آیت الله اراکی گفت: بهره‌برداری از دام‌های اهلی جزء مقومات زندگی بشر است. حتی بسیاری از بیماری‌هایی که امروزه بشر به آن مبتلا است در نتیجه تخلف از این بحث است.
به گزارش ذاکرنیوز، متن زیر جلسه چهلو یکم از سلسله دروس خارج فقه «نظام عمران و شهرسازی اسلامی» آیت الله اراکی است که در ادامه می خوانید؛
مقدمه
نظام عمران شهری از یک جوهر، و یک قالب و صورتی برخوردار است و این مسئله به نظام عمران شهری در شهرهای اسلامی هم اختصاص ندارد و همه جا همین قاعده جاری است. جان و روح نظام عمران شهری را آن ساختار فکری و ارزشی‌ای تشکیل داده است که نظام عمران شهری را جهت می‌دهد. آنچه در این سلسله دروس به آن خواهیم پرداخت همان ساختار به اصطلاح ایدئولوژیک نظام عمران شهری است که به وسیلۀ فقه اسلام تبیین شده و می‌شود و کار فقها است.
ضرورت بهره‌برداری از دام‌ها در زندگی اجتماعی شهری
مطلب هفدهم از مطالب مربوط به فقه عمران شهری را بحث می‌کنیم. مطلب هفدهم عبارت است از: «ضرورت بهره‌برداری از دام‌ها در زندگی اجتماعی شهری».
از متون شرع؛ چه از قرآن کریم یا از روایات استفاده می‌کنیم که بهره‌برداری از دام‌های اهلی، جزء مقوِّمات زندگی شهری است؛ یعنی خداوند متعال زندگی بشر را طوری ترتیب داده است که باید از این حیوانات اهلی، مخصوصاً اَنعام ثلاثة، «خِیل و بِغال و حَمیر» بهره‌برداری شود. به اعتقاد ما یکی از مشکلات زندگی شهری معاصر -که می‌گویند شهرهای مادی از لحاظ هوای تنفسی، آلودگی دارند- این مشکل آلودگی، یک مشکل عامی است که نه‌تنها در شهرهای بسیار بزرگ و کلان وجود دارد بلکه در در همه شهرهای نسبتاً بزرگ هم به وجود آمده است. البته در شهرهای کلان که این مسئله یک فاجعه شده است.
معضلات شهری نتیجه عدم استفاده صحیح از دام
مسئله آلودگی، مسئله افسردگی، مسئله ترافیک و همه مسائل دیگر که روی‌هم حساب شود به‌گونه‌ای هستند که زندگی شهری را برای مردم، تلخ کرده‌اند. به نظر ما همه این مشکلاتی که الآن در زندگی شهری وجود دارد، از ترافیک، آلودگی هوا، فشار روانی و تا آلودگی صوتی و خیلی از این چیزها در نتیجه عدم عمل به این اصل مهمی است که در شرع بر آن تأکید شده است.
ما از ادله شرعی استفاده می‌کنیم که بهره‌برداری از دام‌های اهلی جزء مقومات زندگی بشر است. حتی بسیاری از بیماری‌هایی که امروزه بشر به آن مبتلا است مانند بیماری‌های قند و سرطان و کلسترول و غیره در نتیجه تخلف از این بحث است.
ابتدا آیات قرآنی را بحث می‌کنیم و بعد به روایات هم اشاره خواهیم کرد. قال الله تعالی: «وَ الْأَنْعامَ خَلَقَها لَکُمْ فیها دِفْءٌ وَ مَنافِعُ وَ مِنْها تَأْکُلُونَ * وَ لَکُمْ فیها جَمالٌ حینَ تُریحُونَ وَ حینَ تَسْرَحُونَ * وَ تَحْمِلُ أَثْقالَکُمْ إِلی بَلَدٍ لَمْ تَکُونُوا بالِغیهِ إِلاَّ بِشِقِّ الْأَنْفُسِ إِنَّ رَبَّکُمْ لَرَؤُفٌ رَحیمٌ * وَ الْخَیْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمیرَ لِتَرْکَبُوها وَ زینَةً وَ یَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُونَ» (سوره نحل، آیات ۵ تا ۸).
اولاً خداوند متعال در این آیات قرآن کریم متعرض به دو دسته از دام‌ها شده است؛ دسته اوّل، شتر و گاو و گوسفند و است که فرموده است: «الأنعام». معمولاً در لغت گفته می‌شود که مراد از «الانعام» این سه دسته از حیوانات است: «گاو، شتر، گوسفند». در مفردات در ماده «نعم» آمده است: «و الأنعام تقال للإبل و البقرة و الغنم». این دسته از دام‌ها که به آن‌ها انعام گفته می‌شود، دام‌های اهلی‌اند که سه نوع منفعت برای آن‌ها ذکر شده است؛ ۱- پوشش که از پشم و پوست آن‌ها استفاده می‌شود، ۲- غذا که از گوشت و شیر آن‌ها بهره‌برداری می‌شود و ۳- سواری و حمل بار توسط آنهاست.
اما برای دسته دوم که «خیل، بغال و حمیر» است دو نوع بهره‌برداری ذکر شده است؛ یکی زینت و دیگری سوار شدن و استفاده از آن‌ها برای جابجایی؛ «وَ الْخَیلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمیرَ لِتَرْکبُوها وَ زینَةً». ما از این «لترکبوها» می‌فهمیم که این‌طور نیست که این فقط یک منفعتی باشد و بر این‌ها بار شود، خیر! می‌فرماید: «خلقها لکم لترکبوها» معلوم می‌شود عنایتی بر رکوب این انعام ثلاثة وجود دارد و اصل این رکوب در شرع، موضوعیت دارد. از این مطلب استفاده می‌شود که این «خیل و بغال و حمیر» برای استفاده بشر در رکوب آفریده شده‌اند و باید در زندگی شهری از این‌ها استفاده شود. حال اگر واقعاً شهرها را طوری تنظیم می‌کردیم که بشر بتواند در نقل‌وانتقال از آن‌ها استفاده کند، چه دلیلی داریم که فقط ماشین‌سوار شویم؟!
من حساب کردم که مثلاً در تهران ما اگر با اسب از یک نقطه به نقطه دیگر می‌رفتیم یا زودتر می‌رسیدیم یا دیرتر از ماشین نمی‌رسیدیم. همین الآن در شهرهای بزرگ این‌گونه است. در سفری که به اندونزی داشتیم، چاره‌ای نداشتیم که سوار ماشین شویم، می‌گفتند حتماً باید سوار ماشین شوید. یک مسافتی که اگر پای پیاده می‌رفتیم پنج دقیقه بیشتر نمی‌شد. سه ربع ساعت معطل شدیم تا این ماشین ما را به مقصد برساند. خب دلیلش چیست که بشر را دچار این‌چنین مشکلی می‌کنید؟!
استفاده از تکنولوژی به قدر ضرورت
به نظر ما زندگی شهری، زندگی‌ای است که در آن باید به اقل استفاده از وسایل نقلیه مکانیکی و سوخت‌زا اکتفا شود. برای استفاده‌های ضروری مثل اینکه بخواهند بیماری را ببرند یا کسی نیاز دارد با یک سرعت خاص از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل شود، اشکالی ندارد اما اگر شهر، شهری باشد که ما تعریف کردیم، بیشتر از نیم ساعت نباید طی مسافت از انسان وقت بگیرد و این انتقال از یک نقطه‌به‌نقطه دیگر، کاملاً با دام‌ها عملی خواهد بود.
