کرده است؛ تا آنجا که در شکل‌گیری شهرهای جهان اسلام، به ویژه ایران، همواره نقش محوری بازی می‌کرد و بافت‌های شهری، حول آن‌ها نقش می‌بستند. اما امروزه مساجد ما بر خلاف گذشته، نتوانسته‌اند با معماری زمان و عصر خود در هم بیامیزند و از لحاظ فرمی و عملکرد ظاهری، همسو و همگام با نیازهای معاصر شوند. از دیگر سو، سیمای کلی شهرهای ما نیز تا حد زیادی عاری از مفاهیم اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی شده است و حضور مساجد در شهرها، به عنوان مهم‌ترین عنصر ساختار شهر، بسیار کم‌رنگ شده است و نقش آن در سازمان‌دهی فضای شهرهای اسلامی نادیده گرفته شده است.

امروزه مساجد ما بر خلاف گذشته، نتوانسته‌اند با معماری زمان و عصر خود در هم بیامیزند و از لحاظ فرمی و عملکرد ظاهری، همسو و همگام با نیازهای معاصر شوند. از دیگر سو، سیمای کلی شهرهای ما نیز تا حد زیادی عاری از مفاهیم اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی شده است.

مسجد در اسلام

هدف اصلی از تأسیس مسجد و پایه‌گذاری این فضای دینی عبادت است. این نکته شایان توجه است که در فرهنگ اسلامی، تمامی فعالیت‌های انسان در وضعیت خاص می‌تواند رنگ عبادی به خود بگیرد و انسان تربیت‌یافته در مکتب اسلامی، می‌تواند به درجاتی برسد که همه‌ی زندگی او الهی و عبادی شود.

بدین ترتیب، مسجد صرفاً محلی برای ارتباط با خدا نیست، بلکه ارتباط با جامعه و امت نیز در دستور کار قرار می‌گیرد و یکی از موفقیت‌های شگفت‌انگیز پیامبر (ص) را باید در همین ارتباط مسجد و مردم یا به تعبیری، پیوند دین و دنیا از طریق مسجد جست‌وجو کرد.

در کنار جنبه‌ی فوق، مسجدها نخستین جایگاه دانش در اوایل عصر اسلامی شدند. در آنجا مسلمانان اصول دین و مقدمات اسلام را می‌آموختند. پیامبر اعظم(ص) نخستین مسجد خود را در مدینه بنا نهاد تا جایی برای نماز، کانونی برای حکومت و همچنین جایگاهی برای آموختن اصول و ریشه‌های دین اسلام باشد. هرچند در مساجد تنها به وعظ و راهنمایی و تفسیر قرآن و آموختن خواندن و نوشتن به بی‌سوادان و مانند آن پرداخته نشد، بلکه دانش‌های فراوان نوظهوری که در اسلام، پس از کشورگشایی‌های بزرگ به دست آمد، راهی مسجد شد و در کنار علوم دینی مورد توجه قرار گرفت. آن‌چنان شد که مسجد رسالت آموزشی و فرهنگی خود را به بهترین وجهی انجام داد و دانشجویان و دانش‌پژوهان فراوانی از سراسر دنیا به مساجد روی آوردندو دانشمندان و پژوهشگرانی بلندپایه‌ای از آن طلوع یافتند و این مساجد بودند که نخستین جرقه‌های پایه‌گذاری مدارس در جهان اسلام را زدند.

در هر مسجدی کتابخانه‌ای بزرگ وجود داشت و کتاب‌های فراوانی، در حوزه‌های مختلف در آن قرار داشت که معمولاً وقف مسجد بودند. بدین سان از روزگار پیامبر(ص) تا قرون بعدی، مسجد دگرگونی‌هایی در حوزه‌ی معماری به خود دید و گسترش فراوان یافت و رسالت خود را در انتشار اعتقاد اسلامی و دمیدن روح جهاد برای آماده نمودن رزمندگان و آماده ساختن آنان برای دفاع از میهن اسلامی انجام داد. در پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی خودمان و نیز در زمان دفاع مقدس نیز به خوبی این نقش کلیدی مسجد را می‌توان دید.

البته شاید همه‌ی کارکردهای مساجد در صدر اسلام، در دنیای امروز تحقق نیابد؛ اما باید فرهنگ حاکم بر مساجد به ساختارهای اجتماعی و سیاسی منتقل شود تا از رهگذر آن، جهت‌گیری همه‌ی فعالیت‌های جامعه، جهت‌گیری الهی و دینی باشد.

جهان‌بینی اسلامی و فضاهای شهری